Pedagogika i duchowość starszego wieku
Abstract
Artykuł jest próbą organicznego ujęcia pedagogiki i duchowości gerontologicznej – wychowania w perspektywie starości. Pedagogika ostatniego okresu życia ludzkiego jest jedną z najmłodszych dyscyplin pedagogiki ogólnej. Współcześnie obserwuje się jej dynamiczny rozwój, związany z globalnymi zmianami demograficznymi, postępem medycyny oraz stale wydłużającym się wiekiem życia, stąd też wzrasta pozytywne postrzeganie problemu starości i pilna potrzeba nie tylko fachowej opieki lekarskiej, ale również właściwej organicznej edukacji gerontologicznej. O wartości życia nie decyduje bowiem liczba lat, ale to, czy było ono dobrze przeżyte oraz mądre i pięknie rozwijane. Istotny jest końcowy efekt (cel/kres) złożonego procesu nauczania i wychowania człowieka. Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim widzi go nie tylko w perspektywie społeczno-kulturowej, lecz również w perspektywie transcendentnej (DWCH 1). Tekst wskazuje na antyczne i biblijne źródła pedagogiki i duchowości „w jesieni wieku”, cele i zadania tego typu edukacji, zwłaszcza w perspektywie celu ostatecznego oraz współczesne propozycje gerontologiczne.
Schlagworte:
gerontologia wychowanie w perspektywie starości uniwersytety trzeciego wiekuLiteraturhinweise
Arystoteles, Rhetorica I 5, 1389b 13 – 1390a 23, tłum. H. Podbielski: Arystoteles, Retoryka – poetyka, Warszawa 1988.
Google Scholar
Bartoszek A., Człowiek w obliczu cierpienia i umierania, Katowice 2000.
Google Scholar
Benedykt XVI, Encyklika Spe salvi, Kraków 2007 (skrót: SS).
Google Scholar
Bois J.P., Historia starości. Od Montaigne’a do pierwszych emerytur, tłum. K. Marczewska, Warszawa 1996.
Google Scholar
Brezinka W., Wychowanie i pedagogika w dobie przemian kulturowych, tłum. J. Kochanowicz, Kraków 2005.
Google Scholar
Bugajska B., Tożsamość człowieka w starości. Studium socjopedagogiczne, Szczecin 2005.
Google Scholar
Bugajska B. (red.), Żyć w starości, Szczecin 2007.
Google Scholar
Bugajska B. (red.), Młodość i starość: integracja pokoleń, Szczecin 2010.
Google Scholar
Capimi L., Personalismo pedagogico, w: J.M. Prellezo, G. Malizna, C. Nanni (red.), Dizionario di scienza dell’educazione, Roma 20082, s. 871–875.
Google Scholar
Chabior A., Rola aktywności kulturalno-oświatowej w adaptacji do starości, Radom – Kielce 2000.
Google Scholar
Chrost S., Homo capax Dei jako ideał wychowania, Kraków 2013.
Google Scholar
Chrostowski W., Czy Adam i Ewa mieli się nie starzeć i nie umierać? Egzegetyczny przyczynek do nauczania o nieśmiertelności pierwszych ludzi (Rdz 2,4–3,24), w: R. Bogacz, W. Chrostowski, Verbum caro fatum est. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Tomasza Jelonka w 70. rocznicę urodzin, Warszawa 2007, s. 151–179.
Google Scholar
Chudy W., Odchodzenie z nadzieją. U podstaw pedagogii umierania, w: Chudy W., Szudra A. (red.), Pedagogia godności. Elementy etyki pedagogicznej, Lublin 2009, s. 167–190.
Google Scholar
Czekanowski P., Społeczne aspekty starzenia się ludności w Polsce. Perspektywa socjologii starości, Gdańsk 2012.
Google Scholar
Czerniawska O., Drogi i bezdroża andragogiki i gerontologii, Łódź 2000.
Google Scholar
Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, w: Sobór Watykański II, Konstytucje – Dekrety – Deklaracje, Poznań 20022 (skrót: DWCH).
Google Scholar
Foerster F.W., Moderne Jugend und christliche Religion. Psychologische und pädagogische Gesichtspunkt, Freiburg 1960.
Google Scholar
Foerster F.W., Schule und Charakter. Moralpädagogische Probleme des Schullebens, Recklinghausen 1953.
Google Scholar
Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, Kraków 20132 (skrót: EG).
Google Scholar
Franciszek, Encyklika Lumen fidei, Wrocław 2013 (skrót: LF).
Google Scholar
Franciszek, Posynodalna adhortacja apostolska Amoris laetitia, Kraków 2016 (skrót: AL).
Google Scholar
Frąckiewicz L. (red.), W obliczu starości, Katowice 2007.
Google Scholar
Granat W., Personalizm chrześcijański. Teoria osoby ludzkiej, Poznań 1985.
Google Scholar
Gryglewicz F., Teologiczne aspekty błogosławieństwa Symeona (Łk 2,29-35), „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 19 (1972) z. 1, s. 73–82.
Google Scholar
Halicki J., Edukacja seniorów w aspekcie teorii kompetencyjnej. Studium historyczno-porównawcze, Białystok 2000.
Google Scholar
Halicka M., Halicki J., Starzenie się i starość w badaniach i praktyce edukacyjnej – wybrane aspekty, „Pedagogika Społeczna” 16 (2010), nr 2, s. 151–164.
Google Scholar
Hanselmann E., Andragogik. Wessen – Möglichkeiten – Grenzen der Erwachsenenbildung, Zurych 1951.
Google Scholar
Harwas-Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa 2000.
Google Scholar
Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, Watykan 1981 (skrót: FC).
Google Scholar
Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio, Watykan 1998 (skrót: FR).
Google Scholar
Janssen C., Elisabetha und Hanna: zwei widerstäandige alte Frauen In neutestamentlicher Zeit: eine sozialgeschichtliche Untersuchung, Mainz 1998.
Google Scholar
Kongregacja ds. Duchowieństwa. Dyrektorium ogólne o katechizacji, Poznań 1998 (skrót: DOK).
Google Scholar
Konieczna-Woźniak R., Uniwersytet Trzeciego Wieku (UTW), w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, Warszawa 2007, s. 1091–1097.
Google Scholar
Konieczna-Woźniak R., Uniwersytety Trzeciego Wieku w Polsce. Profilaktyczne aspekty edukacji seniorów, Poznań 2001.
Google Scholar
Kornowicz M., Starość w Biblii i Talmudzie, „Midrasz” 9 (2009), s. 8–10.
Google Scholar
Kostkiewicz J., Kierunki i koncepcje pedagogiki katolickiej w Polsce 1918–1939, Kraków 2013.
Google Scholar
Kostkiewicz J., Wychowanie do wolności wyboru. Ponadczasowy wymiar pedagogiki Fryderyka Wilhelma Forstera, Kraków 2008.
Google Scholar
Kromolicka B., Bugajska B., Serdyńska K. (red.), Pomoc i opieka w starości, Szczecin 2007.
Google Scholar
Kudasiewicz J., Starość i ludzie starzy w świetle Pisma Świętego, „Ateneum Kapłańskie” 70 (1978) z. 2, s. 183–196.
Google Scholar
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993.
Google Scholar
Kuran M., Starość i młodość w literaturze i kulturze, Łódź 2016.
Google Scholar
Leonowicz J., Podstawy biblijno-teologiczne duszpasterstwa ludzi starych, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 46 (1999) z. 6, s. 425–438.
Google Scholar
Lipiec J., Kalokagatia. Szkice z filozofii sportu, Warszawa – Kraków: PWN, 1988.
Google Scholar
Malewski M., Andragogika w perspektywie metodologicznej, Wrocław 1990.
Google Scholar
Minois G., Historia starości: od antyku do renesansu, tłum. K. Marczewska, Warszawa 1995.
Google Scholar
Molesztak A., Duchowość a zadowolenie z życia seniorów, w: A. Fabiś, A. Błachnio (red.), Duchowość jako kategoria egzystencji i transcendencji w starości, Kraków 2015, s. 133–146.
Google Scholar
Muszyński M., Dubas E. (red.), Obiektywny i subiektywny wymiar starości, Łódź 2016.
Google Scholar
Niezabitowski M., Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej, Katowice 2007.
Google Scholar
Nowak M., Podstawy pedagogiki otwartej: ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej, Lublin 1999.
Google Scholar
Nowak M., Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa 2008.
Google Scholar
Łach J., Biblijna religijność „jesieni życia”, w: J. Hamplewicz (red.), Pedagogia jesieni. Problemy wychowawcze ludzi starszych, Rzeszów 2003, s. 21–30.
Google Scholar
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 20044.
Google Scholar
Oleś P.K., Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa 2012.
Google Scholar
Ostański P., Historiozbawcza wizja starości w Piśmie Świętym. Studium egzegetyczno-teologiczne, Poznań 2007.
Google Scholar
Ożóg T., O kilku rzeczach istotnych dla późnej dorosłości, w: S. Steuden, M. Marczak (red.), Starzenie się a satysfakcja z życia, Lublin 2006, s. 80–81.
Google Scholar
Paweł VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Warszawa 1986 (skrót: EN).
Google Scholar
Pachoński R., Andragogika w wymiarze międzynarodowym, Warszawa 1998.
Google Scholar
Papieska Rada do Spraw Świeckich, Godność i posłannictwo ludzi starszych w Kościele i w świecie, w: Życie konsekrowane w trzecim wieku, red. K. Wójtowicz, Kraków 2000.
Google Scholar
Rosłon W., Starość według ksiąg Starego i Nowego Testamentu, „Collectanea Theologica” 45 (1975) nr 4, s. 154–160.
Google Scholar
Rosset E., Miejsce człowieka starego w społeczeństwie, Warszawa 1986.
Google Scholar
Szweda-Lewandowska Z., Opieka nad osobami starszymi. Wspierający i wspierani, Łódź 2017.
Google Scholar
Ratzinger J., Śmierć i życie wieczne, tłum. M. Węcławski, Poznań 1986.
Google Scholar
Romaniuk K., Lata podeszłe i starość według Biblii, Warszawa 1993.
Google Scholar
Rusiecki M., Uniwersalizm, w: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 6, Warszawa 2007, s. 953–973.
Google Scholar
Sanson H., Starość – powołanie i duchowość, tłum. A. Foltańska, Kraków 2008.
Google Scholar
Stuart-Hamilton I., Psychologia starzenia się, tłum. A. Błachnio, Poznań 2016.
Google Scholar
Szarota Z., Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki, Kraków 2004.
Google Scholar
Szczepanowicz B., Starość – skarb do odkrycia, Kraków 2012.
Google Scholar
Szczepanowicz B., Starość nie jedno ma imię, Kraków 2015.
Google Scholar
Timoszyk-Tomczak C., Bugajska B., Przyszłościowa perspektywa czasowa w starości, Szczecin 2012
Google Scholar
Toynbee A., Człowiek wobec śmierci, tłum. D. Petsch, Warszawa 1973.
Google Scholar
Tronina A., Księga Hioba (NKB ST XV), Częstochowa 2013.
Google Scholar
Tronina A., W starości i w wieku sędziwym nie opuszczaj mnie Boże! „Credo” 6 (1996) nr 11, s. 4–7.
Google Scholar
Turasiewicz R., Studium nad pojęciem „kalos kagathos”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” (Prace historycznoliterackie, z. 41), Warszawa 1980.
Google Scholar
Turos L., Andragogika ogólna, Warszawa 1999.
Google Scholar
Wojciechowski M., Księga Tobiasza, czyli Tobita (NKB ST XII), Częstochowa 2004.
Google Scholar
Woroniecki J., Katolicka etyka wychowawcza, t. 1–3, Lublin 1995.
Google Scholar
Zych A.A., Leksykon gerontologii, Gdańsk 2017.
Google Scholar
Authors
Jan Kochelhttps://orcid.org/0000-0002-0399-6056
(1963), ks., teolog i pedagog, prof. n. teol., kierownik katedry Antropologii i Teologii Rodziny Instytutu Nauk o Rodzinie Uniwersytetu Opolskiego, rzeczoznawca ds. podręczników przy Komisji Wychowania Katolickiego KEP, członek Equipe Européenne de Catéchèse (EEC), European Forum for Religious Education in Schools (EuFRES), Stowarzyszenia Katechetyków Polskich i Polskiego Stowarzyszenia Familiologicznego; redaktor strony Szkoły Słowa Bożego (www.ssb24.pl). Autor m.in.: Katecheza królestwa niebieskiego (2005), Katecheza u źródeł Ewangelii (2006), W drodze z Apostołem Narodów (2010), Pedagogia biblijna w katechezie (2012), Katecheza misyjna w Ewangelii Łukasza i Dziejach Apostolskich (2013), Duchowa pedagogia sportu (2016), Duchowa pedagogia miłości (2018).
