Procesy i egzekucje „żywych trupów” przed sądami miejskimi i wiejskimi w XVI–XVIII wieku – przyczynek do wierzeń w magia posthuma na Śląsku
Daniel Wojtucki
Uniwersytet Wrocławski. Wydział Nauk Historycznych i PedagogicznychAbstrakt
There are references reaching back to the Middle Ages, regarding the fear of the “undead” or “living dead” who would rise from their graves in a local cemetery to haunt and harm the community. The fear of the “undead” was extremely strong, and the entailing hysteria often affected entire communities. In the 16th to the 18th century, in Silesia, effective forms of coping with the harmful deceased were developed. Analysing the preserved source material, we are able to determine that the basic actions involved finding the grave of the “undead” in the cemetery, exhuming the corpse and destroying it. However, this did not always mean the total annihilation of the poor man’s corpse. The trial and execution of the corpse of a person suspected of the harmful activity against the living took place observing almost the same rules as in the case of the living. Apart from the authorities, who usually commissioned local jurors to handle the situation, opinions and advice were also sought from the clergy as well as gravediggers and executioners. The last were considered to be experts of sorts and were often called upon to see corpses of the suspected dead. In the analysed cases of posthumous magic (magia posthuma) in Silesia, we deal with two directions of handling the corpse accused of a harmful posthumous activity. In both cases, the main decision was made to remove such corpses from the cemetery’s area. Costs of the trial and execution of the “undead” were considerable. They included expenses incurred due to rather frequent court hearings at which sometimes dozens of witnesses were heard, payments to expert witnesses, payments to guards watching graves, costs of legal instructions, services of gravediggers who would dig up suspicious graves, and, finally, the remuneration of executioners and their people. In the second half of the 18th century, despite relevant decrees issued by supreme authorities, trials and executions of the dead were not completely abandoned.
Słowa kluczowe:
vampire, magia posthuma, witchcraf, suicide, folk beliefs, death, Silesia, Moravia, 16th–18th century, the early modern period, gallows, places of execution, executioner, punishment, decapitation, exhumation, poltergeist, spiritBibliografia
Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu:
Google Scholar
Księgi metrykalne, sygn. 416 (Striegau).
Google Scholar
Archiwum Państwowe we Wrocławiu:
Google Scholar
Akta majątku Hochbergów, sygn. VII-2307, Protokoły sądowe 1708–1713.
Google Scholar
Klasztor cystersów w Krzeszowie, sygn. 403, Księga sądowa.
Google Scholar
Księstwo nyskie, sygn. 380, Acta betreff. die Ausgrabung von der auf dem Kirchhofe zu Reinsdorf beschuldigter Weibspersonen, welche sich nach ihrem Tode an anderen Leich der Zauberei verdächtigt gemacht 1667.
Google Scholar
Zbiór rękopisów archiwalnych. Rep. 135, sygn. 474, Laubanische Kirche und Stadt Chronika.
Google Scholar
Státní okresní archiv Bruntál se sídlem v Krnově: Archiv města Moravský Beroun: sygn. 309, „Služební cedule“ berounského kata Mertena Lindnera, určující jeho práva a povinnosti, poplatky za jednotlivé úkony apod. 1626. sygn. 490, Kniha ročních účtů města 1620–1632.
Google Scholar
Státní okresní archiv Olomouc: Archiv města Šternberka, sygn. 396, Das schwarze Buch 1628–1735.
Google Scholar
Zemský archiv v Opavě, pobočka Olomouc: Arcibiskupství Olomouc, sign. 2385, karton 536, Projednávání kriminálií na panství Osoblaha.
Google Scholar
Biblioteka Narodowa w Warszawie, Oddział Rękopisów: sygn. Akc. 7234, Annales ex libro cujusdam Lutherani Manuscripto, qui et in Collegio Schwidnicensi asservat excerpta a Tobia Kliman socio Procuratonis ao. 1683.
Google Scholar
Hájek V., Böhmische Chronik: vom Ursprung der Böhmen, von Ihrer Herzogen und Könige, Graven, Adels und Geschlechter Ankunft […] und was sich sonsten in Geistlichen und Weltlichen Händeln, diese Kron betreffend, Hrsg. J. Sandel, Nürnberg 1697.
Google Scholar
Roch H., Neue Laußnitz-, böhm-, und schlesische Chronica, oder allerhand denck- und merckwürdiger Unglücks- und Trauer-Fälle, so sich in dem Marggraffthum Lausitz, dessen angräntzenden, benachbartem Königreiche Böhmen und Fürstenthümern Schlesien, in den nechsten dreyhundert und sechs und achtzig Jahren, Torgau 1687.
Google Scholar
Steige B.G., Bolkenhainsche Denkwürdigkeiten, aus Handschriften, Urkunden und Büchern, Hirschberg 1795.
Google Scholar
Berger K., Geschichte der Stadt Bärn, Brünn 1901.
Google Scholar
Bylina S., Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1992.
Google Scholar
Filla J., Chronik der Stadt Striegau von den ältesten Zeiten bis zum Jahre 1889, Striegau 1889.
Google Scholar
Fischer P., Strafen und sichernde Maßnahmen gegen Tote im germanischen und deutschen Recht, Düsseldorf 1936.
Google Scholar
Franz A., Nösler D., Geköpft und gepfählt. Archäologen auf der Jagd nach den Untoten, Darmstadt 2016.
Google Scholar
Helfer Ch., Formen und Funktionen des Galgenplatzes am unteren Mittelrhein, „Bonner Geschichtsblätter“ 1964, 18.
Google Scholar
Klapper G.A., Chronik für Michelsdorf im Riesengebirge, Tl. 1, Nimptsch 1919.
Google Scholar
Klapper J., Vampir, Werwolf, Hexe. Mitteilungen aus Handschriften, „Mitteilungen der Schlesischen Gesellschaft für Volkskunde” 1910, Bd. XII.
Google Scholar
Kotowicz P.N., „Wampir” z ulicy Zamkowej 20 w Sanoku, „Rocznik Sanocki” 2011, t. X.
Google Scholar
Lambrecht K., Hexenverfolgung und Zaubereiprozesse in den schlesischen Territorien, Köln–Weimar–Wien 1995.
Google Scholar
Lecouteux C., Tajemnicza historia wampirów, tł. B. Spieralska, Warszawa 2007.
Google Scholar
Lehr U., „Niekochani zmarli”, „Etnografia Polska”, 2006 t. 50, z 1–2.
Google Scholar
Nentwig, Einen Spuk in Giersdorf, „Wanderer im Riesengebirge“ 1903, Bd. IX, s. 44–45.
Google Scholar
Osiński Z.M., Lęk w kulturze społeczeństwa polskiego w XVI–XVII wieku, Warszawa 2009.
Google Scholar
Pol N., Jahrbücher der Stadt Breslau. Zum erstenmal aus dessen eigener Handschrift, Hrsg. J.G. Büsching, Bd. 3, Breslau 1819.
Google Scholar
Potkowski E., Dziedzictwo wierzeń pogańskich w średniowiecznych Niemczech. Defuncti vivi, Warszawa 1973.
Google Scholar
Sartori P., Glockensagen und Glockenaberglauben, „Zeitschrift des Vereins für Volkskunde“ 1897, Nr. 7.
Google Scholar
Slezáková M., Charakteristika a historická interpretace vampýrských událostí na Moravě a ve Slezsku na připadu Marianny Salingerové ze Svobodných Heřmanic na Bruntálsku, „Vlastivědný věstník Moravský“ 2012, r. 44.
Google Scholar
Wojtucki D., Kat i jego warsztat pracy na Śląsku, Górnych Łużycach i w hrabstwie kłodzkim od początku XVI do połowy XIX wieku, Warszawa 2014.
Google Scholar
Wojtucki D., Korespondencja Praskiej Izby Apelacyjnej z miastami na Śląsku w latach 1548–1740, „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2012, t. 23/4.
Google Scholar
Wojtucki D., Przypadek Poltergeista z Rybnicy Leśnej z 1709 r. Przyczynek do wierzeń w magia posthuma na Śląsku, [w:] Staropolski ogląd świata. Nulla dies sine linea. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Bogdanowi Rokowi w 70. rocznicę urodzin, red. E. Kościk, F. Wolański, R. Żerelik, Toruń 2017.
Google Scholar
Wojtucki D., „Żywe trupy”: wiara w powracających zmarłych w świetle wydarzeń w jednym ze śląskich miast w latach 1591–1592, [w:] W kręgu myśli Władysława Czaplińskiego, red. F. Wolański, L. Ziątkowski, Wrocław 2016.
Google Scholar
Autorzy
Daniel WojtuckiStatystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz poszczególni Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego, mających samodzielne znaczenie).
W Opolskich Studiach Administracyjno - Prawnych mogą być publikowane tylko utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane jako „RODO") administratorem danych osobowych osób publikujących w Opolskich Studiach Administracyjnoprawnych (Wydawnictwo UO) jest Uniwersytet Opolski z siedzibą przy pl. Kopernika 11a, 45-040 Opole.
Artykuły zamieszczone w czasopiśmie objęte są licencją Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
(CC BY-NC-ND 4.0)
Z pozostałych zamieszczonych w niniejszym czasopiśmie utworów można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Więcej szczegółów o licencji CC BY-NC-ND 4.0 znajdą Państwo na stronie:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.pl
Treść licencji dostępna pod linkiem:
