Człowiek królem stworzenia
Analiza intertekstualna Rdz 1,1–2,4a i Ps 8
Wojciech Cholewa
Uniwersytet Opolski, Wydział TeologicznyAbstrakt
W niniejszym artykule przeanalizowano Rdz 1,1–2,4a i Ps 8 pod względem zawartej w obu utworach antropologii. Wykazują one pewne podobieństwa tematyczne z mitami i hymnami krajów ościennych Izraela. Jednak koncepcja człowieka przedstawiona w tekstach biblijnych jest zasadniczo różna od tej zawartej w mitach mezopotamskich i egipskich.
Kapłański hymn, znajdujący się w Rdz 1,1–2,4a, pokazuje niezwykłą godność rodzaju ludzkiego. W jego strukturze oraz użytym słownictwie można dostrzec elementy obrzędu intronizacji ziemskiego władcy. W tekstach mezopotamskich król był postrzegany jako odbicie obecności Stwórcy w świecie. Stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo JHWH równoznaczne jest z ustanowieniem go władcą nad całym stworzonym światem. Człowiek, choć jest tylko jednym ze stworzeń, w imieniu Boga sprawuje władzę nad całym światem. Jego panowanie nie jest jednak nigdy całkowicie autonomiczne, lecz zawsze w odniesieniu do Stwórcy. Bóg obdarza ludzkość swoim błogosławieństwem, dzięki czemu człowiek może rozmnażać się, zapełniać ziemię i panować nad stworzeniami.
Antropologia Ps 8 zakłada istnienie pewnego napięcia w człowieku. Jest on istotą słabą i kruchą, jednak przez Boga został wywyższony do niezwykłej godności. Bóg czyni człowieka niewiele mniejszym niż on sam. Człowiek zostaje przez swojego Stwórcę uwieńczony koroną czcią i chwałą. Są to atrybuty Boga – Najwyższego Króla. To poprzez człowieka Bóg zachowuje porządek i przywraca harmonię w stworzonym świecie. Człowiek jest przedmiotem specjalnej troski Boga, dzięki której może sprawować rządy nad resztą stworzenia. JHWH stale pamięta o człowieku i jest mu wierny, a Jego troska jest nieodwołalna.
Podjęta analiza tekstów wykazała, że istnieje pośrednia zależność literacka pomiędzy obydwoma utworami. Psalmista nie odnosi się do całości kapłańskiego hymnu o stworzeniu. Akcentuje jedynie pewne jego elementy i uporządkowuje je w odmienny sposób. Teksty te wykazują dość silne podobieństwo tematyczne i strukturalne. Użyte przez autorów słownictwo jest natomiast zupełnie różne. Antropologia obu dzieł, choć wykazuje znaczne różnice leksykalne, pozostaje jednak spójna. W omawianych tekstach występuje jedynie trzech protagonistów: Bóg, człowiek i reszta stworzeń. Człowiek jest królem, który w imieniu JHWH sprawuje władzę nad całą ziemią. Ta królewska godność nie tyczy się tylko wybitnych jednostek, lecz każdego człowieka.
Słowa kluczowe:
stworzenie świata, Księga Rodzaju, psalmy, analiza intertekstualna, analiza struktury i form retorycznychBibliografia
Alter, R., The Art of Biblical Poetry (New York 2011).
Google Scholar
Barre, L. M. – Kselmann, J. S., „Księga Psalmów”, Katolicki komentarz biblijny (ed. R. E. Brown – J. A. Fitzmyer – R. E. Murphy; Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa 32013) 488.
Google Scholar
Basiuk, M., „Człowiek obraz Boga. Rdz 1,26-27 w kontekście Starego i Nowego Testamentu”, Genesis 1–3. Tekst, interpretacje, przemyślenia (ed. Z. Pawłowski; Scripta Theologica Thoruniensia 8; Toruń 2009) 51–53.
Google Scholar
Bazyliński, S., Wprowadzenie do studium Pisma Świętego (Materiały Pomocnicze do Wykładów z Biblistyki; Lublin 2010).
Google Scholar
Bielecki, M., Zapomniany świat Sumerów (Warszawa 41996).
Google Scholar
Bottero, J., „Narodziny świata w Mezopotamii”, Świat Biblii (ed. A. Lemaire – P. Abadie; Wrocław 2001).
Google Scholar
Briggs, C. A. – Briggs, E. G., A critical and exegetical commentary on the book of Psalms (International critical commentary on the Holy Scriptures of the Old and New Testaments; New York 1906).
Google Scholar
Brueggemann, W., The Message of the Psalms (Augsburg Old Testament Studies; Minneapolis, MN, 1985).
Google Scholar
Brzegowy, T., „Człowiek najdoskonalszym dziełem Boga Stworzyciela. Pochodzenie człowieka według Biblii”, Kontrowersje wokół początków człowieka (ed. G. Bugajak – J. Tomczyk; Katowice 2007).
Google Scholar
Brzegowy, T., „Kosmologia (kosmogonia) biblijna”, Duch i Oblubienica mówią: „Przyjdź”. Księga pamiątkowa dla Ojca Profesora Augustyna Jankowskiego OSB w 85. rocznicę urodzin (ed. W. Chrostowski; Warszawa 2001) 71–72.
Google Scholar
Brzegowy, T., Pięcioksiąg Mojżesza. Wprowadzenie, egzegeza, teologia (Academica 27; Tarnów 52010).
Google Scholar
Brzegowy, T., Psałterz Dawidowy. Wprowadzenie i egzegeza wybranych psalmów (Pomoce Naukowe Instytutu Teologicznego w Tarnowie 10; Tarnów 1994).
Google Scholar
Brzegowy, T., Psałterz i Księga Lamentacji (Academica 65; Tarnów 2003).
Google Scholar
Childs, B. S., „Psalm 8 in the Context of the Christian Canon”, Interpretation 23/1 (1969) 20–31.
DOI: https://doi.org/10.1177/002096436902300102
Google Scholar
Chmiel, J., „Człowiek obrazem Boga. U podstaw antropologii biblijnej”, Znak 49 (1997) 363–370.
Google Scholar
Craigie, P. C. – Tate, M., Psalms 1–50 (Word Biblical Commentary; Nashville, TN, 22004) XIX.
Google Scholar
Cylkow, I., Psalmy – Seper Thiyliym (Kraków – Budapeszt 2008).
Google Scholar
Dahood, M., Psalms I, 1–50 (Garden City, NY, 1966).
DOI: https://doi.org/10.5040/9780300261257
Google Scholar
Drinkard, J. F., „The Ancient Near Eastern Context of the Book of Psalms”, An Introduction to Wisdom Literature and the Psalms (ed. J. H. W. Ballard – J. W. D. Tucker; Macon, GA, 2000) 71.
Google Scholar
Dziadosz, D., Tak było na początku. Izrael opowiada swoje dzieje. Literacka i teologiczna analiza wiodących tradycji Księgi Rodzaju (Przemyśl 2011).
Google Scholar
Eckmann, A., „Psalm 8 w świetle badań filologiczno-egzegetycznych”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 34/4 (1981) 194–203.
DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.1189
Google Scholar
Filipiak, M., Biblia o człowieku. Zarys antropologii biblijnej Starego Testamentu (Rozprawy Wydziału Teologiczno-Kanonicznego 50; Lublin 1979).
Google Scholar
Filipiak, M., „Godność osoby ludzkiej w świetle opisu stworzenia człowieka”, Zeszyty Naukowe KUL 2 (1973) 27–35.
Google Scholar
Gołębiewski, M., „Człowiek obrazem i podobieństwem Boga”, Ateneum Kapłańskie 2/109 (1987) 264–278.
Google Scholar
Grzybek, S., „Anthropology of Psalm 8”, Studia Theologica Varsaviensia (2019) 203–210.
DOI: https://doi.org/10.21697/stv.7766
Google Scholar
Haręzga, S., W biblijnej szkole życia. Materiały do „lectio divina” (Poznań 2009).
Google Scholar
Hunter, A. G., Psalms (London – New York 1999).
Google Scholar
Keener, H. J., A Canonical Exegesis of the Eighth Psalm. YHWH’s Maintenance of the Created Order through Divine Reversal (Winona Lake, IN, 2013).
DOI: https://doi.org/10.1515/9781575068701
Google Scholar
Kinzer, M. S., „All things under his feet”: Psalm 8 in the New Testament and in Other Jewish Literature of Late Antiquity (Thesis University of Michigan; Michigan) http://deepblue.lib.umich.edu/handle/2027.42/90885.
Google Scholar
Klawek, A., „Quam admirabile est nomen tuum!”, Ruch Biblijny i Liturgiczny 1/1 (1948) 6–9.
DOI: https://doi.org/10.21906/rbl.2294
Google Scholar
Kuśmirek, A. (ed.), Pisma. Hebrajsko-polski Stary Testament. Przekład interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracją i indeksem słów hebrajskich i aramejskich (Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa 2009).
Google Scholar
Kraut, J., „The Birds and the Babes: The Structure and Meaning of Psalm 8”, The Jewish Quarterly Review 100/1 (2010) 10–24.
DOI: https://doi.org/10.1353/jqr.0.0077
Google Scholar
Krawczyk, R., „Starotestamentowa idea «Obrazu Bożego» w człowieku”, The Biblical Annals 31/1 (1984) 19–30.
Google Scholar
Lemański, J., Księga Rodzaju. Rozdziały 1–11 (NKB.ST I/1; Częstochowa 2013).
Google Scholar
Lemański, J., „Opis stworzenia jako conditio humana w Rdz 2,7?”, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 39/1 (2006) 5–24.
Google Scholar
Leon-Dufour, X., „Człowiek”, Słownik teologii biblijnej (ed. X. Leon-Dufour; Poznań 1994).
Google Scholar
Ligęza, A. – Wilk, M., Od popiołu do ognia. Rozmowy o czytaniach liturgicznych okresu Wielkiego Postu. Stary Testament (Kraków 2010).
Google Scholar
Łach, S., „Gatunki psalmów, miejsce ich powstawania i struktura”, Zeszyty Naukowe KUL 15/2 (1972) 3–14.
Google Scholar
Łach, S., (ed.), Księga Rodzaju. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz (Pismo Święte Starego Testamentu I/1; Poznań 1962).
Google Scholar
Łach, S., „Znaczenie tytułów w psalmach”, Rocznik Teologiczno-Kanoniczny 19/2 (1972) 70.
Google Scholar
Łanoszka, M., „Odkrywając sens Bożego planu względem człowieka. Rozważania nad Psalmem 8”, „Słowo jego płonęło jak pochodnia” (Syr 48,1). Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Tadeusza Brzegowego (ed. P. Łabuda; Tarnów 2011) 181.
Google Scholar
Łyczkowska, K., „Enuma Elisz”, Mity akadyjskie (ed. O. Drewnowska-Rymarz; Antologia Literatury Mezopotamskiej; Warszawa 2000).
Google Scholar
Łyczkowska, K., „Starobabiloński mit o Atrahasisie”, Mity akadyjskie (ed. O. Drewnowska-Rymarz; Antologia Literatury Mezopotamskiej; Warszawa 2000).
Google Scholar
Łyczkowska, K. – Szarzyńska, K., Mitologia Mezopotamii (Mitologie Świata; Warszawa 1981).
Google Scholar
Majewski, M., Biblijna historia zbawienia (Kraków 2011).
Google Scholar
Mays, J. L., „The Self in the Psalms and the Image of God”, God and Human Dignity (ed. R. K. Soulen – L. Woodhead; Grand Rapids, MI, 2006) 67.
Google Scholar
Meynet, R., Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej (Myśl Teologiczna 30; Kraków 2001).
Google Scholar
Popowski, R. (ed.), Septuaginta, czyli grecka Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi, apokryfami żydowskimi oraz onomastykonem (Prymasowska Seria Biblijna; Warszawa 32013).
Google Scholar
Pritchard, J. B. (ed.), The Ancient Near East. An Anthology of Texts and Pictures (Princeton, NJ, 2010).
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400836215
Google Scholar
Raurell, F., „L’estructura Del Sl 8”, La Traducción En La Edad De Plata (ed. F. Raurell; Montserrat 1993) 84–86.
Google Scholar
Ravasi, G., Psalmy. Cz. 1. Wprowadzenie i Psalmy 1–19 (wybór; Zgłębiać Biblię; Kraków 2007).
Google Scholar
Romaniuk, K., „Stworzenie człowieka jako przejaw odwiecznej dobroci Boga”, Zeszyty Naukowe KUL 13 (1970) 35–47.
Google Scholar
Rosik, M., „Godność osoby ludzkiej w świetle Ps 8,2‑10”, Wrocławski Przegląd Teologiczny 19/2 (2011) 81–96.
Google Scholar
Rubinkiewicz, R., „Powstanie Pięcioksięgu w świetle najnowszych badań”, Roczniki Teologiczne 46/1 (1999) 111–124.
Google Scholar
Schedl, C., Historia Starego Testamentu. Lud Bożego Przymierza (Tuchów 1995) II.
Google Scholar
Siwek, K., „Psalm 8 w Biblii Hebrajskiej i Greckiej. Studium porównawcze”, Warszawskie Studia Teologiczne 27/1 (2014) 21–41.
Google Scholar
Stachowiak, L., „Elohim”, Encyklopedia katolicka. Docent – Ezzo (ed. R. Łukaszyk – L. Bieńkowski – F. Gryglewicz; Lublin 1985) IV, 900–901.
Google Scholar
Stachowiak, L. – Łach, S. (ed.), Księga Psalmów. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy (Pismo Święte Starego Testamentu; Poznań 1990) 7/2.
Google Scholar
Stanek, T., Jahwe a bogowie ludów. Idee religijne wczesnego Izraela na tle wierzeń ludów Egiptu, Mezopotamii i Kanaanu (Biblioteka Pomocy Naukowych 23; Poznań 2002).
Google Scholar
Synowiec, J. S., „Jak rozumieć heksaemeron”, Collectanea Theologica 52 (1982) 5–15.
Google Scholar
Synowiec, J. S., Na początku. Wybrane zagadnienia Pięcioksięgu (Warszawa 1987).
Google Scholar
Synowiec, J. S., Pięcioksiąg. Wprowadzenie do Ksiąg: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańskiej, Liczb i Powtórzonego Prawa (Kraków 2000).
Google Scholar
Walton, J. H., Ancient Israelite Literature in its Cultural Context, A survey of parallels between biblical and ancient Near Eastern texts (Grand Rapids, MI, 1994).
Google Scholar
Wenham, G. J., Genesis 1–15 (Word Biblical Commentary 1; Dallas, TX, 1987).
Google Scholar
Westermann, C. – Scullion, J. J., Genesis 1–11. A Commentary (London 1984).
Google Scholar
Wilson, G. H., Psalms Volume 1 (Grand Rapids, MI, 2002).
Google Scholar
Autorzy
Wojciech CholewaWojciech Cholewa – absolwent Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego. Obronił pracę magisterską „Człowiek królem stworzenia. Analiza intertekstualna Rdz 1,1–2,4a i Ps 8”, napisaną pod kierunkiem ks. dr Andrzeja Demitrówa w 2016 r.
Statystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Scriptura Sacra
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
