Zmiany społeczno-polityczne przeprowadzone przez Ministerstwo Administracji Publicznej w latach 1944–1950 dotyczące spraw Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce

Edyta Włodarczyk

doi:10.25167/osap.1877

Published: 2020-01-24

Vol. 17 No. 3 (2019)

The socio-political reforms conducted by the Ministry of Public Administration within the years 1944–1950 in regard to the Churches and religious denominations in Poland

Edyta Włodarczyk

The Opole Studies in Administration and Law

Section: Articles

https://doi.org/10.25167/osap.1877

Abstract

The Ministry of Public Administration was established pursuant to the Act of 31 December 1944 on the appointment of the Interim Government of the Republic of Poland. The matters arising from the relations between the State and the Churches and religious denominations were handled by Department V, which in 1946 consisted of two sections addressing Christian and non-Christian denominations, respectively. The Socio-Political Departments in the Provincial Offices, which employed officials responsible for matters relating to religious denominations, were subordinate to Department V. The same held true in Starostwa Powiatowe [County Offices]. In 1947, Department V was divided into three units addressing matters of the Catholic Church, Christian Denominations and Non-Christian denominations, respectively, and one year later still one more department, i.e. the Department of General Matters, was established. Since 1947 matters relating to religious denominations fell within the competences of Department IV. The Department of Religious Denominations in the Ministry of Public Administration from its beginnings was responsible for shaping the policy of the State towards religious denominations. The aforementioned policy was supposed to be concordant with the directives and principles of the communist party. The socio-political reforms conducted by the Ministry of Public Administration in relation to the Churches and religious associations were one of the means of repression, which within the years 1944-1950 was in its initial phase based on the trial-and-error method. However, it was the cooperation of the Ministry with Urząd Bezpieczeństwa Publicznego [Public Security Office], and later the establishment of Urząd ds. Wyznań [Office in charge of Religious Denominations] in 1950 which changed and regulated actions of the communist authorities towards the Churches and religious associations in Poland regarding the matters concerning the relations between the State and the Church and religious associations. From then on the competences to date of Department IV of the Ministry of Public Administration were transferred onto the Office in charge of Religious Denominations.

Keywords:

state administration, The Catholic Church, The Ministry Of Public Administration, socio-political reforms, religious issues

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Włodarczyk, E. (2020). The socio-political reforms conducted by the Ministry of Public Administration within the years 1944–1950 in regard to the Churches and religious denominations in Poland. The Opole Studies in Administration and Law, 17(3), 197–210. https://doi.org/10.25167/osap.1877

Cited by / Share

References

Instytut Pamięci N arodowej Oddziałowe Biuro U dostępniania i A rchiwizacji D okumentów w W arszawie: IPN Bu, sygn. akt 1283/687/J, odpis doniesienia przyjaciel „Nowak” dot. Konferencji Plenarnej w Niemczy w dniu 9 grudnia 1947 r. z dnia 10 grudnia 1947 r., k. 49.
Google Scholar

IPN Bu, sygn. akt 1283/1141, pismo Dyrektora Departamentu Politycznego Ministerstwa Administracji Publicznej M. Broniatowskiego do Dyrektor Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Julii Brystygier z dnia 11 listopada 1949 r., k. 8.
Google Scholar

IPN Bu, sygn. akt 1283/1141, odpis pisma Przełożonego Prowincjonalnego Zgromadzenia Księży Marianów w Polsce do Ministerstwa Administracji Publicznej w Warszawie przez Wydział Społeczno-Polityczny Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy z dnia 2 listopada 1949 r. k. 9–12.
Google Scholar

IPN Bu, sygn. akt 1283/1141, pismo Przełożonego Prowincjonalnego Zgromadzenia Księży Marianów w Polsce do Pana Ministra Wolskiego Ministra Administracji Publicznej w Warszawie z dnia 24 lutego 1949 r., k. 36.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/214, odpis pisma Ministerstwa Ziem Odzyskanych Departamentu Administracji Publicznej do Pełnomocnika Rządu RP na okręg Administracji Dolnego Śląska we Wrocławiu z dnia 19 kwietnia 1946 r., k. 101.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/236, pismo Zgromadzenia Sióstr Boromeuszek Najświętszej Marii Panny od Niepokalanego Poczęcia z Poręby pow. Strzelce Opolskie z tymczasową siedzibą we Wrocławiu przy ul. Czarnoleskiej 10 do Ministra Administracji Publicznej w Warszawie przez Urząd Wojewódzki we Wrocławiu z dnia 2 listopada 1949 r., k. 14–16.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/236, pismo Starosty Powiatowego Brzeskiego do Urzędu Wojewódzkiego Wrocławskiego Wydziału Społeczno-Politycznego we Wrocławiu z dnia 10 czerwca 1948 r., k. 17.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/236, pismo Starosty Kamiennogórskiego do Urzędu Wojewódzkiego Wydziału Społeczno-Politycznego we Wrocławiu z dnia 20 grudnia 1949 r., k. 37.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/236, pismo Naczelnika Wydziału Społeczno-Politycznego za Prezydenta Miasta – Starostę Grodzkiego we Wrocławiu do Urzędu Wojewódzkiego Wrocławskiego Wydziału Społeczno-Politycznego we Wrocławiu z dnia 20 maja 1950 r., k. 235.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/662, pismo Starosty Powiatowego Legnickiego do Urzędu Wojewódzkiego Wydziału Społeczno-Politycznego we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1947 r., k. 43.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/662, pismo Starosty Powiatowego Oleśnickiego do Urzędu Wojewódzkiego Wrocławskiego Wydziału Społeczno-Politycznego we Wrocławiu z dnia 24 listopada 1947 r., k. 52.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/662, pismo do Ministerstwa Ziem Odzyskanych Departamentu Administracji Publicznej z dnia 30 grudnia 1947 r., k. 77.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/663, pismo Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Administracyjny Dolnego Śląska Stanisława Piaskowskiego do Ministra Administracji Publicznej Departamentu V Wyznaniowego w Warszawie z dnia 24 sierpnia 1945 r., k. 1.
Google Scholar

AP Wr, sygn. akt VI/693, pismo Naczelnika Wydziału Społeczno-Politycznego Urzędu Wojewódzkiego Wrocławskiego do Starostwa Powiatowego w Kłodzku z dnia 6 grudnia 1948 r., k. 153.
Google Scholar

Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania – Dz.U. 1945 Nr 45, poz. 334.
Google Scholar

Dekret z dnia 9 lutego 1953 r. o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych – Dz.U. Nr 10, poz. 32.
Google Scholar

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 czerwca 1950 r. w sprawie zakresu działania Ministra Gospodarki Komunalnej oraz w sprawie określenia władz naczelnych, do których właściwości przechodzą sprawy, należące dotychczas do zakresu działania Ministra Administracji Publicznej – Dz.U. 1950 Nr 26, poz. 233.
Google Scholar

Ustawa z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego – Dz.U. 1944 Nr 1, poz. 1.
Google Scholar

Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej – Dz.U. 1944 Nr 19, poz. 99.
Google Scholar

Ustawa z dnia 19 kwietnia 1950 r. o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i administracji publicznej – Dz.U. 1950 Nr 19, poz. 156.
Google Scholar

Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990 w świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000.
Google Scholar

Fijałkowska B., Partia wobec religii i Kościoła w PRL, t. 1: l. 1944–1955, Olsztyn 1999.
Google Scholar

Gajowniczek T., Stosunek władzy państwowej do Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce Ludowej 1944–1956, „NURT SVD” 2017, nr 2.
Google Scholar

Gryz R., Państwo a Kościół w Polsce 1945–1956 na przykładzie województwa kieleckiego, Kraków 1999.
Google Scholar

Kacprzak P., Działania organów administracji państwowej w akcji wysiedlania i wyjazdach ludności niemieckiej z Polski w 1945 r., „PWSZ IPiA Studia Lubuskie” 2010, t. VI.
Google Scholar

Łatka R., Marecki J., Kościół katolicki w Polsce rządzonej przez komunistów, Warszawa 2017.
Google Scholar

Mańkowski K., Administracja ogólna w Polsce. Władze, urzędy, ich organizacja i zakres działania, Warszawa 1948.
Google Scholar

Mardyła P., Duszpasterstwo w czasach stalinowskich. Władze komunistyczne wobec działalności duszpasterskiej Kościoła rzymskokatolickiego w archidiecezji krakowskiej w latach 1945–1956, Kraków 2009.
Google Scholar

Misztal H., Mezglewski A., Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań, [w:] Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26–28 października 2004), Lublin 2005.
Google Scholar

Mordawski H., Ziemie Odzyskane 1945–1956, Brzezia Łąka 2015.
Google Scholar

Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
Google Scholar

Pietrzak J., Ks. Karol Milik – administrator apostolski Dolnego Śląska i władze państwowe w latach 1945–1951, [w:] Ludzie wrocławskiego Kościoła po II wojnie światowej w 30-lecie śmierci Kardynała Bolesława Kominka, red. I. Dec, K. Matwijowski, J. Pater, Wrocław 2005.
Google Scholar

Raina P., Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: Lata 1945–59, Poznań 1994.
Google Scholar

Szczęch R., Między jawnym a tajnym. Współpraca pionów wyznaniowych administracji państwowej i aparatu bezpieczeństwa na terenie Polski południowej w celu uskutecznienia działań przeciwko duchowieństwu w latach 40. i 50. XX wieku, [w:] Kościół Katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, red. J. Szczepaniak, M. Lasota, t. 3, „Studia i Materiały”, Kraków 2010.
Google Scholar

Zamiatała D., Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945–1950, Lublin 2000.
Google Scholar