Globalny nieład demokratyczny – współczesne perspektywy
Sebastian Kubas
Abstract
Odwołując się do symbolicznej postaci Kurta Gödla, dostrzegającego sprzeczności zarówno w matematyce, jak i w konstytucjonalizmie, przedstawiam i komentuję w niniejszym tekście szeroką panoramę poglądów dotyczących współczesnego kryzysu i dekonsolidacji demokracji liberalnej, głównie w oparciu o cztery ważne prace wydane w 2018 r. Krytycznie odnoszę się do poglądów Fareeda Zakarii wyrażonych w książce Przyszłość wolności…, postulującego ograniczenie demokratycznych elementów w ramach demokracji liberalnej na rzecz liberalnego konstytucjonalizmu. Koncepcja ta w istocie stanowi bardzo ograniczone rozumienie obu elementów składowych tego ostatniego pojęcia i prowadzić może do poparcia dla dyktatur. Cenna jest w pracy Zakarii dbałość terminologiczna i zwrócenie osobno uwagi na element demokratyczny i liberalny w ramach demokracji liberalnej. Jak jednak wynika z wykorzystywanych trzech kolejnych prac, można twierdzić, że w przypadku pojęcia demokracji liberalnej doszło do transmutacji zespalającej oba człony w czytelną koncepcję, która nie bez racji utożsamiana jest w skrócie z demokracją we współczesnym rozumieniu. Następnie omawiam pozycję Stevena Levitsky’ego i Daniela Ziblatta Jak umierają demokracje…, której autorzy szczegółowo dokumentują, jak skrytobójcy demokracji używają podstępnie instytucji demokratycznych do obalenia tej formy ustrojowej. Wartościowe w tej pracy są szczególnie dwa wątki. Pierwszy to uderzająco podobne strategie stosowane na świecie przez legitymowanych wyborczo autokratów. Ujawnienie takiego wzorca pozwala na łatwiejsze przeciwstawianie się mu. Drugim jest proponowany przez autorów zestaw czterech behawioralnych symptomów pozwalający na rozpoznanie polityków o skłonnościach autorytarnych. Podobną problematykę przedstawia Yascha Mounk w błyskotliwej książce Lud kontra demokracja…, analizujący głębiej źródła współczesnego rozczarowania demokracją liberalną. Akcentuję zwłaszcza, że Mounk przenikliwie odsłania mit założycielski współczesnej demokracji liberalnej w postaci fikcji, że rządy przedstawicielskie umożliwiają władzę ludu. Bardzo szeroką panoramę poglądów amerykańskich autorów na temat prawdopodobieństwa upadku demokracji w Stanach Zjednoczonych zawarto w obszernej pracy zbiorowej Czy to może się u nas zdarzyć? Autorytaryzm w Ameryce pod redakcją Cassa R. Sunsteina. Wybiórczo przedstawiam oryginalne tezy kilkunastu autorów pozwalające na pogłębione przemyślenie kryzysu demokracji liberalnej, m.in. konstytucyjne zepsucie, rozbudowany aparat władzy jako czynnik minimalizujący ryzyko faszyzmu, rolę tzw. ukrytego państwa, udział prawników w zawłaszczaniu władzy, permanentną niezgodę znacznej części społeczeństwa na życie według zasad demokracji liberalnej. W ramach tych uwag akcentuję m.in. rolę kultury jako spoiwa społecznego oraz ewolucyjne niedostosowanie człowieka do różnorodności społecznej. W uwagach końcowych podkreślam iluzoryczność konstytucyjnych gwarancji mających zapobiegać załamaniu demokratycznemu, zwłaszcza zwodnicze poleganie na sędziach. Zwracam również uwagę na podwójny walor negacji płynący z przedstawianych refleksji. Po pierwsze odwołuję się do koncepcji awersyjnego konstytucjonalizmu autorstwa Kim Lane Scheppele, aby wskazać na pouczający wymiar negatywnej strony komparatystyki ustrojowej. Po drugie sugeruję, że kryzys demokracji zachęcać winien do uświadomienia sobie ograniczeń ortodoksyjnej refleksji ustrojowej opartej na wątpliwych założeniach. Tylko w ten sposób można podejmować próby przeciwdziałania narastającemu globalnemu nieładowi demokratycznemu, który z jednej strony nie jest wywołany zewnętrznymi czynnikami naturalnymi, ale z drugiej strony rozwijany będzie zapewne przez znacznie sprawniejszych i bardziej charyzmatycznych autokratów, wspomaganych nowoczesnymi technologiami.
Parole chiave:
demokracja liberalna, dekonsolidacja demokracji, autorytaryzm, awersyjny konstytucjonalizm.Riferimenti bibliografici
Ackerman B. (2018). States of Emergency [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here?Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 221-232.
Google Scholar
Balkin J.M. (2018). Constitutional Rot [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here?Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 19-36.
Google Scholar
Ball P. (2007). Masa krytyczna. Jak jedno z drugiego wynika. Kraków: Insignis.
Google Scholar
Cline E.C. (2015). 1177 B.C. The Year Civilization Collapsed. Princeton: Princeton University Press.
Google Scholar
Cowen T. (2018). Could Fascism Come to America? [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 37-56.
Google Scholar
Doxiadis A., Papadimitriou C.H. (2011). Logikomiks. W poszukiwaniu prawdy. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar
Elster J. (2018). The Resistible Rise of Louis Bonaparte [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 277-312.
Google Scholar
Feldman N. (2018). On “It Can’t Happen Here” [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 157-174.
Google Scholar
Ferguson N. (2003). Overdoing Democracy. „The New York Times”, https://www.nytimes.com/2003/04/13/books/overdoing-democracy.html [30.08.2018].
Google Scholar
Ginsburg T., Huq A. (2018). How We Lost Constitutional Democracy [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 135-156.
Google Scholar
Goldsmith J. (2018). Paradoxes of the Deep State [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 105-134.
Google Scholar
Guerra-Pujol F.E. (2013). Gödel’s Loophole. „Capital University Law Review” 41 (3), 637-673.
Google Scholar
Harari Y.N. (2018). Sapiens. Od zwierząt do bogów. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Holmes S. (2018). How Democracies Perish [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 387-428.
Google Scholar
Holmes S., Sunstein C.R. (1999). The Cost of Rights. Why Liberty Depends on Taxes. New York: W.W. Norton & Company.
Google Scholar
Kagan R. (2003). The Great Unwashed. „The New Republic”, https://newrepublic.com/article/90784/fareed-zakaria-democracy [30.08.2018].
Google Scholar
Kubas S. (2014). Gangi Ameryki — ponadpartyjne mechanizmy łagodzenia kryzysów politycznych w Kongresie Stanów Zjednoczonych [w:] Laidler P., Szymanek J. (red.). Idee, instytucje i praktyka ustrojowa Stanów Zjednoczonych Ameryki. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 295-316.
Google Scholar
Kubas S. (2018). Zwolnij, profesorze — o społecznej doniosłości niespiesznej edukacji konstytucyjnej [w:] Balicki R., Jabłoński M. (red.). Dookoła Wojtek… Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi Preisnerowi. Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 405-412, http://bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/95368/ [30.08.2018].
Google Scholar
Kuran T. (2018). Another Road to Serfdom: Cascading Intolerance [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 233-276.
Google Scholar
Levitsky S., Ziblatt D. (2018). How Democracies Die. What History Tells Us About Our Future. New York: Penguin Random House.
Google Scholar
Minow M. (2018). Could Mass Detentions Without Process Happen Here? [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 313-328.
Google Scholar
Morgan E.S. (1989). Inventing the People. The Rise of Popular Sovereignty in England and America. New York: W.W. Norton & Company.
Google Scholar
Mounk Y. (2018). The People vs Democracy. Why Our Freedom Is in Danger and How to Save It. Cambridge: Harvard University Press.
Google Scholar
Papadimitriou C.H. (2014). Computation and Intractability: Echoes of Kurt Gödel [w:] Baaz M.,
Google Scholar
Papadimitriou C.H., Putnam H.W., Scott D.S., Harper Ch.L. (eds.). Kurt Gödel and the Foundations of Mathematics. Horizons of Truth. New York: Cambridge University Press, 137-150.
Google Scholar
Posner E.A. (2018). The Dictator’s Handbook, US Edition [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 1-18.
Google Scholar
Power S. (2018). Beyond Elections: Foreign Interference with American Democracy [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 81-104.
Google Scholar
Rakoff J.S. (2018). Don’t Count on the Courts. „New York Review of Books” 65 (6), 46-47.
Google Scholar
Reich R.B. (2008). Supercapitalism. The Transformation of Business, Democracy, and Everyday Life. New York: Vintage Books.
Google Scholar
Rosenberg G.N. (1992). Judicial Independence and the Reality of Political Power, „The Review of Politics” 54 (3), 369-398.
Google Scholar
Scheppele K.L. (2003). Aspirational and Aversive Constitutionalism: The Case for Studying Cross-Constitutional Influence through Negative Models. „International Journal of Constitutional Law” 1 (2), 296-324.
Google Scholar
Shapiro M. (1986). Courts. A Comparative and Political Analysis. Chicago: The University of Chicago Press.
Google Scholar
Stenner K., Haidt J. (2018). Authoritarianism Is Not a Momentary Madness, But an Eternal Dynamic Within Liberal Democracies [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 175-220.
Google Scholar
Strauss D.A. (2018). Law and the Slow-Motion Emergency [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 365-386.
Google Scholar
Sunstein C.R. (ed.) (2018). Can It Happen Here? Authoritarianism in America. New York:HarperCollins.
Google Scholar
Watts D.J. (2018). The Commonsense Presidency [w:] Sunstein C.R. (ed.). Can It Happen Here?Authoritarianism in America. New York: HarperCollins, 329-364.
Google Scholar
Witkowski P. (2017). Chwała supermanom. Ideologia a popkultura. Warszawa: InstytutWydawniczy Książka i Prasa.
Google Scholar
Zakaria F. (1997). The Rise of Illiberal Democracy. „Foreign Affairs” 76 (6), 22-43.
Google Scholar
Zakaria F. (2018). Przyszłość wolności. Nieliberalna demokracja w Stanach Zjednoczonych i naświecie. Warszawa: Fundacja Kultura Liberalna.
Google Scholar
