Tra il terzo vangelo e gli Atti degli Apostoli

Rajmund Pietkiewicz

Wrocław, PWT

Abstract

Zgodnie z regułami pisania dzieł literackich w starożytności, św. Łukasz Ewangelista rozpoczyna obydwa tomy swojego działa (Łk–Dz) od prologów. Prolog do Łk (1,1-4) zawiera wskazówki stanowiące klucz do lektury całości (Łk–Dz) wskazując na okoliczności powstania dzieła, jego cel, metodę i tematykę.
Interpretacja prologu do Dz charakteryzuje się własnymi trudnościami związanymi z: (1) wyznaczeniem jego granic; (2) krytyką tekstu; (3) relacją do Łk 1,1-4 i funkcją, którą pełni w Dz i w całości dzieła (Łk–Dz).
1) Dz rozpoczynają się od wprowadzenia (1,1-11), w którym można wyróżnić cztery części: ww. 1-2 — właściwy prolog (odpowiadający Łk 1,1-4); w. 3 — wspomnienie spotkań Zmartwychwstałego z uczniami; ww. 4-8 — ostatnie polecenia Jesusa; ww. 9-11 — wniebowstąpienie. Przedmiotem niniejszego studium jest głównie pierwsza część wprowadzenia formalnie odpowiadająca Łk 1,1-4.
2) Spośród wielu wariantów tekstu przyjęto tę jego postać, którą podają współczesne wydania NT po grecku (GNT, NT27).
3) We wprowadzeniu (1,1-11) autor zastosował technikę narracyjną zwaną tiling technique (technika dachówkowa) polegającą na powrocie do wydarzeń już wcześniej opowiadanych: w. 1 streszcza pierwszy tom dzieła (Łk) oraz obejmuje wydarzenia między zmartwychwstaniem a dniem wniebowstąpienia Jezusa (por. 1,2; Łk 24,36-42); ww. 2a-c oraz 4-8 (por. Łk 24,41b-43.47b-49) opowiadają o dniu wniebowstąpienia; ww. 2a’ i 9-11 (por. Łk 24,50-51) dotyczą samego wniebowstąpienia. W ten sposób Łukasz trzy razy opowiedział te same wydarzenia: w Łk 24,36-51, Dz 1,1-2 oraz Dz 1,3-11. Taka technika jest typowa dla łączenia poszczególnych części danego dzieła podkreślając ich ciągłość i kontynuację, a zarazem wskazując na początek nowego etapu w historii zbawienia opisywanej przez Łukasza.
Wyodrębniony prolog do Dz (1,1-2) prezentuje głównych bohaterów księgi: Jezusa, Boga Ojca (passivum theologicum czasownika avnelh,mfqh – „został wzięty”), Ducha Świętego, narratora (autora – evpoihsa,mhn), adresatów reprezentowanych przez Teofila. Nawiązanie do pierwszej części dzieła wskazuje na ciągłość i kontynuację i to nie tylko w samym opowiadaniu historii zbawienia, ale również jeśli chodzi o przyjętą metodę historyczną oraz cel („przekonać o całkowitej pewności nauk» — Łk 1,4).
Odwołanie się do bezpośredniego związku apostołów z Jezusem (wybór, pouczenia, spotkania po zmartwychwstaniu) i ich świadectwa oraz podkreślanie, że w pierwszej księdze Łukasz napisał „wszystko” czyni z dzieła pismo antygnostyckie, nadaje mu autorytet i zaznacza jego oficjalny charakter.
Dz 1,1-2 pełnią więc w dziele Łukaszowym podwójną funkcję: podsumowującą to, co mieściło się w Łk i programową, zapowiadającą Dz. Obydwa prologi wyznaczają główne linie interpretacyjne obydwu ksiąg.