Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars

L’opera d'arte cinematografica come trattato teologico-mistagogico.

Michał Legan — 2024-06-21

Celem niniejszego studium jest zbadanie teologicznych możliwości filmu: czy zatem techniczny i specyficzny język zarezerwowany dla filmu może udźwignąć ciężar mistagogii, ciężar traktatu teologicznego. Aby przeanalizować język filmu z punktu widzenia jego teologicznych możliwości, posłużymy się konkretnym testem, który można nazwać „komparatystycznym”. Będziemy korzystać z tej zasady, analizując dzieła autorów tak różnych od siebie, tak odległych, a jednak tak związanych wzajemnymi wpływami, jak Hans Urs von Balthasar i Andrej Tarkowski.

Ewelina Szendzielorz: Twórczość mszalna Moritza Brosiga (1815–1887), Wydawnictwo SINDRUK-DIMK, Opole 2023, 498 s., ISBN 978-83-967882-7-6.

Piotr Wiśniewski — 2024-06-21

Jolanta M. Marszalska, Waldemar Graczyk, The Lost Collection of Incunabula of the Seminary Library in Plock, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2023, ISBN 978-83-8259-508-6

Czesław Grajewski — 2024-06-21

nie ma potrzeby dołączania abstraktu

Sprawozdanie z konferencji naukowej PWT „Błogosławieństwa i inne sakramentalia”

Mateusz Demeniuk — 2024-06-21

Sprawozdanie dotyczy konferencji, która odbyła się 9 kwietnia 2024 r. w Sali Benedykta XVI Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu. Była to jednodniowa konferencja naukowa zatytułowana „Błogosławieństwa i inne sakramentalia”, w której wzięło udział dziewięciu prelegentów z różnych ośrodków naukowych w Polsce.

Czasopismo „Liturgia Sacra” – 30 lat w służbie świętości i piękna liturgii.Historia i perspektywy

Mateusz R. Potoczny — 2024-06-21

Artykuł stanowi refleksję dotyczącą idei i misji pierwszego w Polsce czasopisma liturgicznego „Liturgia Sacra” (zał. 1995). Autor wychodzi od prezentacji wiodących europejskich tytułów i ambicji stojących za powołaniem ich do życia. Następnie prezentuje dorobek, jaki przez trzy dekady swego istnienia „Liturgia Sacra” wniosła w przestrzeń badań nad liturgią. W artykule zwrócona została uwaga na środowiskotwórczy charakter czasopisma i zagrożenia związane z jego dalszym istnieniem. W ostatnim punkcie zamieszczono apel do polskiego liturgisty.

Posługa katechisty we wspólnocie parafialnej. Perspektywa liturgiczna

Stanisław Araszczuk — 2024-06-21

Papież Franciszek w ogłoszonym 10 maja 2021 roku Motu proprio „Antiquum ministerium” wprowadził posługę katechisty. Papieski dokument mówi, że posługa katechisty przeznaczona jest zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet a zadaniem katechistów ma być współpraca z kapłanami. Wykonując posługę katechista może przewodniczyć modlitwie wspólnotowej, a w szczególności „niedzielnej liturgii pod nieobecność kapłana czy diakona”, posługiwać chorym, przewodniczyć obrzędom pogrzebowym, koordynować inicjatywy duszpasterskie w parafii, pomagać ubogim. W perspektywie liturgicznej posługa katechisty związana jest z różnymi formami przepowiadania słowa Bożego. Należy do nich „pierwsze głoszenie”, czyli głoszenie kerygmatyczne albo misyjne, skierowane głównie do osób, które nie słyszały Dobrej Nowiny Jezusa Chrystusa bądź też do ochrzczonych, którzy z czasem stracili więź z Kościołem. Zadaniem katechistów jest też przepowiadanie mistagogiczne, przygotowujące do przyjęcia sakramentów, zwłaszcza inicjacji chrześcijańskiej. I wreszcie do zadań katechistów należy przepowiadanie didaskalijne, katechetyczne albo też formacja stała tych, którzy uwierzyli i pragną wzrostu w wierze.

Kryteria soborowej reformy kalendarza świętych

Krzysztof Konecki — 2024-06-21

Opracowanie jest próbą przybliżenia podstawowych kryteriów soborowej reformy kalendarza świętych, jakimi były: zmniejszenie liczby świąt dewocyjnych, redukcja obchodu świętych, ustalenie terminu obchodu i uniwersalizm kalendarza. Zastosowanie powyższych kryteriów sprawiło, że w zreformowanym kalendarzu świętych znajduje swój wyraz powszechność Kościoła. Są w nim umieszczeni święci z całego świata, różnych stanów, reprezentujących rozmaite wzory świętości, dający świadectwo o wielowiekowej historii Kościoła, wnoszący ducha aktualności do życia Kościoła, związani z czasami bliższymi epoce, czy nawet pochodzący z naszych czasów.

Obecność i działanie Ducha Świętego w znakach liturgicznych sakramentu święceń prezbiteratu

Dariusz Kwiatkowski — 2024-06-21

Artykuł ukazuje liturgiczne znaki obecne w sakramencie święceń w stopniu prezbiteratu, które ukazują obecność i działanie Ducha Świętego. Epikleza, obecna w modlitwie święceń, najbardziej wyraża się w sposób widoczny w geście nałożenia rąk biskupa na głowę święconego prezbitera. Poza tym działanie Ducha Świętego należy widzieć w milczeniu, które towarzyszy nałożeniu rąk. Milczenie jest przestrzenią działania Ducha Świętego. Obdarowanie Duchem Świętym wskazuje również obrzęd namaszczenia rąk prezbitera olejem krzyżma świętego. Namaszczenie oznacza szczególny sposób uczestnictwa prezbitera w kapłaństwie Chrystusa. Prezbiterzy namaszczeni Duchem Świętym są powołani do uświęcania ludu chrześcijańskiego oraz do składania Bogu ofiary. Do znaków epikletycznych należy także zaliczyć pocałunek pokoju. W liturgii sakramentu święceń można go porównać do pieczęci, która potwierdza przyjęcie nowych współpracowników do wspólnoty Kościoła oraz wprowadzenie ich w posługiwanie. Każdy prezbiter namaszczony Duchem Świętym i upodobniony do Chrystusa jest powołany do przekazywania wiernym daru Ducha, którym jest pokój. Obecni na liturgii święceń prezbiterzy przekazują pocałunek pokoju, aby w ten sposób powitać nowo wyświęconych członków prezbiterium, w którym panuje Duch miłości i pokoju.

Mszalne Wyznanie wiary: Credo. Jego geneza i wymowa teologiczna

Andrzej Żądło — 2024-06-21

Od wieków znana jest w Kościele sentencja: lex orandi, lex credendi (prawo modlitwy prawem wiary). Ujmuje ona zagadnienie wzajemnej i dwukierunkowej zależności liturgii od wiary i wiary od liturgii. Liturgia bowiem stanowi źródło dla wiary studiowanej i objaśnianej przez teologię, jednocześnie jednak normy wiary, nieustannie badane i studiowane, wpływają na kształt liturgii i na nasze w niej uczestnictwo[1].

Kościół faktycznie tak się modli, jak wierzy, ale też wierzy tak, jak się modli. Ważną rzeczą jest to, aby zależność ta była doświadczana przez wiernych podczas liturgii, a po jej zakończeniu poświadczana codziennym życiem. Będzie tak, jeżeli treści wiary będą przez nas ‒ uczestników liturgii ‒ odpowiednio interioryzowane i przekładane na język życia. To właśnie mamy sobie uświadamiać, kiedy recytujemy lub śpiewamy podczas Mszy św. Credo ‒ w 325 r. zredagowane Nicei, a nieco później, bo w 381 r. zmodyfikowane w Konstantynopolu. Recytujemy je w każdą niedzielę, w uroczystości i inne znaczące okoliczności, by mieć na świeżo w świadomości podstawowe prawdy naszej wiary w Boga Trójjedynego, w Kościół, który jest jeden, święty, powszechny i apostolski, a także w odpuszczenie grzechów i żywot wieczny. Dzięki cotygodniowej, a nawet niekiedy częstszej recytacji mszalnego Credo w nicejsko-konstantynopolitańskiej wersji czujemy się coraz mocniej osadzani w misteriach, w które wierzymy, jak też spokojniejsi w konfrontowaniu się z przeciwnościami, błędami nacierającymi na nas w różnych okolicznościach życia. Warto sobie to uświadomić w przededniu świętowania w przyszłym roku 1700. rocznicy Soboru Nicejskiego, który w sytuacji zagrożenia szerzącą się wówczas herezją arianizmu dał Kościołowi narzędzie służące obronie wiary, zaszczepionej i posianej w glebę ludzkich serc przez apostołów.

Triduum eklezjalne

Mateusz Pakuła — 2024-06-21

Kościół to rzeczywistość złożona stanowi bowiem wspólnotę żyjących, którzy są pielgrzymami na drodze wiary, także tych, którzy zmarli, ale nie okazali się w momencie śmierci dostatecznie godnie, by oglądać Boga i zostają poddani oczyszczeniu oraz tych wszystkich, którzy na ziemi dali świadectwo wiary żyjąc nią i starając się upodobnić do Chrystusa, osiągnęli chwałę nieba. Wszystkie te trzy „stany” Kościoła łączy to samo dążenie, aby osiągnąć życie wieczne. Przedmiotem artykułu jest wykazanie na podstawie tekstów euchologijnych trzech celebracji roku liturgicznego kompleksowego obrazu rzeczywistości Kościoła – Ludu Bożego. Są to: Uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada), Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych (2 listopada) oraz Rocznica poświęcenia własnego kościoła (data konsekracji lub jeśli data nie jest znana ostatnia niedziela października). Biorąc pod uwagę fakt, że niniejszy temat podejmują trzy celebracji wydaje się zasadnym, by użyć wobec tego faktu terminu: „triduum eklezjalnego”. Nie należy rozumieć terminu triduum jako tożsamy ze Świętym Triduum Paschalnym. Owo triduum rozumie się jako potrójną rzeczywistość wspólnoty wierzących, a nie jako trójetapową celebrację Misterium Paschalnego Chrystusa, która wieńczy okres Wielkiego Postu.

Soborowa nauka o sakramentaliach

Dawid Makowski — 2024-06-21

Prezentowany artykuł przedstawia soborową naukę o sakramentaliach. Są to szczególnego rodzaju pomoce, przygotowujące wiernych do owocnego przyjmowania sakramentów Kościoła, które stanowią pewien "szczyt" sakramentaliów. Niniejsza publikacja została poświęcona temu zagadnieniu ze względu na przypadającą w tym roku 60. rocznicę wydania soborowej Konstytucji o Liturgii Świętej, która wskazała kierunek odnowy sakramentaliów. Założenia tej odnowy w aspekcie teologicznym zostały ukazane w pierwszej części pracy. W drugiej częci opracowania przedstawiono wynikającą z tego modyfikację obrzędów, których obecny kształt - na przykładzie błogosławieństwa narzeczonych - został przybliżony w trzeciej części artykułu. Całość została zwieńczona podsumowaniem, wynikającym z przeprowadzonej refleksji nad soborową nauką o tych środkach uwielbienia Boga i uświęcenia poszczególnych aspektów życia człowieka.

Itinerarium - Reisesegen und Reisegebete für Reisende

Teodor Puszcz — 2024-06-21

Fenomen podróżowania nie jest obcy dla ludzi. Zarówno podróżowanie w celach niereligijnych jak i w celu odbycia pielgrzymki wpisuje się w ogólne zjawisko mobilności człowieka. Na wielkie i długie podróże mogli sobie pozwolić tylko ci, których było na to stać. Pielgrzymowanie nie jest zjawiskiem typowym tylko dla chrześcijaństwa. Zarówno świat grecki jak i judaizm zna ten fenomen. Chrześcijanie szybko stali się pielgrzymami, gdy w początkach odwiedzali miejsca działalności i pobytu Jezusa na ziemi. Z czasem dochodziły do nich inne miejsca pielgrzymkowe na świecie, a Kościół uważał tę formę pobożności nie tylko za słuszną, ale ją przez wieki promował. Kościół pamiętał o podróżujących i pielgrzymach podczas Mszy Świętej (od VIII w. znane są pisemne świadectwa w sakramentarzach, a później w mszałach) i udzielał im błogosławieństwa (od X w. pojawiły się obrzędy przed i po podróży w pontyfikałach, a od XII w. w rytuałach). Wielkie bogactwo tekstów liturgicznych do sprawowania Mszy św. i obrzędów błogosławieństwa dla tych ludzi (pro iter agentibus, pro navigantibus, pro peregrinantibus) Kościół gromadził, strzegł i zachowywał aż do Soboru Trydenckiego. Potem nastąpiła wielka redukcja tych tekstów.

W niniejszym artykule postawiono pytanie: Czy obok modlitw dla biskupów i prałatów oraz dla niższego kleru (kapłanów i zakonników) – zwane Itinerarium – pojawiły się także teksty modlitw przed lub po podróży dla osób świeckich? Odpowiedź jest możliwa, ale zagadnienie to w obecnej sytuacji można ukazać tylko na kilku przykładach.

Księga przychodów zakrystii kościoła Bożego Ciała w Krakowie (1711-1787). Wstępne rozpoznanie i aspekty muzyczne

Czesław Grajewski — 2024-06-21

Niniejsze opracowanie ma na celu wyizolowanie z księgi przychodów zakrystii kościoła Bożego Ciała w Krakowie informacji na temat muzyki. Księga nie była dotąd przedmiotem analiz naukowych. Jest ona jednak cennym źródłem do poznania m. in. kultury muzycznej kanoników regularnych laterańskich w Krakowie w okresie blisko jednego stulecia (1711-1787). Zawarte w niej informacje muzyczne dotyczą trzech zagadnień:

1) użycia dzwonów kościelnych oraz kwot, jakie płacono dzwonnikom;

2) wysokości ofiar składanych przez członków kapeli kościelnej za zamówione Msze św.;

3) daty pogrzebów niektórych muzyków związanych z kościołem Bożego Ciała.

Opracowania Magnificat wybranych kompozytorów luterańskich XVII i 1. połowy XVIII wieku.

Piotr Herok — 2024-06-21

W niniejszym artykule autor bada opracowania kantyku Magnificat wybranych kompozytorów luterańskich XVII i 1. połowy XVIII wieku, koncentrując się na utworach do tekstu łacińskiego. W części wstępnej w sposób zwięzły przedstawia on historię rozwoju kompozycji Magnificat poprzedzających badany okres. Prezentacja ta obejmuje zarówno kompozytorów katolickich, jak i luterańskich. Następnie analizie zostają poddane kompozycje Magnificat wybranych kompozytorów luterańskich w kolejności roku urodzenia poszczególnych twórców. Należą do nich: H. Praetorius, M. Praetorius, H. Schütz, J. Pachelbel, J. Kuhnau, G. Ph. Telemann, Ch. Graupner oraz C. Ph. E. Bach. We wnioskach końcowych autor podkreśla związek na gruncie retoryki muzycznej pomiędzy badanymi kompozycjami a teologicznymi zapatrywaniami Marcina Lutra na Matkę Pana.

Pieśniowa geneza melodyki Chopina / Song origins of Chopin's melodic

Joanna Miklaszewska — 2024-06-21

Celem artykułu jest wskazanie cytatów i reminiscencji pieśni powszechnych i ludowych, które występują w melodyce utworów Fryderyka Chopina. Opisane zagadnienia zostały usytuowane na tle dotychczasowych badań, prowadzonych przez H. Windakiewiczową, K. Bilicę, J. Węcowskiego i M. Tomaszewskiego. W artykule ukazany został rezonans polskich pieśni religijnych oraz świeckich w muzyce Fryderyka Chopina oraz związek jego twórczości z melodyką pieśni ukraińskich. Postawiona została także hipoteza o nawiązaniu przez kompozytora w Etiudzie a-moll op. 25 nr 11 do Marsylianki. Charakterystyczna dla techniki kompozytorskiej Chopina była znaczna transformacja cytatów poprzez wprowadzane w nich m.in. zmiany melodii i rytmu, a także zmiany trybu lub skali. Można przypuszczać, że repertuar pieśni powszechnej pierwszej połowy XIX wieku stanowił prawdopodobnie jedno z bardziej znaczących - obok polskiej muzyki ludowej - źródeł inspiracji dla kompozytora w kształtowaniu melodyki swoich utworów.

Od Redakcji 63

Erwin Mateja — 2024-06-21