Krytyka katolickiej muzyki liturgicznej w polemikach i sprawozdaniach z II połowy XVIII wieku
Mariusz Urban
Instytut Muzykologii UAMAbstrakt
Proces zeświecczenia muzyki pisanej na potrzeby Kościoła katolickiego nasilał się przez cały wiek XVIII, osiągając swą kulminację pod koniec stulecia. Szczególnie podatny na wpływy muzyki świeckiej był nurt concertato, w ramach którego kompozytorzy nader często eksponowali elementy stylu neapolitańskiego i weneckiego. Przejmowanie wzorców obcych przestrzeni sacrum doprowadziło w konsekwencji do rozluźnienia związków między muzyką a wymową i przebiegiem czasowym akcji liturgicznej. Nasilający się kryzys muzyki katolickiej wywołał reakcję zarówno ze strony Magisterium Kościoła jak i kierujących się ideami oświeceniowymi władców świeckich. Zarządzane reformy nie przyczyniły się jednak do poprawy sytuacji, o czym świadczą liczne wypowiedzi osób postronnych: publicystów, redaktorów prasowych, teoretyków muzyki oraz kompozytorów. Swoje obserwacje wyrażali oni w różnego rodzaju dokumentach: publikacjach polemicznych, satyrach, sprawozdaniach i dziennikach z podróży po krajach ówczesnej Europy. Lektura tych źródeł dostarcza cennych informacji na temat rzeczywistego stanu, w jakim pod koniec XVIII stulecia znajdowała się katolicka muzyka liturgiczna.
Słowa kluczowe:
muzyka Kościoła katolickiego, muzyka liturgiczna, zeświecczenie, wiek XVIII, józefinizm.Bibliografia
1. Źródła drukowane i edycje źródłowe
[Anonim]. 1781. Über die Kirchenmusik in Wien. Wien: Sebastian Hartl.
Benedykt XIV [Prospero Lorenzo Lambertini]. 1827. De Ecclesiarum Cultu. W Sanctissimi Domini Nostri Benedicti Papae XIV. Bullarium. Tomus Tertius, in quo continentur constitutiones, epistolae, aliaque edita ab exitu anni MDCCXLVIII. usque ad totum pontificatus annum XII. Volumen 7. Mechliniae: P. J. Haniqc.
Burney Charles. 1776-1789. A General History of Music from the Earliest Ages to the Present Period. Tom I-IV. London: For the Author.
Burney Charles. 2017. Obecny stan muzyki we Francji i Italii albo Dzienniki podróży przez owe kraje, podjętej celem zebrania materiałów dla powszechnej Historii Muzyki. Tłum. Jakub Chachulski. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Burney Charles. 2018. Obecny stan muzyki w Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonych Prowincjach albo Dzienniki podróży przez owe kraje, podjętej celem zebrania materiałów dla powszechnej Historii Muzyki. Tłum. Jakub Chachulski. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Filitz Friedrich. 1853. Über einige Interessen der älteren Kirchenmusik. München: Christian Kaiser.
Hayburn Robert. 1979. Papal Legislation On Sacred Music 95 A.D. To 1997 A.D., Collegville: The Liturgical Press.
Kothe Bernhard. 1862. Die Musik in der katholischen Kirche. Wegweiser durch das gesammte Gebiet der katholischen Kirchenmusik nebst Abhandlungen über Regeneration derselben und den kirchlichen Verordnungen. Breslau: F. E. C. Leuckart.
Künftige Gottesdiensts- und Andachtsordnung für Wien in- und vor der Stadt mit Anfang des Ostersonntages 1783. [1783]. Wien: Van Gehlen.
Marpurg Friedrich Wilhelm. 1755. „Musico-Theologia, oder erbauliche Anwendung musikalischer Wahrheiten, entworfen von M. Johann Michael Schmidt. Bayreuth und Hof bey Johann Gottlieb Vierling, privil. Buchhändler”. Historisch-Kritische Beyträge zur Aufnahme der Musik von Friedrich Wilhelm Marpurg 1 (4) : 346-357.
Mozart Wolfgang Amadeusz. 1991. Listy. Tłum. Ireneusz Dembowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Nicolai Friedrich. 1784. Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz, im Jahre 1781. Nebst Bemerkungen über Gelehrsamkeit, Industrie, Religion und Sitten. Tom IV. Berlin/Stettin: nakład własny autora.
Nicolai Friedrich. 17847. Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz, im Jahre 1781. Nebst Bemerkungen über Gelehrsamkeit, Industrie, Religion und Sitten. Tom VIII. Berlin/Stettin: nakład własny autora.
Passy Anton. 1846. Kirchengesang und Kirchenmusik. Historisch besprochen von Anton Passy. Wien: A. Strauss.
Proksch Joseph. 1858. Aphorismen über katholische Kirchenmusik. Prag: Carl Bellmann's Verlag.
Ruetz Caspar. 1750. Widerlegte Vorurtheile vom Ursprunge der Kirchenmusic. Lübeck: Jonas Schmidt.
Ruetz Caspar. 1752. Widerlegte Vorurtheile von der Beschaffenheit der heutigen Kirchenmusic. Lübeck: Peter Böckmann.
Ruetz Caspar. 1753. Widerlegte Vorurtheile von der Wirkung der Kirchenmusic. Rostock/Wismar: Johann Andreas Berger/Jacob Boedner.
Schubart Christian Friedrich Daniel. 1806. Ideen zu einer Ästhetik der Tonkunst. Wien: J. V. Degen, 343-348.
Thibaut Anton Friedrich. 1825. Über Reinheit der Tonkunst. Heidelberg: I. C. B. Mohr.
Urban Christian. 1823. Über die Musik, deren Theorie, und den Musikunterricht. Elbing: Friedrich Traugott Hartmann.
2. Opracowania
Fellerer Karl Gustav. 1976. Die Enzyklika „Agnus qui” des Papstes Benedikt XIV. W Geschichte der katholischen Kirchenmusik. Red. Karl Gustav Fellerer, 149-152. Kassel i in: Bärenreiter Verlag.
Filaber Andrzej. 2013. „Początki Ruchu Cecyliańskiego i jego wpływ na życie muzyczne w Archidiecezji Warszawskiej”. Warszawskie Studia Teologiczne XXVI (1) : 127-144.
Mądry Alina. 2013. Barok, część 2 1697-1795, Muzyka religijna i jej barokowy modus operandi (Historia muzyki polskiej, Tom III, 2). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Mądry Alina. 2013. Zjawisko „opery w kościele” w polskiej muzyce XVIII wieku na podstawie kameralnych utworów wokalno-instrumentalnych Marcina Józefa Żebrowskiego, W Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej (Musica Claromontana – Studia 3). Red. Remigiusz Pośpiech, 159-175. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego.
Pauly Reinhard. 1957. „The Reforms Of Church Music Under Joseph II”. Musical Quarterly XLIII (3) : 372-382.
Pośpiech Remigiusz. 2004. Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.
Sammern Romana. 2011. Stadtraum – Bühnenraum. Wien als Kapitale in Josef Richters Bildergalerien, W Imagines en capitale. Vienne, fin XVIIe – début XIXe siècles. Red. Christine Lebeau/Wolfgang Schmale, 33-52. Bochum: Verlag Dr. Dieter Winkler.
Schwindt-Gross Nicole. 1988. „Parodie um 1800. Zu den Quellen im deutschsprachigen Raum und ihrer Problematik im Zeitalter des künstlerischen Autonomie-Gedankens”. Die Musikforschung 41 (1) : 16-45.
Wagner Undine. 2014. „Vom Dramma per Musica zur Kirchenmusikalischen Praxis – geistliche lateinische Kontrafakturen italienischer Opernarien in Mährischen Klöstern und Kirchen”. Musicologica Brunensia 49 (2) : 139-167.
3. Źródła i opracowania opublikowane na stronach internetowych
Black David Ian. 2017. Mozart and the Practice of Sacred Music, 1781-91 (16.02.2021)
https://www.academia.edu/11604023/Mozart_and_the_Practice_of_Sacred_Music_1781-91
[Richter Joseph] Obermayr. 1784. Bildergalerie katholischer Misbräuche. Von Kupfern und anpassenden Vignetten. Frankfurt/Leipzig: bez nazwy wydawnictwa [Wien: Kurzböck] (15.02.2021) https://onb.digital/result/10773AC2
[Anonim]. 1781. Über die Kirchenmusik in Wien. Wien: Sebastian Hartl.
Benedykt XIV [Prospero Lorenzo Lambertini]. 1827. De Ecclesiarum Cultu. W Sanctissimi Domini Nostri Benedicti Papae XIV. Bullarium. Tomus Tertius, in quo continentur constitutiones, epistolae, aliaque edita ab exitu anni MDCCXLVIII. usque ad totum pontificatus annum XII. Volumen 7. Mechliniae: P. J. Haniqc.
Burney Charles. 1776-1789. A General History of Music from the Earliest Ages to the Present Period. Tom I-IV. London: For the Author.
Burney Charles. 2017. Obecny stan muzyki we Francji i Italii albo Dzienniki podróży przez owe kraje, podjętej celem zebrania materiałów dla powszechnej Historii Muzyki. Tłum. Jakub Chachulski. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Burney Charles. 2018. Obecny stan muzyki w Niemczech, Niderlandach i Zjednoczonych Prowincjach albo Dzienniki podróży przez owe kraje, podjętej celem zebrania materiałów dla powszechnej Historii Muzyki. Tłum. Jakub Chachulski. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Filitz Friedrich. 1853. Über einige Interessen der älteren Kirchenmusik. München: Christian Kaiser.
Hayburn Robert. 1979. Papal Legislation On Sacred Music 95 A.D. To 1997 A.D., Collegville: The Liturgical Press.
Kothe Bernhard. 1862. Die Musik in der katholischen Kirche. Wegweiser durch das gesammte Gebiet der katholischen Kirchenmusik nebst Abhandlungen über Regeneration derselben und den kirchlichen Verordnungen. Breslau: F. E. C. Leuckart.
Künftige Gottesdiensts- und Andachtsordnung für Wien in- und vor der Stadt mit Anfang des Ostersonntages 1783. [1783]. Wien: Van Gehlen.
Marpurg Friedrich Wilhelm. 1755. „Musico-Theologia, oder erbauliche Anwendung musikalischer Wahrheiten, entworfen von M. Johann Michael Schmidt. Bayreuth und Hof bey Johann Gottlieb Vierling, privil. Buchhändler”. Historisch-Kritische Beyträge zur Aufnahme der Musik von Friedrich Wilhelm Marpurg 1 (4) : 346-357.
Mozart Wolfgang Amadeusz. 1991. Listy. Tłum. Ireneusz Dembowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Nicolai Friedrich. 1784. Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz, im Jahre 1781. Nebst Bemerkungen über Gelehrsamkeit, Industrie, Religion und Sitten. Tom IV. Berlin/Stettin: nakład własny autora.
Nicolai Friedrich. 17847. Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz, im Jahre 1781. Nebst Bemerkungen über Gelehrsamkeit, Industrie, Religion und Sitten. Tom VIII. Berlin/Stettin: nakład własny autora.
Passy Anton. 1846. Kirchengesang und Kirchenmusik. Historisch besprochen von Anton Passy. Wien: A. Strauss.
Proksch Joseph. 1858. Aphorismen über katholische Kirchenmusik. Prag: Carl Bellmann's Verlag.
Ruetz Caspar. 1750. Widerlegte Vorurtheile vom Ursprunge der Kirchenmusic. Lübeck: Jonas Schmidt.
Ruetz Caspar. 1752. Widerlegte Vorurtheile von der Beschaffenheit der heutigen Kirchenmusic. Lübeck: Peter Böckmann.
Ruetz Caspar. 1753. Widerlegte Vorurtheile von der Wirkung der Kirchenmusic. Rostock/Wismar: Johann Andreas Berger/Jacob Boedner.
Schubart Christian Friedrich Daniel. 1806. Ideen zu einer Ästhetik der Tonkunst. Wien: J. V. Degen, 343-348.
Thibaut Anton Friedrich. 1825. Über Reinheit der Tonkunst. Heidelberg: I. C. B. Mohr.
Urban Christian. 1823. Über die Musik, deren Theorie, und den Musikunterricht. Elbing: Friedrich Traugott Hartmann.
2. Opracowania
Fellerer Karl Gustav. 1976. Die Enzyklika „Agnus qui” des Papstes Benedikt XIV. W Geschichte der katholischen Kirchenmusik. Red. Karl Gustav Fellerer, 149-152. Kassel i in: Bärenreiter Verlag.
Filaber Andrzej. 2013. „Początki Ruchu Cecyliańskiego i jego wpływ na życie muzyczne w Archidiecezji Warszawskiej”. Warszawskie Studia Teologiczne XXVI (1) : 127-144.
Mądry Alina. 2013. Barok, część 2 1697-1795, Muzyka religijna i jej barokowy modus operandi (Historia muzyki polskiej, Tom III, 2). Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Mądry Alina. 2013. Zjawisko „opery w kościele” w polskiej muzyce XVIII wieku na podstawie kameralnych utworów wokalno-instrumentalnych Marcina Józefa Żebrowskiego, W Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej (Musica Claromontana – Studia 3). Red. Remigiusz Pośpiech, 159-175. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego.
Pauly Reinhard. 1957. „The Reforms Of Church Music Under Joseph II”. Musical Quarterly XLIII (3) : 372-382.
Pośpiech Remigiusz. 2004. Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.
Sammern Romana. 2011. Stadtraum – Bühnenraum. Wien als Kapitale in Josef Richters Bildergalerien, W Imagines en capitale. Vienne, fin XVIIe – début XIXe siècles. Red. Christine Lebeau/Wolfgang Schmale, 33-52. Bochum: Verlag Dr. Dieter Winkler.
Schwindt-Gross Nicole. 1988. „Parodie um 1800. Zu den Quellen im deutschsprachigen Raum und ihrer Problematik im Zeitalter des künstlerischen Autonomie-Gedankens”. Die Musikforschung 41 (1) : 16-45.
Wagner Undine. 2014. „Vom Dramma per Musica zur Kirchenmusikalischen Praxis – geistliche lateinische Kontrafakturen italienischer Opernarien in Mährischen Klöstern und Kirchen”. Musicologica Brunensia 49 (2) : 139-167.
3. Źródła i opracowania opublikowane na stronach internetowych
Black David Ian. 2017. Mozart and the Practice of Sacred Music, 1781-91 (16.02.2021)
https://www.academia.edu/11604023/Mozart_and_the_Practice_of_Sacred_Music_1781-91
[Richter Joseph] Obermayr. 1784. Bildergalerie katholischer Misbräuche. Von Kupfern und anpassenden Vignetten. Frankfurt/Leipzig: bez nazwy wydawnictwa [Wien: Kurzböck] (15.02.2021) https://onb.digital/result/10773AC2
Urban, M. (2021). Krytyka katolickiej muzyki liturgicznej w polemikach i sprawozdaniach z II połowy XVIII wieku. Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars, 57(1), 195–216. https://doi.org/10.25167/ls.3604
Autorzy
Mariusz UrbanStatystyki
Downloads
Download data is not yet available.
