Pedagogika i duchowość starszego wieku
Abstrakt
Artykuł jest próbą organicznego ujęcia pedagogiki i duchowości gerontologicznej – wychowania w perspektywie starości. Pedagogika ostatniego okresu życia ludzkiego jest jedną z najmłodszych dyscyplin pedagogiki ogólnej. Współcześnie obserwuje się jej dynamiczny rozwój, związany z globalnymi zmianami demograficznymi, postępem medycyny oraz stale wydłużającym się wiekiem życia, stąd też wzrasta pozytywne postrzeganie problemu starości i pilna potrzeba nie tylko fachowej opieki lekarskiej, ale również właściwej organicznej edukacji gerontologicznej. O wartości życia nie decyduje bowiem liczba lat, ale to, czy było ono dobrze przeżyte oraz mądre i pięknie rozwijane. Istotny jest końcowy efekt (cel/kres) złożonego procesu nauczania i wychowania człowieka. Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim widzi go nie tylko w perspektywie społeczno-kulturowej, lecz również w perspektywie transcendentnej (DWCH 1). Tekst wskazuje na antyczne i biblijne źródła pedagogiki i duchowości „w jesieni wieku”, cele i zadania tego typu edukacji, zwłaszcza w perspektywie celu ostatecznego oraz współczesne propozycje gerontologiczne.
Słowa kluczowe
gerontologia wychowanie w perspektywie starości uniwersytety trzeciego wieku
Bibliografia
Arystoteles, Rhetorica I 5, 1389b 13 – 1390a 23, tłum. H. Podbielski: Arystoteles, Retoryka – poetyka, Warszawa 1988.
Bartoszek A., Człowiek w obliczu cierpienia i umierania, Katowice 2000.
Benedykt XVI, Encyklika Spe salvi, Kraków 2007 (skrót: SS).
Bois J.P., Historia starości. Od Montaigne’a do pierwszych emerytur, tłum. K. Marczewska, Warszawa 1996.
Brezinka W., Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych, tłum. J. Kochanowicz, Kraków 2005.
Bugajska B., Tożsamość człowieka w starości. Studium socjopedagogiczne, Szczecin 2005.
Bugajska B. (red.), Żyć w starości, Szczecin 2007.
Bugajska B. (red.), Młodość i starość: integracja pokoleń, Szczecin 2010.
Capimi L., Personalismo pedagogico, w: J.M. Prellezo, G. Malizna, C. Nanni (red.), Dizionario di scienza dell’educazione, Roma 20082, s. 871–875.
Chabior A., Rola aktywności kulturalno-oświatowej w adaptacji do starości, Radom – Kielce 2000.
Chrost S., Homo capax Dei jako ideał wychowania, Kraków 2013.
Chrostowski W., Czy Adam i Ewa mieli się nie starzeć i nie umierać? Egzegetyczny przyczynek do nauczania o nieśmiertelności pierwszych ludzi (Rdz 2,4–3,24), w: R. Bogacz, W. Chrostowski, Verbum caro fatum est. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Tomasza Jelonka w 70. rocznicę urodzin, Warszawa 2007, s. 151–179.
Chudy W., Odchodzenie z nadzieją. U podstaw pedagogii umierania, w: Chudy W., Szudra A. (red.), Pedagogia godności. Elementy etyki pedagogicznej, Lublin 2009, s. 167–190.
Czekanowski P., Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości, Gdańsk 2012.
Czerniawska O., Drogi i bezdroża andragogiki i gerontologii, Łódź 2000.
Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, w: Sobór Watykański II, Konstytucje – Dekrety – Deklaracje, Poznań 20022 (skrót: DWCH).
Foerster F.W., Moderne Jugend und christliche Religion. Psychologische und pädagogische Gesichtspunkt, Freiburg 1960.
Foerster F.W., Schule und Charakter. Moralpädagogische Probleme des Schullebens, Recklinghausen 1953.
Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, Kraków 20132 (skrót: EG).
Franciszek, Encyklika Lumen fidei, Wrocław 2013 (skrót: LF).
Franciszek, Posynodalna adhortacja apostolska Amoris laetitia, Kraków 2016 (skrót: AL).
Frąckiewicz L. (red.), W obliczu starości, Katowice 2007.
Granat W., Personalizm chrześcijański. Teoria osoby ludzkiej, Poznań 1985.
Gryglewicz F., Teologiczne aspekty błogosławieństwa Symeona (Łk 2,29-35), „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 19 (1972) z. 1, s. 73–82.
Halicki J., Edukacja seniorów w aspekcie teorii kompetencyjnej. Studium historyczno-porównawcze, Białystok 2000.
Halicka M., Halicki J., Starzenie się i starość w badaniach i praktyce edukacyjnej – wybrane aspekty, „Pedagogika Społeczna” 16 (2010), nr 2, s. 151–164.
Hanselmann E., Andragogik. Wessen – Möglichkeiten – Grenzen der Erwachsenenbildung, Zurych 1951.
Harwas-Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa 2000.
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Watykan 1981 (skrót: FC).
Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio, Watykan 1998 (skrót: FR).
Janssen C., Elisabetha und Hanna: zwei widerstäandige alte Frauen In neutestamentlicher Zeit: eine sozialgeschichtliche Untersuchung, Mainz 1998.
Kongregacja ds. Duchowieństwa. Dyrektorium ogólne o katechizacji, Poznań 1998 (skrót: DOK).
Konieczna-Woźniak R., Uniwersytet Trzeciego Wieku (UTW), w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, Warszawa 2007, s. 1091–1097.
Konieczna-Woźniak R., Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce. Profilaktyczne aspekty edukacji seniorów, Poznań 2001.
Kornowicz M., Starość w Biblii i Talmudzie, „Midrasz” 9 (2009), s. 8–10.
Kostkiewicz J., Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939, Kraków 2013.
Kostkiewicz J., Wychowanie do wolności wyboru. Ponadczasowy wymiar pedagogiki Fryderyka Wilhelma Forstera, Kraków 2008.
Kromolicka B., Bugajska B., Serdyńska K. (red.), Pomoc i opieka w starości, Szczecin 2007.
Kudasiewicz J., Starość i ludzie starzy w świetle Pisma Świętego, „Ateneum Kapłańskie” 70 (1978) z. 2, s. 183–196.
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993.
Kuran M., Starość i młodość w literaturze i kulturze, Łódź 2016.
Leonowicz J., Podstawy biblijno-teologiczne duszpasterstwa ludzi starych, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 46 (1999) z. 6, s. 425–438.
Lipiec J., Kalokagatia. Szkice z filozofii sportu, Warszawa – Kraków: PWN, 1988.
Malewski M., Andragogika w perspektywie metodologicznej, Wrocław 1990.
Minois G., Historia starości: od antyku do renesansu, tłum. K. Marczewska, Warszawa 1995.
Molesztak A., Duchowość a zadowolenie z życia seniorów, w: A. Fabiś, A. Błachnio (red.), Duchowość jako kategoria egzystencji i transcendencji w starości, Kraków 2015, s. 133–146.
Muszyński M., Dubas E. (red.), Obiektywny i subiektywny wymiar starości, Łódź 2016.
Niezabitowski M., Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej, Katowice 2007.
Nowak M., Podstawy pedagogiki otwartej: ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej, Lublin 1999.
Nowak M., Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa 2008.
Łach J., Biblijna religijność „jesieni życia”, w: J. Hamplewicz (red.), Pedagogia jesieni. Problemy wychowawcze ludzi starszych, Rzeszów 2003, s. 21–30.
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 20044.
Oleś P.K., Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa 2012.
Ostański P., Historiozbawcza wizja starości w Piśmie Świętym. Studium egzegetyczno-teologiczne, Poznań 2007.
Ożóg T., O kilku rzeczach istotnych dla późnej dorosłości, w: S. Steuden, M. Marczak (red.), Starzenie się a satysfakcja z życia, Lublin 2006, s. 80–81.
Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Warszawa 1986 (skrót: EN).
Pachoński R., Andragogika w wymiarze międzynarodowym, Warszawa 1998.
Papieska Rada do Spraw Świeckich, Godność i posłannictwo ludzi starszych w Kościele i w świecie, w: Życie konsekrowane w trzecim wieku, red. K. Wójtowicz, Kraków 2000.
Rosłon W., Starość według ksiąg Starego i Nowego Testamentu, „Collectanea Theologica” 45 (1975) nr 4, s. 154–160.
Rosset E., Miejsce człowieka starego w społeczeństwie, Warszawa 1986.
Szweda-Lewandowska Z., Opieka nad osobami starszymi. Wspierający i wspierani, Łódź 2017.
Ratzinger J., Śmierć i życie wieczne, tłum. M. Węcławski, Poznań 1986.
Romaniuk K., Lata podeszłe i starość według Biblii, Warszawa 1993.
Rusiecki M., Uniwersalizm, w: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, Warszawa 2007, s. 953–973.
Sanson H., Starość – powołanie i duchowość, tłum. A. Foltańska, Kraków 2008.
Stuart-Hamilton I., Psychologia starzenia się, tłum. A. Błachnio, Poznań 2016.
Szarota Z., Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, Kraków 2004.
Szczepanowicz B., Starość – skarb do odkrycia, Kraków 2012.
Szczepanowicz B., Starość nie jedno ma imię, Kraków 2015.
Timoszyk-Tomczak C., Bugajska B., Przyszłościowa perspektywa czasowa w starości, Szczecin 2012
Toynbee A., Człowiek wobec śmierci, tłum. D. Petsch, Warszawa 1973.
Tronina A., Księga Hioba (NKB ST XV), Częstochowa 2013.
Tronina A., W starości i w wieku sędziwym nie opuszczaj mnie Boże! „Credo” 6 (1996) nr 11, s. 4–7.
Turasiewicz R., Studium nad pojęciem „kalos kagathos”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” (Prace historycznoliterackie, z. 41), Warszawa 1980.
Turos L., Andragogika ogólna, Warszawa 1999.
Wojciechowski M., Księga Tobiasza, czyli Tobita (NKB ST XII), Częstochowa 2004.
Woroniecki J., Katolicka etyka wychowawcza, t. 1–3, Lublin 1995.
Zych A.A., Leksykon gerontologii, Gdańsk 2017.
Wydział Teologiczny UO Polska
https://orcid.org/0000-0002-0399-6056
(1963), ks., teolog i pedagog, prof. n. teol., kierownik katedry Antropologii i Teologii Rodziny Instytutu Nauk o Rodzinie Uniwersytetu Opolskiego, rzeczoznawca ds. podręczników przy Komisji Wychowania Katolickiego KEP, członek Equipe Européenne de Catéchèse (EEC), European Forum for Religious Education in Schools (EuFRES), Stowarzyszenia Katechetyków Polskich i Polskiego Stowarzyszenia Familiologicznego; redaktor strony Szkoły Słowa Bożego (www.ssb24.pl). Autor m.in.: Katecheza królestwa niebieskiego (2005), Katecheza u źródeł Ewangelii (2006), W drodze z Apostołem Narodów (2010), Pedagogia biblijna w katechezie (2012), Katecheza misyjna w Ewangelii Łukasza i Dziejach Apostolskich (2013), Duchowa pedagogia sportu (2016), Duchowa pedagogia miłości (2018).
