Case by case – about a casus in Roman criminal lawand Cicero’s rhetoric writings
Przemysław Kubiak
Uniwersytet ŁódzkiAbstract
The opinion that Roman jurists were giants in the field of private law and dwarfs in criminal law is nowadays a little bit out of date. However, upon a closer analysis of the use of the term ‘accident’ (casus), such a statement seems to be justified. Casus for Roman jurists was not only, as in the sphere of private law, a pure random fact, but also a culpable human act. It is not hard to guess that their writings and opinions were inconsistent in that field and sometimes suggested quite surprising legal classifications of deeds committed in such a way. In order to understand this paradox it might be helpful to take a closer look at historical regulations of crimes committed unintentionally, including above all homicide, but also rhetorical sources, especially works of Cicero. His writings were a canon for learning rhetoric in later times, as well as inspiration for next generations of Roman jurists. His remarks and specific character of the metaphorical phrase si telum manu fugit quam iecit, constituting a kind of definitional topos of crimes committed unintentionally, can lift the veil of secrecy and enable penetration of Roman jurists’ philosophy of life and their intellectual formation.
Keywords:
accident, unintentional guilt, unintentional homicide, exculpating circumstances, Roman rhetoric, CiceroReferences
Amielańczyk K., Crimina legitima w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Google Scholar
Amielańczyk K., Czy kontratyp obrony koniecznej ma rzymską tradycję? W poszukiwaniu przesłanek dopuszczalności prawa do samoobrony w rzymskim prawie karnym, [w:] Quid leges sine moribus? Studia nad prawem rzymskim dedykowane Prof. M. Kuryłowiczowi w 65. rocznicę urodzin oraz 40-lecie pracy naukowej, red. K. Amelańczyk, Lublin 2009.
Google Scholar
Amielańczyk K., The guilt of the perpetrator, “Labeo” 2000, No. 46(1).
Google Scholar
Amielańczyk K., Parricidium i poena cullei, [w:] Religia i prawo karne, red. A. Dębiński, M. Kuryłowicz, Lublin 1998.
Google Scholar
Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006.
Google Scholar
Amielańczyk K., Ustawa Korneliusza Sulli przeciwko nożownikom i trucicielom, Lublin 2011.
Google Scholar
Amielańczyk K., Wina jako przesłanka odpowiedzialności karnej jednostki w prawodawstwie cesarza Hadriana, [w:] Przez tysiąclecia: państwo – prawo – jednostka, Katowice 2001.
Google Scholar
Balzarini M., Appunti sulla rixa nell diritto criminale romano, “Labeo” 1982, No. 28.
Google Scholar
Bujuklic Z., Leges regiae: pro et contra, “Rivista Internazionale di Diritto Romano e Antico” 1998, No. 45.
Google Scholar
Burdese A., Riflessioni sulla repressione penale romana in età arcaica, “Bullettino dell’Istituto di Diritto Romano” 1967, No. 69.
Google Scholar
Chmiel A., Ustrój rzymskich organów jurysdykcyjnych w sprawach karnych, „Studia Prawnoustrojowe” 2011, nr 12.
Google Scholar
De Medio, Caso fortuito e forza maggiore in diritto romano, “Bullettino dell’Istituto di Diritto Romano” 1908, No. 20.
Google Scholar
Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 2011.
Google Scholar
Falcon M., Paricidas esto. Alle origini della persecuzione dell’omicidio, [w:] Sacertà e repressione criminale in Roma arcaica, Napoli 2013.
Google Scholar
Ferrini C., Diritto penale Romano. Esposizione storica e dottrinale, Roma 1976.
Google Scholar
Garofalo L., Pojęcia i żywotność rzymskiego prawa karnego, „Zeszyty Prawnicze” 2003, nr 3(1).
Google Scholar
Gaughan J.E., Murder was not a crime. Homicide and power in the Roman republic, Austin 2010.
Google Scholar
Giaro T., Excusatio necessitatis nel diritto romano, Warszawa 1982.
Google Scholar
Gioffredi C., I principi del dirito penale romano, Torino 1970.
Google Scholar
Gioffredi C., Su l’elemento intenzionale nel diritto penale romano, [w:] Studi Grosso, Torino 1970.
Google Scholar
Guarino A., Appunti sulla ‘ignorantia iuris’ nel diritto penale romano, [w:] Annali della Universita di Macerata, Milano 1941.
Google Scholar
Heinzmann R., Filozofia średniowieczna, Kęty 1999.
Google Scholar
Höbenreich E., Überlegungen zur Verfolgung unbeabsichtiger Tötungen von Sulla bis Hadrian, “Zeitschrift der Savigny-Stiftunf fur Rechtsgeschichte” 1990, Nr. 107.
Google Scholar
Jaczynowska M., Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.
Google Scholar
Jońca M., Exilium jako przejaw humanitas w rzymskim prawie karnym okresu republiki, [w:] Humanitas grecka i rzymska, red. R. Popowski, Lublin 2005.
Google Scholar
Jońca M., Parricidium w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Google Scholar
Jońca M., Telum manu fugit jako ustawowa przenośnia nieumyślnego zabójstwa w średniowiecznym prawie kanonicznym. Uwagi na marginesie ewolucji teorii winy w prawie karnym, [w:] Prawo karne i polityka w państwie rzymskim, red. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2015.
Google Scholar
Kodrębski J., Z badań nad wpływem filozofii greckiej na prawo rzymskie u schyłku republiki i wczesnego cesarstwa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” 1973, nr 99.
Google Scholar
Kolańczyk K., Prawo rzymskie, Warszawa 2007.
Google Scholar
Kubiak P., Czyn Patroklosa a rzymskie prawo karne – czyli o przestępstwach popełnionych w afekcie w antycznym Rzymie, „Studia Prawnicze” 2014, nr 57(1).
Google Scholar
Kubiak P., Kilka uwag na temat znajomości prawa u mówców sądowych republikańskiego Rzymu, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2015, t. 8(1).
Google Scholar
Kubiak P., Stan nietrzeźwości jako „afekt” w rzymskim prawie karnym?, „Zeszyty Prawnicze” 2015, nr 15(1).
Google Scholar
Kumaniecki K., Cyceron i jego współcześni, Warszawa 1989.
Google Scholar
Kunkel W., Untersuchungen zur Entwicklung des römischen Kriminalverjahrens in vorsullanischer Zeit, München 1962.
Google Scholar
Kupiszewski H., Ignorantia iuris nocet, [w:] Sodalitas: Scritti Guarino, t. 3, Napoli 1984.
Google Scholar
Kupiszewski H., Quelques remarques sur le parricidium dans le droit romain classique et postclassique, [w:] Studi Volterra, t. 4, Milano 1971.
Google Scholar
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 2008.
Google Scholar
Litewski W., Jurysprudencja rzymska, Kraków 2000.
Google Scholar
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Google Scholar
Loska E., Zagadnienie obrony koniecznej w rzymskim prawie karnym, Warszawa 2011.
Google Scholar
Luzzatto G.I., Caso fortuito e forza maggiore come limite alla responsabilità contrattuale, Milano 1938.
Google Scholar
MacCormack G., Aquilian studies, “Studia et Documenta Historiae et Iuris” 1975, No. 41.
Google Scholar
Marrou H.-I., Historia wychowania w starożytności, Warszawa 1969.
Google Scholar
Melis C.A., Arietem offerre. Riflessioni attorno all’omicidio involontario in età arcaica, “Labeo” 1988, No. 34.
Google Scholar
Molnár I., Die Ausgestaltung des Begriffes der vis maior im römischen Recht, “Iura” 1981, No. 32.
Google Scholar
Mossakowski W., Czyn karalny według Klaudiusza Saturnina, „Studia Historycznoprawne” 2008, nr 305.
Google Scholar
Muciaccia G., Sull’uso del termine ‘casus’ nel diritto penale romano, [w:] Atti del II seminario romanistico gardesano, Milano 1980.
Google Scholar
Polara G., Marciano e l’elemento soggetivo del reato. Delinquitur aut proposito aut impetu aut casu, “Bullettino dell’Istituto di Diritto Romano” 1974, No. 77.
Google Scholar
Reszczyński J., The kinds of necessity, [w:] Roman law as formative of modern legal systems: studies in honour of Wieslaw Litewski, red. J. Sondel, J. Reszczyński, P. Ściślicki, t. 2, Kraków 2003.
Google Scholar
Sobczyk M., Siła wyższa w rzymskim prawie prywatnym, Toruń 2005.
Google Scholar
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2001.
Google Scholar
Sperandio M.U., Dolus pro facto. Alle radici del problemo giuridico del tentativo, Napoli 1998.
Google Scholar
Święcicka P., Iurisconsultus et Auditores. Dialektyczna formuła poznania i rozwoju prawa w Rzymie republikańskim, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa” 2013, nr 6(3).
Google Scholar
Święcicka P., Szkoda na mieniu. Studium dyskursu argumentacyjnego jurystów okresu późnej republiki rzymskiej, Kraków 2015 (w druku).
Google Scholar
Tarwacka A., Leges regiae, „Zeszyty Prawnicze” 2004, nr 4(1).
Google Scholar
Tondo S., Leges regiae e paricidas, Firenze 1973.
Google Scholar
Tuori K., The myth of Quintus Mucius Scaevola: Founding father of legal science, “Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis” 2004, No. 72.
Google Scholar
Wacke A., Fahrlässige Vergehen im römischen Strafrecht, “Revue internationale des droits de l’antiquité” 1979, 26.
Google Scholar
Watson A., The law of obligations in the later Roman republic, Oxford 1965.
Google Scholar
Winkel L.C., Error iuris nocet. Rechtsirrtum als problem der Rechtsordnung, Zutphen 1985.
Google Scholar
Wołodkiewicz W., Nieznajomość prawa szkodzi (u źródeł zasady ignorantia iuris nocet), [w:] idem, Czy prawo rzymskie przestało istnieć?, Kraków 2003.
Google Scholar
Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2014.
Google Scholar
Wyrwińska K., Grecka myśl filozoficzna i jej wpływ na kształtowanie się rzymskiego kanonu wykształcenia prawniczego. Przyczynek do studium, [w:] Vetera novis augere: Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, red. S. Grodziski et al., t. 2, Kraków 2010.
Google Scholar
Voci P., L’errore nel diritto romano, Milano 1937.
Google Scholar
Wielka encyklopedia prawa, red. B. Hołyst, R. Hauser, t. 1, Warszawa 2014.
Google Scholar
Zabłocka M., Zabłocki J., Ustawa XII Tablic. Tekst – tłumaczenie – objaśnienia, Warszawa 2000.
Google Scholar
Zabłocki J., Tarwacka A., Publiczne prawo rzymskie, Warszawa 2011.
Google Scholar
Zimmerman R., The law of obligations. Roman foundations of the civilian tradition, Oxford 1996.
Google Scholar
Authors
Przemysław KubiakStatistics
Downloads
License
Author’s economic rights to published works are held by Opole University (collective works) and individual Authors (individual parts of the collective work, ones that form a separate entity).
The journal Opole Studies in Administration and Law accepts for publication only works which have not been in circulation before.
On the basis of the Regulation (2016/679) of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on the protection of natural persons with regard to the processing of personal data and on the free movement of such data, and repealing Directive 95/46/EC (referred to as General Data Protection Regulation or RODO) Opole University, based at 11a Plac Kopernika, 45-040 Opole, is the personal data controller for all the authors publishing their works in the Opole Studies in Administration and Law.
The articles published in Opole Studies in Administration and Law are available under a licence Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International (CC BY-NC-ND 4.0).
For aricles till 2017 your use is permitted by an applicable exception or limitation – see:
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Read more about the license CC BY-NC-ND 4.0:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
View Legal Code:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode