Granice rasy. Między nowym rasizmem a płynną rasologią
Mariusz Turowski
Résumé
We współczesnych dyskusjach na temat rasizmu mamy do czynienia z dwoma – rozumianymi często jako rywalizujące ze sobą – ujęciami: pierwsze to rasizm kulturowy, drugie to marksistowska problematyzacja rasizmu jako rezultatu sprzeczności o charakterze ekonomiczno-politycznym. Zgodnie z tym pierwszym (jego najnowsze konceptualizacje – nawiązujące do antyesencjalistycznych koncepcji kultury i tożsamości rozwijanych przez licznych autorów w ramach sporu o wielokulturowość w latach 90-tych ubiegłego wieku – znajdziemy w pracach Asha Amina czy Simona Weavera, ale też Zygmunta Baumana, np. w jego Life in Fragments [Bauman 1993] czy Płynnym życiu [Bauman 2007]) rasa to kategoria konstruowana w ramach złożonych procesów natury polityczno-historyczno-kulturowych. Perspektywa marksistowska w znacznym stopniu rozwijana jest w ramach krytyki tej pierwszej orientacji (chodzi tu w głównej mierze o koncepcję Edny Bonacich, Erica Hobsbawma czy Jamesa Blauta). W jej myśl, wszelkie „dyskursywne strategie urasowienia”, o których mówi teoria rasizmu kulturowego (prowadzące do arbitralnej produkcji „kozłów ofiarnych”) stanowią odzwierciedlenie, a ściślej – fasadę – mechanizmów działających w bazie, w sferze produkcji: wyzysku robotników w wyniku kapitalistycznego parcia do minimalizacji kosztów pracy, możliwemu dzięki istnieniu „rezerwowej armii kapitału” (wieś podczas rewolucji przemysłowej opisywanej przez Marksa czy tania siła robocza w koloniach, w państwach peryferyjnych oraz w obrębie postnarodowych społeczeństw obywatelsko-imigranckich [Europa Zachodnia] w analizach marksistów, post- i neomarksistów 20-wiecznych i współczesnych). Główne pytanie, które zostanie zadane w niniejszym artykule dotyczy możliwości zaproponowania ujęcie łączącego, syntetyzującego ze sobą te dwa powyższe, gdzie rasizm będzie definiowany jako wspólny motyw przewijający się w licznych rasistowskich zjawiskach – konkretnych, historycznych narracjach i praktykach. Konieczne jest odwołanie się do konceptualizacji unikającej zarówno „upłynnienia” problemu rasizmu, sprowadzenia go do zbioru niestabilnych napięć między pozycjami społeczno-dyskursywnymi, typowego dla ujęć (post) modernistycznych, jak i instrumentalizacji różnic etnicznych i kulturowych w poszukiwaniu „podmiotu emancypacji”, możliwości eliminacji ekonomicznego wyzysku oraz dróg do postkolonialnego „narodowego wyzwolenia”. Strategia ta może okazać się owocnym zabiegiem zmierzającym do rozpoczęcia właściwej, wolnej z jednej strony od uproszczeń, a z drugiej od tworzenia zbyt pospiesznych analogii, refleksji nad współczesnymi tendencjami rasistowskimi.
Références
Allen R. L. (1970). Black Awakening in Capitalist America: An Analytic History. New York: Doubleday.
Google Scholar
Amin S. (1973). Le Développement inégal: Essai sur les formations sociales du capitalisme périphérique. Paris: Editions de Minuit.
Google Scholar
Amin S. (1978). Unequal Development: An Essay on the Socia Formations of Peripheral Capitalism. New York: Monthly Review Press.
Google Scholar
Antonio Robert J. (2000). After Postmodernism: Reactionary Tribalism. „American Journal of Sociology” 106 (1), 40-87.
Google Scholar
Appiah K. A., Gutmann A. (1996). Color Conscious: The Political Morality of Race. Princeton: Princeton University Press.
Google Scholar
Armbruster-Sandoval R., Bank Muñoz C., Reese E. (2008). Race, Class, and Revolution: Reflections on Edna Bonacich's Career and the Struggle for Bonacich Social Justice. „Critical Sociology” 34 (3), 323-337.
Google Scholar
Balibar É., Wallerstein I. (1988). Race, nation, classe: les identitiés ambiguës. Paris: La Découverte.
Google Scholar
Balibar É., Wallerstein I. (1991). Race, Nation, Class: Ambiguous Identities, London: Verso, 1991.
Google Scholar
Bamshad M. J., Olson, S. E. (2004). Czy istnieją rasy ludzkie? „Świat Nauki” 149 (1), 32-39.
Google Scholar
Baran P., Sweezy P. (1966). Monopoly Capital: An Essay on the American Economic and Social Order. New York: Monthly Review Press.
Google Scholar
Baran P., Sweezy P. (1968). Kapitał monopolistyczny. Szkice o amerykańskim systemie gospodarczym i społecznym. Warszawa: PWE.
Google Scholar
Bauman Z. (1993). Life In Fragments: Essays in Postmodern Morality, Oxford: Blackwell.
Google Scholar
Bauman Z. (2006). Płynna nowoczesność. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Bauman Z. (2007). Płynne życie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Benedict B. (1968). Family Firms and Economic Development. „Southwestern Journal of Anthropology” 24 (1), 1-19
Google Scholar
Bettelheim Ch. (1970). Economic Inequalities Between Nations and International Solidarity. „Monthly Review” 22 (2), 19-24.
Google Scholar
Blalock, Hubert M. Jr. (1967). Toward a Theory of Minority Group Relations. New York: John Wiley and Sons.
Google Scholar
Blauner R. (1972). Racial Oppression in America. New York: Harper and Row.
Google Scholar
Blauner R. (2001). Still the Big News: Racial Oppression in America. Philadelphia: Temple University Press.
Google Scholar
Blaut J. M. (2000). Eight Eurocentric Historians. New York: Guilford Press.
Google Scholar
Boatcă M. (2013). “From the Standpoint of Germanism”: A Postcolonial Critique of Weber's Theory of Race and Ethnicity [w:] Go J., Postcolonial Sociology („Political Power and Social Theory”, Volume 24), Bingley: Emerald Group Publishing 2013, 55-80.
Google Scholar
Bombardieri M. (2005). Summers' Remarks On Women Draw Fire. „Boston Globe” January 17, www.boston.com/news/education/higher/articles/2005/01/17/summers_remarks_on_ women_draw_fire/ [07.12.2014]).
Google Scholar
Bonacich E. (1972). A Theory of Ethnic Antagonism: The Split Labor Market. „American Sociological Review” 37 (5), 547-559.
Google Scholar
Bonacich E. (1973). A Theory of Middleman Minorities. „American Sociological Review”, 38 (5), 583-594.
Google Scholar
Bonacich E. (1976). Advanced Capitalism and Black/White Relations in the United States: A Split Labor Market Interpretation. „American Sociological Review” 41 (1), 34-51.
Google Scholar
Bonacich E. (1979). The Past, Present and Future of Split Labor Market Theory [w:] Marrett C. B., Leggon Ch. (red.). Research in Race and Ethnic Relations, Vol. 1. Greenwich: JAI Press, 17-64.
Google Scholar
Bonacich E. (1980). Class Approaches to Ethnicity and Race. „Insurgent Sociologist” (obecnie „Critical Sociology”) 10 (2), 9-24.
Google Scholar
Burawoy M. (1976). The Functions of and Reproduction of Migrant Labor: Comparative Material from Southern Africa and the United States. „American Journal of Sociology” 81 (5), 1050-1087.
Google Scholar
Burawoy M. (1981). The Capitalist State in South Africa: Marxist and Sociological Perspectives on Race and Class [w:] Zeitlin M. (red.). Political Power and Social Theory, t. 2. Greenwich: JAI, 279-335.
Google Scholar
Callinicos A. (1990). Against Postmodernism: A Marxist Critique. Cambridge: Polity 1990.
Google Scholar
Castells M. (1975). Immigrant Workers and Class Struggles in Advanced Capitalism: The Western European Experience. „Politics and Society” 5 (1), 33-66.
Google Scholar
Cavalli-Sforza L. L., Menozzi P., Piazza A. (1994). The History and Geography of Human Genes. Princeton: Princeton University Press. 1994.
Google Scholar
Cochran G., Hardy J., Harpending H. (2006). Natural History of Ashkenazi Intelligence. „Journal of Biosocial Science” 38 (5), 659-693.
Google Scholar
Cox O. (1948). Caste, Class, and Race. New York: Monthly Review Press.
Google Scholar
Diamond J. (1994). Race without Color. “Discover” 15 (11), 83-89.
Google Scholar
Dickens W. T., Flynn J. R. (2006). Black Americans Reduce the Racial IQ Gap: Evidence From Standardization Sample. „Psychological Science” 17 (10), 913-920.
Google Scholar
Eagleton T. (1996). The Illusions of Postmodernism. Oxford: Blackwell.
Google Scholar
Edwards A.W.F. (2003). Human Genetic Diversity: Lewontin’s Fallacy. „BioEssays” 25 (8), 798-801.
Google Scholar
El-Ojeili Chamsy (2010). Post-Marxist Trajectories: Diagnosis, Criticism, Utopia. „Sociological Inquiry” 80 (2), 261-282
Google Scholar
Frank A. G. (1967). Capitalism and Underdevelopment in Latin America: Historical Studies of Chile and Brazil. New York: Monthly Review Press.
Google Scholar
Frank A. G. (1969). Latin America: Underdevelopment or Revolution. New York: Monthly Review Press.
Google Scholar
Gelade G. A. (2008). The Geography of IQ. „Intelligence” 36 (6),
Google Scholar
Geschwender J. A. (1978). Racial Stratification in America. Dubuque: W.C. Brown Co.
Google Scholar
Gilroy P. (1987). There Ain't No Black In the Union Jack: The Cultural Politics of Race and Nation. London: Hutchinson.
Google Scholar
Gilroy P. (1993). The Black Atlantic: Modernity and Double Consciousness. London: Verso.
Google Scholar
Gilroy P. (1998). Race Ends Here. „Ethnic and Racial Studies” 21 (5), 838-847.
Google Scholar
Gilroy P. (2000). Against Race: Imagining Political Culture Beyond the Color Line. Cambridge, MA.: The Belknap Press.
Google Scholar
Gutmann A. (1996). Responding to Racial Injustice [w:] Peterson G. B. (red.). The Tanner Lectures on Human Values. Salt Lake City: University of Utah Press, 297-346.
Google Scholar
Hamilton G. (1978). Pariah Capitalism: A Paradox of Power and Dependence. „Ethnic Groups: An International Periodical of Ethnic Studies” 2 (1), 1-15.
Google Scholar
Harvey D. (1989). The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change. Oxford: Blackwell.
Google Scholar
Harvey D. (2008). Neoliberalizm. Historia katastrofy. Warszawa: Instytut Wydawniczy KiP.
Google Scholar
Herrnstein R. J., Murray C. (1994). The Bell Curve: Intelligence and Class Structure in American Life. New York: Free Press.
Google Scholar
Hobsbawm E. (1977). Some Reflections on ‘The Break-Up of Britain. „New Left Review” (I) 105, 3-23.
Google Scholar
Hobsbawm E. (1990). Nations and Nationalism Since 1780: Programme, Myth, Reality. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Hobsbawm E. (2010). Narody i nacjonalizm po 1780 roku. Program, mit, rzeczywistość. Warszawa: Difin.
Google Scholar
Hunt-Grubbe Ch. (2007). The Elementary DNA of Dr Watson. „The Sunday Times” October 14
Google Scholar
Jameson F. (2011). Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Google Scholar
Jensen A. R., Johnson F. W. (1994). Race and Sex Differences in Head Size and IQ. „Intelligence” 18 (3).
Google Scholar
Kalb D., van der Land M., Staring R., van Steenbergen B., Wilterdink N. (2000) (red.). The Ends of Globalization: Bringing Society Back In. Lanham: Rowman and Littlefield.
Google Scholar
Leggett J. C. (1968). Class, Race, and Labor: Working-Class Consciousness in Detroit. New York: Oxford University Press.
Google Scholar
Lenin V. I. (1939). National Liberation, Socialism, and Imperialism. New York: International Publishers.
Google Scholar
Leon A. (1946). La conception matérialiste de la question juive. Paris: Pionniers.
Google Scholar
Leon A. (1950). The Jewish Question: A Marxist Interpretation. Mexico City: Ediciones Pioneras.
Google Scholar
Lewontin R. C. (1972). The apportionment of human diversity [w:] Dobzhansky T., Hecht M.K., Steere W. C. (red.), Evolutionary Biology, t. 6, New York: Appleton-CenturyCrofts, 381-398.
Google Scholar
Lewontin R. C. (1974). The Genetic Basis of Evolutionary Change. New York: Columbia University Press.
Google Scholar
Miles R. (1984). Marxism Versus the Sociology of ‘Race Relations’. „Ethnic and Racial Studies” 7 (2), 217-237.
Google Scholar
Miller G. F., Penke L. (2007). The Evolution of Human Intelligence and the Coefficient of Additive Genetic Variance in Human Brain Size. „Intelligence” 35 (2),
Google Scholar
Murray Ch. (2006). Changes Over Time in the Black – White Difference on Mental Tests: Evidence from the Children of the 1979 Cohort of the National Longitudinal Survey of Youth. „Intelligence” 34 (6), 527-540.
Google Scholar
[Nature Editorial] (2007a). Watson's Folly. „Nature” 449 (7165), 948. [Nature Editorial] (2007b). Watson Suspended Over Comments on Race. „Nature” 449 (7165), 960.
Google Scholar
[Nature Genetics Editorial] (2000). Census, Race and Science. „Nature Genetics” 24 (2), 9798.
Google Scholar
[Nature Genetics Editorial] (2001). Genes, Drugs and Race. „Nature Genetics” 29 (3), 239240.
Google Scholar
Oppenheimer M. (1974). The Sub-Proletariat: Dark Skins and Dirty Work. „Insurgent Sociologist” (obecnie „Critical Sociology”) 4 (2), 6-20.
Google Scholar
Petras E. M. (1980). Toward a Theory of International Migration: The New Division of Labor [w:] Bryce-Laporte R. S. (red.). Sourcebook on the New Immigration, New Brunswick: Transaction Books, 439-452.
Google Scholar
Portes A. (1978). Migration and Underdevelopment. Regaining Marxism Politics and Society”. 8 (1), 1-48.
Google Scholar
Post K. (1996). Regaining Marxism. Basingstoke: Macmillan.
Google Scholar
Rattansi A. (2007). Racism: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Google Scholar
Rinder I. D. (1958-1959). Strangers in the Land: Social Relations in the Status Gap. „Social Problems” 6 (3), 253-260.
Google Scholar
Sartori R. (2006). The Bell Curve in Psychological Research and Practice: Myth or Reality?. „Quality and Quantity”, 40 (3), 407-418.
Google Scholar
Shreeve J. (1994). Terms of Estrangement. „Discover” 15 (11), 57-63.
Google Scholar
Singer P. (2007). Should We Talk About Race and Intelligence. „Project Syndicate”, www.project-syndicate.org/commentary/singer30/English [07.12.2014]).
Google Scholar
Smart A., Tutton R., Martin P., Ellison George T.H., Ashcroft R. (2008). The Standardization of Race and Ethnicity in Biomedical Science Editorials and UK Biobanks. „Social Studies of Science” 38 (3), 407-423.
Google Scholar
Solomos J. (1986). Varieties of Marxist Conceptions of ‘Race’, Class and the State: A Critical Analysis [w:] J. Rex J., Mason D. (red.). Theories of Race and Ethnic Relations. Cambridge: Cambridge University Press, 84-109.
Google Scholar
Solomos J., Schuster L. (2002). Racism, Politics, and Mobilization [w:] Goldberg D. Th., Solomos J. (red.). A Companion to Racial and Ethnic Studies. Oxford: Blackwell Publishers, 303-318.
Google Scholar
Templer D. I., Arikawa H. (2006). Temperature, Skin Color, Per Capita Income, and IQ: An International Perspective. „Intelligence” 34 (2).
Google Scholar
Therborn G. (2008). From Marxism to Post-Marxism. London: Verso.
Google Scholar
Tormey S., Townshend J. (2010). Od teorii krytycznej do postmarksizmu. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Turda M. (2008). New Perspectives on Race and Eugenics. „Historical Journal” 51 (4), 1115-1124.
Google Scholar
Turda M. (2010). Modernism and Eugenics. Basingstroke: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
Turowski M. (2009a). Delegitymizacja. Islamofobia, nowy rasizm, a dylematy antyrasologii – Posłowie [w:] Geisser V. Nowa islamofobia. Warszawa: Instytut Wydawniczy KiP, 135-182.
Google Scholar
Turowski M. (2009b). Zwischen Analyse und Aktivismus: Antirassismus, Anti-Rassendiskurs und das moderne Weltsystem. „Zeitschrift für Weltgeschichte” 10 (2), 79-98.
Google Scholar
Voegelin E. (1940). The Growth of the Race Idea. “The Review of Politics” 2 (3), 283-319.
Google Scholar
Weaver S. (2010a). Liquid Racism and the Danish Prophet Muhammad Cartoons. „Current Sociology” 58 (5), 675-692.
Google Scholar
Weaver S. (2010b). The ‘Other’ Laughs Back: Humour and Resistance in Anti-Racist Comedy. „Sociology” 44 (1), 31-48.
Google Scholar
Weaver S. (2011). The Rhetoric of Racist Humour: US, UK and Global Race Joking. London: Ashgate Publishing.
Google Scholar
Weber M. (1983). Osobliwości kultury zachodniej [w:] tenże. Szkice z socjologii religii. Warszawa: KiW.
Google Scholar
Wills Ch. (1994). The Skin We’re In. „Discover” 15 (11), 77-81.
Google Scholar
Wilson W. J. (1978). The Declining Significance of Race: Blacks and Changing American Institutions. Chicago: Chicago University Press.
Google Scholar
Zenner W. P. (1991). Minorities in the Middle: A Cross-Cultural Analysis. Albany: State University of New York Press.
Google Scholar
Zimmerman A. (2006). Decolonizing Weber. „Postcolonial Studies” 9 (1), 53-79.
Google Scholar
