Ucięty skrawek szaty

Rajmund Pietkiewicz

Wrocław, PWT

Abstrakt

Centralne miejsce w studium narracji zajmuje analiza fabuły. Definiuje się ją jako rozwój akcji, która wychodząc od punktu początkowego, poprzez kolejne etapy dochodzi do rozwiązania. Zasadniczymi etapami fabuły są: zawiązanie akcji, komplikacje, climax (czyli decydujący moment, w którym początkowy problem zostaje rozwikłany) oraz zakończenie. Za Arystotelesem rozróżnia się fabułę rozwiązania oraz fabułę odkrywczą. Pierwszy typ odnosi się do tego co się wydarzy (peripéteia), drugi zaś do poznania bohaterów, ich świadomości i wiedzy (anagnórisis). W fabule odkrywczej prawie nic się nie dzieje, a opisane wydarzenia (akcja) pełnią wyłącznie funkcję ilustrującą.
Wśród narracji biblijnych można znaleźć taki rodzaj fabuły odkrywczej, która rozpoczyna się od trzymającej w napięciu akcji. Początkowo wydaje się, że jest to fabuła rozwiązania, gdyż dominuje tu element akcji, ale czytelnik stopniowo się przekonuje, że akcja, nawet bardzo żywa i zajmująca, nie prowadzi do rozwiązania problemu początkowego (brak peripéteia), lecz stanowi tylko pretekst dla odkrycia jakiejś informacji (anagnórisis). W punkcie końcowym fabuły sytuacja zewnętrzna bohaterów nie zmienia się, zmianie zaś ulega ich wiedza i świadomość. Elementy akcji są jedynie okazją do uruchomienia procesów poznawczych prowadzących do zmiany świadomości bohaterów. Przykładem takiej sytuacji jest opowiadanie o spotkaniu Dawida i Saula w Engaddi (1 Sm 24,1-23).
Analiza 1 Sm 24 w niniejszym artykule zawiera następujące etapy:
— po czynnościach wstępnych (wyodrębnienie jednostki tekstowej, krytyka tekstu, składnia — p. 1) przeprowadzono analizę form czasownikowych (p. 2), z której wynika, że w elementach narracyjnych dominują formy wyrażające pierwszy plan opowiadania; analiza dialogów odkrywa bogactwo form wypowiedzi Dawida, który przede wszystkim odnosi się do przyszłości, zwraca się do Boga i Saula, wyraża swoje pragnienia oraz opowiada Un lembo tagliato 227 swoją wersję wydarzenia z jaskini; Saul posługuje się uboższym językiem, głównie stwierdza obecny stan sytuacji Dawida, który nie zaciągnął wobec niego winy i któremu Bóg powierzył królestwo;
— analizując stosunek czasu opowiadania do czasu opowiadanego (p. 3), da się łatwo zauważyć dwie części narracji: pierwsza z nich jest bardziej dynamiczna, charakteryzująca się zmianami tempa opowiadania (ww. 1-8); drugą, bardziej statyczną, prawie całkowicie wypełniają długie wypowiedzi Dawida i Saula (ww. 9-23);
— porównanie początkowej i końcowej sytuacji bohaterów prowadzi do wniosku, że spotkanie w Engaddi nie rozwiązuje konfliktu między Dawidem i Saulem, ich sytuacja zewnętrzna nie zmienia się (w 1 Sm 26 i 27,1 Dawid nadal jest prześladowany przez króla) — brak peripéteia; ulega natomiast zmianie świadomość bohaterów: Saul przyznaje się do swojej winy i porażki oraz uznaje, że Bóg przekazał Dawidowi królowanie (anagnórisis) — mamy do czynienia z fabułą odkrywczą (p. 4.1);
— fabuła 1 Sm 24 rozwija się w następujący sposób: pierwsza scena (ww. 1-3) obejmuje ekspozycję (w. 1) oraz moment zawiązania akcji (ww. 2-3); druga scena (ww. 4-8) zawiera komplikacje — czytelnik oczekuje na rozwiązanie problemu, które nie następuje; w trzeciej scenie znajduje się climax epizodu: Dawid, wzywając Boga na świadka, deklaruje swoją niewinność; Saul uznaje ją, przyznaje się do winy i porażki oraz przyjmuje do wiadomości prawdę, że Bóg oddał jego królestwo w ręce Dawida; wers 23 kończy akcję.
Opowiadanie ma wyraźne cele apologetyczne. Kładzie nacisk na niewinność Dawida, który choć miał okazję wyrwać siłą koronę z rąk Saula, to jednak tego nie uczynił. To Bóg przekazał mu królowanie, a sam Saul uznał niewinność syna Jessego, przyjmując wolę Bożą. Narrator stara się przekonać czytelnika, że Dawid nie był uzurpatorem, ale władzę nad Izraelem otrzymał od samego Jahwe.