Studia Krytyczne/Critical Studies

Terroryzm a legitymizacja władzy. Z Zygmuntem Baumanem rozmawiają Sławomir Czapnik i Tomasz Krawczyk

2025-05-12T21:56:30+00:00

We wrześniu 2010 dwaj polscy uczeni, Sławomir Czapnik i Krzysztof Krawczyk przeprowadzili rozmowę z Zygmuntem Baumanem, goszcząc w jego domu w Leeds. Rozmowa w języku polskim została nagrana, lecz pliki z nią – wydawało się, że nieodwracalnie – przypadkowo skasowane. Dopiero w roku 2023 Sławomir Czapnik odnalazł pliki dźwiękowe i zdecydował się opublikować rozmowę. Pozwala ona zapoznać się z poglądami jednego z najważniejszych – aczkolwiek kontrowersyjnych – współczesnych socjologów, który zmarł w roku 2017. Rozmowa jest dokumentem swoich czasów, przełomy pierwszej i drugiej dekady obecnego stulecia, międzynarodowej rzeczywistości tak zwanej wojny z terrorem, porusza jednak wciąż istotne kwestie legitymacji władzy politycznej w nowoczesnym świecie. Pokazuje przejście od troski o security (domeny bezpieczeństwa społecznego, która charakteryzuje państwo opiekuńcze i stałą nowoczesność) do safety (domeny bezpieczeństwa osobistego, która charakteryzuje neoliberalną, płynną fazę nowoczesności). Refleksje Baumana są szczególnie cenne obecnie – po kryzysie spowodowanym przez pandemię COVID-19, rosyjskiej agresji na Ukrainę, wzrost napięć na Bliskim Wschodzie oraz zagrożenie prawicowym populizmem na świecie – są to kwestie zagadnień międzynarodowych, osłabienia państwa narodowego i niezdolności do lokalnego rozwiązania globalnych problemów (włącznie z tak podstawowymi, jak bezpieczeństwo społeczne). Odpowiedzią słabnącego państwa jest nasilenie inwigilacji służącej kontroli nad populacją. Bauman również skłania do zastanowienia się nad tak palącymi kwestiami, jak sprawiedliwe społeczeństwo i walka z niesprawiedliwością. Z jego punktu widzenia, wyobraźnia socjologiczna powinna zająć się tym, jak funkcjonuje władza, a także jej konsekwencjami dla wolności i odpowiedzialności moralnej.

Noty o autorkach i autorach

2025-05-15T22:54:34+00:00

Paulo Freire’s legacy and critical pedagogy in dark times

2025-05-12T22:20:40+00:00

This article explores the enduring relevance of Paulo Freire’s critical pedagogy at a historical moment marked by rising authoritarianism and attacks on education as a critical and democratizing project. Freire’s philosophy, grounded in the belief that education is inherently political, emphasizes the role of theory, critical consciousness, and pedagogy as the practice of freedom in fostering a just and democratic society. Central to his vision is the understanding that power operates through cultural narratives, making it crucial to reclaim education as a space for shaping public consciousness. In an era where thinking is increasingly viewed as subversive, if not dangerous. Freire’s work serves as a call to resist the educational, cultural, and economic forces that perpetuate oppression and ignorance. The article highlights the need for educators to engage in dialogue, challenge oppressive power structures, take on the role of public intellectuals, build mass movements, and inspire students to become active agents of change. It underscores the importance of reclaiming education from neoliberal and fascist forces, advocating for a pedagogy that promotes democratic engagement, social justice, and the promise of a socialist democracy.

Media, polityka i nauka – o relacjach oczywistych i niejasnych zarazem

2025-05-15T21:03:58+00:00

Artykuł diagnozuje upadek krytyki – i tryumf orientacji pozytywistycznej w dziedzinie nauk społecznych. Tekst podzielony jest na sześć części – badania przebiegają niejako dwutorowo. Z jednej strony (w pierwszych dwóch częściach, oraz czwartej poświęconej w całości refleksji krytycznej) autor sięga do pewnych elementów z historii teorii nauki, filozofii kultury i teorii mediów, z drugiej natomiast (część trzecia) bierze na warsztat – analizuje i komentuje – konkretne teksty/dokumenty instytucjonalne, mające opisywać i regulować relacje między mediami i polityką (przykład BBC). Części piąta i szósta zawierają analizę – analityczną interpretację (metodą close reading) i dekonstrukcję wybranych artykułów naukowych powstałych w oparciu o badania empiryczne na polskim materiale medialnym dotyczącym omawianego tematu. Wszystko to razem ma prowadzić do odpowiedzi na kluczowe pytanie w tym artykule: dlaczego upadek krytyki w naukach społecznych? Jakie są tego przyczyny i skutki?

Education, fascism, memory, and the crisis of democracy in the 21st Century: Rethinking 9/11

2025-05-15T21:44:26+00:00

This article examines the intersection of memory, militarism, and the rise of fascism in the United States in the aftermath of 9/11. It explores how the post-9/11 era, initially marked by national unity and solidarity, quickly devolved into militarism, xenophobia, and the erosion of civil liberties. The manipulation of collective memory and a regressive form of education have played a central role in the rise of far-right authoritarianism, with fear and historical amnesia fueling fascist politics. The commodification of loss and the disavowal of collective responsibility have undermined democracy, contributing to the current crisis of authoritarianism in America. Central to the fight against this authoritarian drift is the crucial notion of making education central to politics and the production of what might be called a radical democratic imaginary, which plays a vital role in shaping critically informed citizens. The article emphasizes that reclaiming educational spaces—both formal and cultural—as sites of critical inquiry and resistance is essential for resisting fascism and reimagining a democratic future.

Noty o autorkach i autorach

2025-05-15T23:02:13+00:00

Wprowadzenie do trzynastego numeru Studiów Krytycznych

2025-05-12T21:47:00+00:00

Retoryka Trumpa przed inauguracją: neokolonialny plan w ujęciu teorii krytycznej

2025-05-15T22:18:17+00:00

Niniejszy artykuł krytycznie analizuje retorykę Donalda Trumpa przed inauguracją przez pryzmat teorii krytycznej, odkrywając jej neokolonialne i kapitalistyczne podstawy. Opierając się na teoretycznym wkładzie Jürgena Habermasa, Louisa Althussera, Kwame Nkrumaha, Immanuela Wallersteina i Guya Deborda, analiza pokazuje, w jaki sposób ekonomiczne i militarystyczne deklaracje Trumpa utrwalają globalną dominację kapitalistyczną. Jego retoryka jest przykładem kolonizacji świata życia, działania ideologicznych aparatów państwowych i spektaklu władzy, z których wszystkie współpracują ze sobą w celu reprodukcji i legitymizacji neokolonialnego wyzysku. Synteza tych krytycznych teorii zapewnia kompleksową krytykę, podkreślając ideologiczne i strukturalne mechanizmy podtrzymujące globalne nierówności i wzywając do praxis oporu w kierunku bardziej sprawiedliwego globalnego porządku.