Od krytyki demokracji parlamentarnej do pochwały dyktatury. Niemiecka myśl nacjonalistyczna 1918–1933

Marek Maciejewski

Uniwersytet Opolski. Wydział Prawa i Administracji

Abstrakt

The article deals with the question of the formation – since the end of World War One until the emergence of the Nazi regime – of various conceptions of the political system in influential and widespread intellectual circles of the so-called revolutionary conservatives who represented nationalist, anti-liberal and anti-parliamentarian views. This political ideology adopted a clearly critical position regarding political, constitutional and legal solutions adopted in the Reich after the fall of the Hohenzollern empire in 1918. Criticizing parliamentary democracy, though not necessarily democracy as such, revolutionary conservatives announced the need to establish a system of dictatorial leadership in Germany, modeled after the rule of Napoleon Bonaparte, oftentimes seeing the then President of the Reich, Paul von Hindenburg, as a suitable person for this role (they rather sporadically perceived Adolf Hitler in this way). Some of them not only approved of an authoritarian model of government understood as an opposition towards the so-called Weimar system, but also accepted the principles of totalitarianism (e.g., C. Schmitt, E. Jünger, E. Niekisch). Since 1933, the Nazis partly adopted the anti-liberal, anti-parliamentarian and authoritarian conceptions of revolutionary conservatives, reaching for – among others – Carl Schmitt’s theory of decisionism or Ernst Jünger’s idea of the total mobilization of the nation.

Słowa kluczowe:

liberalism, democracty, parliamentarianism, dictatorship, leader, Germany

Adolf Hitler spricht. Ein Lexikon des Nationalsozialismus, Leipzig 1934.
  Google Scholar

Feder G., Das Programm der NSDAP und seine weltanschaulichen Grundgedanken, München 1933.
  Google Scholar

Forsthoff E., Der totale Staat, Hamburg 1933.
  Google Scholar

George S., Das Neue Reich, Berlin 1928.
  Google Scholar

Grüneberg H., Warum Diktatur?, „Die Tat” 1930, H. 5.
  Google Scholar

Grüneberg H., Zur Theorie des Antiparlamentarismus, „Die Tat” 1930, H. 5.
  Google Scholar

Heinz F.W., Die Nation greift an. Geschichte und Kritik des soldatischen Nationalismus, Berlin 1933.
  Google Scholar

Hitler A., Mein Kampf, München 1933.
  Google Scholar

Jung E.J., Aufstand der Rechten, „Deutsche Rundschau” 1931, Bd. 229.
  Google Scholar

Jung E.J., Die Herrschaft der Minderwertigen. Ihr Zerfall und ihre Ablösung durch ein Neues Reich, Berlin 1930.
  Google Scholar

Jung E.J., Revolutionäre Staatsführung, „Deutsche Rundschau” 1932, Oktober.
  Google Scholar

Jung E.J., Der Volksrechtsgedanke und die Rechtsvorstellungen von Versailles, „Deutsche Rundschau” 1929, Oktober.
  Google Scholar

Jünger E., Der Arbeiter. Herrschaft und Gestalt, Hamburg 1932.
  Google Scholar

Jünger E., Der Kampf als innere Erlebnis, Berlin 1922.
  Google Scholar

Jünger E., Krieg und Krieger, [w:] Krieg und Krieger, Hrsg. F.G. Jünger, Berlin 1930.
  Google Scholar

Jünger E., Die totale Mobilmachung, Berlin 1931.
  Google Scholar

Mśller van den Bruck A., Das dritte Reich, Hamburg 1931.
  Google Scholar

Murlat F., Die Ring Bewegung, „Hochland” 1932, H. 10.
  Google Scholar

Niekisch E., Entscheidung, Berlin 1930.
  Google Scholar

Niekisch E., Das Gesetz von Potsdam, „Widerstand” 1931, H. 8.
  Google Scholar

Rosenberg A., Der Mythus des 20. Jahrhunderts. Eine Wertung der seelisch-geistigen Gestaltenkämpfe unserer Zeit, München 1931.
  Google Scholar

Rosenberg A., Totaler Staat?, „Völkischer Beobachter” 1934 z 9 I.
  Google Scholar

Rosenberg A., Wesen, Grundsätze und Ziele der Nationalsozialistischen Deutschen Arbeiterpartei, München 1923.
  Google Scholar

Schmitt C., Der Begriff des Politischen. Mit einer Rede über das Zeitalter des Neutralisierung und Entpolitisierung, München–Leipzig 1932.
  Google Scholar

Schmitt C., Die Diktatur des Reichspräsidenten, „Veröffentlichungen der Vereinigung Deutscher Staatsrechtslehrer” 1924, Nr. 1.
  Google Scholar

Schmitt C., Die Diktatur. Von den Anfängen des modernen Souverenitätsgedankens bis zum proletarischen Klassenkampf, München 1921.
  Google Scholar

Schmitt C., Die geistesgeschichtliche Lage des heutigen Parlamentarismus, München–Leipzig 1923.
  Google Scholar

Schmitt C., Freiheitsrechte und institutionelle Garantien der Reichsverfassung, Berlin 1932.
  Google Scholar

Schmitt C., Hugo Preuss. Sein Staatsbegriff und seine Stellung in der deutschen Staatslehre, Tübingen 1930.
  Google Scholar

Schmitt C., Der Hüter der Verfassung, Tübingen 1921.
  Google Scholar

Schmitt C., Legalität und Legitimität, München–Leipzig 1932.
  Google Scholar

Schmitt C., Politische Theologie. Vier Kapitel zur Lehre von der Souverenität, München–Leipzig 1932.
  Google Scholar

Schmitt C., Romantik, „Hochland”, 1924/1925, H. 22.
  Google Scholar

Schmitt C., Verfassungslehre, München–Leipzig 1928.
  Google Scholar

Schotte W., Der neue Staat, Berlin 1932.
  Google Scholar

Spengler O., Jahre der Entscheidung. Deutschland und die weltgeschichtliche Entwicklung, München 1933.
  Google Scholar

Spengler O., Preussentum und Sozialismus, München 1921.
  Google Scholar

Spengler O., Der Untergang des Abendlandes. Umrisse einer Morphologie der Weltgeschichte, Bd. 1, München 1923.
  Google Scholar

Stapel W., Der christliche Staatsmann. Eine Theorie des Nationalismus, Hamburg 1932.
  Google Scholar

Ullmann H., Das werdende Volk. Gegen Liberalismus und Reaktion, Hamburg 1929.
  Google Scholar

Winnig A., Das Reich als Republik 1918–1928, Stuttgart 1928.
  Google Scholar

Zehrer H., Rechts oder Links, „Die Tat” 1931, H. 7.
  Google Scholar

Zehrer H., Revolution oder Restauration, „Die Tat” 1932, H. 5.
  Google Scholar

Ziegler H.O., Autoritärer oder totaler Staat, Tübingen 1932.
  Google Scholar

Baszkiewicz J., Ryszka F., Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1973.
  Google Scholar

Bracher K.D., Die Auflösung der Weimarer Republik. Eine Studie zum Problem des Machtverfalls in der Demokratie, Düsseldorf 1957.
  Google Scholar

Breuer A., Anatomie der konservativen Revolution, Darmstadt 1993.
  Google Scholar

Die bürgerlichen Parteien in Deutchland. Handbuch der Geschichte der bürgerlichen Parteien und anderer bürgerlichen Organisationen von Vormärz bis zum Jahre 1945, hrsg. von D. Fricke, Bd. 1, Leipzig 1968.
  Google Scholar

Fenske H., Mertens D., Reinhard W., Rosen K., Geschichte der politischen Ideen. Von der Antike bis zur Gegenwart, Frankfurt a. M. 1996.
  Google Scholar

Guz T., Filozofia prawa III Rzeszy Niemieckiej, Lublin 2013.
  Google Scholar

Hörster-Philipps U., Konservative Politik in der Endphase der Weimarer Republik. Die Regierung Franz von Papen, Köln 1982.
  Google Scholar

Jędrzejewski E., Hitlerowska koncepcja administracji państwowej 1933–1945. Studium polityczno-prawne, Wrocław 1974.
  Google Scholar

Jędrzejewski E., U źródeł decyzjonizmu Carla Schmitta, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1982, t. 8.
  Google Scholar

Jonca K., Ewolucja pojęcia „państwa prawnego” w niemieckiej doktrynie prawnej, Wrocław 1976.
  Google Scholar

Jonca K., Koncepcje narodowosocjalistycznego prawa w Trzeciej Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1977, t. 3.
  Google Scholar

Kessler H., Wilhelm Stapel als politischer Publizist. Ein Beitrag zur Geschichte des konservativen Nationalismus zwischen beiden Weltkriegen, Nürnberg 1967.
  Google Scholar

Knoll J.H., Der autoritäre Staat. Konservative Ideologie und Staatstheorie am Ende der Weimarer Republik, [w:] Konservativismus, hrsg. von H.-G. Schumann, Köln 1974.
  Google Scholar

Kunicki W., Rewolucja i regres. Radykalizm wczesnej twórczości Ernsta Jüngera, Wrocław 1995.
  Google Scholar

Kunicki W., Polechoński K., Ernst Jünger w publicystyce i literaturze polskiej lat 1930–1998.
  Google Scholar

Studium recepcyjne – bibliografia, t. 1–2, Wrocław 1999.
  Google Scholar

Maciejewski M., „George-Kreis” a nazizm, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1987, t. 11.
  Google Scholar

Maciejewski M., Między II a III Rzeszą. Szkic z dziejów niemieckiej demokracji parlamentarnej 1918–1933, „Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2012, nr 3.
  Google Scholar

Maciejewski M., Niemieckie elity a hitleryzm. O stosunku rewolucyjnych konserwatystów do nazizmu w Rzeszy demokratycznej i hitlerowskiej, Wrocław 1994.
  Google Scholar

Maciejewski M., Nowa utopia? Konserwatywne idee Rzeszy po 1918 r., „Zbliżenia Polska–Niemcy” 1992, nr 1.
  Google Scholar

Maciejewski M., Ruch i ideologia narodowych socjalistów w Republice Weimarskiej. O źródłach i początkach nazizmu 1919–1924, Warszawa–Wrocław 1985.
  Google Scholar

Maciejewski M., Die soziale Konzepte der revolutionären Konservativen als Wegbereiter des Nationalsozialismus, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1999, t. 22.
  Google Scholar

Meinecke F., Weltbürgertum und Nationalstaat. Studien zur Genesis des deutschen Nationalstaates, München–Berlin 1908.
  Google Scholar

Mohler A., Die konservative Revolution in Deutschland. Grundriss ihrer Weltanschauung, Stuttgart 1957, 1972.
  Google Scholar

Mosse G.L., Kryzys ideologii niemieckiej. Rodowód intelektualny Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1972.
  Google Scholar

Möller H., Weimar. Niespełniona demokracja, Warszawa 1997.
  Google Scholar

Neurohr J.F., Der Mythos vom dritten Reich. Zur Geschichte des Nationalsozialismus, Stuttgart 1957.
  Google Scholar

Olszewski H., Friedrich Meinecke. Z dziejów ideologii konserwatyzmu w Niemczech, [w:] Studia z dziejów myśli politycznej w Niemczech XIX i XX wieku, red. H. Olszewski, Poznań 1982.
  Google Scholar

Olszewski H., Nauka historii w upadku. Studium o historiografii i ideologii historycznej w imperialistycznych Niemczech, Warszawa–Poznań 1982.
  Google Scholar

Olszewski H., Zmierczak M., Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań 1994.
  Google Scholar

Petzold J., Konservative Theoretiker des deutschen Faschismus. Jungkonservative Ideologen in der Weimarer Republik als geistige Wegbereiter der faschistischen Diktatur, Berlin 1978.
  Google Scholar

Politische Theorien von der Antike bis zur Gegenwart, hrsg. von H.-J. Lieber, Bonn 1993.
  Google Scholar

Rewolucja konserwatywna w Niemczech 1918–1933, red. W. Kunicki, Poznań 1999.
  Google Scholar

Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1974.
  Google Scholar

Ryszka F., Polityka i wojna. Świadomość potoczna a teorie XX wieku, Warszawa 1975.
  Google Scholar

Sauermann U., Ernst Niekisch zwischen allen Fronten, München–Berlin 1980.
  Google Scholar

Sieferle R.P., Die Konservative Revolution. Fünf biographische Skizzen, Frankfurt a.M. 1995.
  Google Scholar

Skarzyński R., Konserwatyzm. Zarys dziejów filozofii politycznej, Warszawa 1998.
  Google Scholar

Skarzyński R., Od chaosu do ładu. Carl Schmitt i problem tego, co polityczne, Warszawa 1992.
  Google Scholar

Sontheimer K., Antidemokratisches Denken in der Weimarer Republik. Die politischen Ideen des deutschen nationalismus zwischen 1918 und 1933, München 1962.
  Google Scholar

Sontheimer K., Die Idee des Reiches im politischen Denken der Weimarer Republik, „Geschichte in Wissenschaft und Unterricht” 1962, H. 4.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2016-05-31

Cited By / Share

Maciejewski, M. (2016). Od krytyki demokracji parlamentarnej do pochwały dyktatury. Niemiecka myśl nacjonalistyczna 1918–1933. Opolskie Studia Administracyjno-Prawne, 14(3), 71–92. https://doi.org/10.25167/osap.1328

Autorzy

Marek Maciejewski 

Statystyki

Downloads

Download data is not yet available.


Licencja

Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz poszczególni Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego, mających samodzielne znaczenie).
W Opolskich Studiach Administracyjno - Prawnych mogą być publikowane tylko utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane jako „RODO") administratorem danych osobowych osób publikujących w Opolskich Studiach Administracyjnoprawnych (Wydawnictwo UO) jest Uniwersytet Opolski z siedzibą przy pl. Kopernika 11a, 45-040 Opole.

Artykuły zamieszczone w czasopiśmie objęte są licencją Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
(CC BY-NC-ND 4.0)

Z pozostałych zamieszczonych w niniejszym czasopiśmie utworów można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Więcej szczegółów o licencji CC BY-NC-ND 4.0 znajdą Państwo na stronie:

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.pl

Treść licencji dostępna pod linkiem: