FRAGMENTACJA TERENÓW MIEJSKICH I PODMIEJSKICH W PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ POLSCE
Małgorzata Strzyż
a:1:{s:5:"pl_PL";s:42:"Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach";}Halina Łapińska
Jarosław Szewczyk
https://orcid.org/0000-0002-2454-2934
Abstrakt
Autorka dowodzi, że reliktowe rozdrobnienie gruntów może być cennym składnikiem krajobrazu miejskiego i podmiejskiego jako pozostałość po jego historii, a także świadectwo minionych zjawisk gospodarczych i społecznych, co pokazano na przykładach z północno-wschodniej Polski, koncentrując się na Białymstoku i Łapach. Takie relikty zasługują na uwzględnienie w planowaniu przestrzennym, stwarzając zarówno problemy, jak i nowe możliwości. Omówiono to na przykładach, w których rozdrobnienie gruntów osiągnęło bezprecedensowe rozmiary, zwłaszcza w latach dwudziestych XX wieku. Opisano naj- bardziej ekstremalne przykłady historyczne, takie jak gospodarstwo podzielone na 1221 działek w Łapach (52°59´28˝N, 22°53´07˝E), wspomniane w 1926 roku. Na podstawie najnowszych map katastralnych (2020 r.) oceniono współczesne pozostałości skrajnego rozdrobnienia gruntów w Białymstoku i jego powiecie ziemskim (ok. 52°51´00,8˝-53°23´02,4˝N; 22°28´09,1˝-23°56´45,4˝E). Zmapowano rozmieszczenie krajobrazów z przeważającymi działkami węższymi niż 30 m oraz z działkami węższymi niż 15 m. Wyniki badań zostały omówione na tle szerszego kontekstu historycznego i geograficznego w celu oceny takich „krajobrazów kopalnych” jako cennego elementu kulturowego. Sformułowano również zalecenia dotyczące ochrony reliktów fragmentacji terenu. W szczególności struktura ich miedz powinna być lokalnie odtworzona, aby wysoce rozdrobnione grunty orne były rozpoznawalne. Wyniki badania mogą również przyczynić się do dyskusji na temat ochrony rozdrobnionych gruntów w innych krajach, zwłaszcza w Europie Wschodniej, gdzie fragmentacja gruntów („szachownica”) powstała i utrwaliła się w wyniku zarówno wzor- ców osadniczych, jak i późniejszych procesów gospodarczych i społecznych. Jednak w porównaniu z innymi obszarami miejskimi, w tym w krajach sąsiednich, fragmentacja gruntów w Białymstoku ma skalę nieznaną gdzie indziej i zasługuje na szczególną uwagę z punktu widzenia ochrony dziedzictwa. SŁOWA KLUCZOWE: północno-wschodnia Polska, Białystok, powiat białostocki, krajobrazy miejskie, „krajobrazy kopalne”, fragmentacja terenu, mozaika terenowa
Słowa kluczowe:
northeastern Poland, Białystok , Białystok land district, urban landscapes, „fossil landscapes”, land fragmentationBibliografia
Antoniak, W. Komasacja gruntów jako czynnik rozwoju rolnictwa na przykładzie województwa białostockiego. Zakład Narodowy im. Ossolińskich: Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, 1983. Available online: http://rcin.org.pl/Content/26982/WA51_39796_r1983-z6_Dokumentacja-Geogr.pdf (accessed on November 2, 2022). Available online: http://dx.doi.org/10.2478/quageo-2013-0027 (accessed on December 10, 2021).
Google Scholar
Balaweider, M. Ocena szachownicy gruntów indywidualnych we wsiach przeciętych autostradą A4 na przykładzie wsi Mrowla. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich / Infrastructure and Ecology of Rural Areas, 2010, 3, 115–125. Available online: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.dl-catalog-900ed254-8e08-4bd1-898a-d92793fe694e/c/Balawejder.pdf (accessed on December15, 2022).
Google Scholar
Biegajło W. Sposoby gospodarowania w rolnictwie województwa białostockiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1962, Available online: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/22009/edition/16867/content (accessed on December 10, 2021)
Google Scholar
Biegajło, W. Borysówka, Grodzisko and Hruskie villages in the north-eastern underdeveloped corner of Poland. Geographia Polonica, 1965, 5, 29-60. Available online: http://rcin.org.pl/igipz/Content/4524/Wa51_13479_r1965-t5_Geogr-Polonica.pdf#page=32 (accessed on November 2, 2022)
Google Scholar
Biegajło, W. Production Properties of Agriculture of North-Eastern Poland. The Case of Białystok Voivodship, Geographia Polonica, 1970, 19, 119–130. Available online: http://rcin.org.pl/igipz/Content/4510/Wa51_13463_r1970-t19_Geogr-Polonica.pdf (accessed on December 15, 2022).
Google Scholar
Biegajło, W. Szachownica gruntów i gospodarka trójpolowa na terenie województwa białostockiego. Przegląd Geograficzny, 1957, 29:3, 533-559. Available online: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/29502/edition/16922/content (accessed on November 2, 2022).
Google Scholar
Biegajło, W. The ways of transition from the three-field system to modern farming as currently observed in Poland’s underdeveloped region of Białystok. Geographia Polonica, 1964, 2, 153-158. Available online: http://rcin.org.pl/igipz/Content/4527/Wa51_13482_r1964-t2_Geogr-Polonica.pdf#page=160 (accessed on November 2, 2022).
Google Scholar
Biegajło, W. Types of agriculture in north-eastern Poland (Białystok voivodship), Geographia Polonica, 1968, 14, 275-282. Available online: http://rcin.org.pl/igipz/Content/4515/Wa51_13469_r1968-t14_Geogr-Polonica.pdf#page=282 (accessed on November 2, 2022).
Google Scholar
Biegajło, W. Typologia rolnictwa na przykładzie województwa białostockiego. Prace Geograficzne, 1973, 100, 1–164. Available online:http://rcin.org.pl/igipz/dlibra/editions-content?id=21840 (accessed on December 10, 2021).
Google Scholar
Dajnowicz, M. Drobna szlachta ziemi łomżyńskiej na przełomie XIX i XX wieku. Łomża: Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, 2002. Available online https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/4355/1/Dajnowicz_Drobna_szlachta.pdf (accessed on December 07, 2021).
Google Scholar
Dąbrowski, C. (1926). O scalaniu gruntów (komasacji). Tygodnik Rolniczy: Pismo poświęcone sprawom rolniczym ziem wschodnich, 1926, 10:47-48, 507-508. Available online: http://kpbc.uci.umk.pl/dlibra/publication?id=88328&tab=3 (accessed on December 10, 2021).
Google Scholar
Długoborski, K. O zniesieniu szachownic. Kalendarz Centralnego Wydziału Kółek Rolniczych, 1910, 88-93. Available online: www.wbc.poznan.pl/dlibra/applet?mimetype=image/x.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=/Content/415455/index.djvu (accessed on November 2, 2022).
Google Scholar
Dobroński, A. Infrastruktura społeczna i ekonomiczna guberni łomżyńskiej i obwodu białostockiego 1866–1914. Dissertationes Universitatis Varsoviensis, 1979, 197, 1-696. Available online: http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=11754 (accessed on December 10, 2021).
Google Scholar
Dudzińska, M. Szachownica gruntów rolnych jako czynnik kształtujący przestrzeń wiejską. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 2012, 2(3), 45-56. Available online: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-4777cc0e-6a4c-4240-99e8-92b75d8596db/c/04.pdf (accessed on December 15, 2022).
Google Scholar
Eymont, A.P. Čerezpolosica v” Lomžinskoj gubernii. Gubernskaâ Tipografiâ: Lomža, 1909.
Google Scholar
Gamrat, R. et al.: Phytodiversity of midfield balks (environmental islands) in a selected area in North-West Poland. Applied Ecology and Environmental Research, 2018, 16(4), 4541-4558, Available online: http://dx.doi.org/10.15666/aeer/1604_45414558 (accessed on December 15, 2022).
DOI: https://doi.org/10.15666/aeer/1604_45414558
Google Scholar
Ivașcu, C. M.; Rákosy, L. Baulks, cultural heritage elements as ecological corridors in some traditional Romanian landscapes, Studia Universitatis Babes-Bolyai, Biologia, June 2015, 60:1, 137-153.
Google Scholar
Januszewski, J. Index of land consolidation as a criterion of the degree of concentration. Geographia Polonica, 1968, 14, 291–296. Available online: http://rcin.org.pl/igipz/Content/4515/Wa51_13469_r1968-t14_Geogr-Polonica.pdf#page=299 (accessed on November 2, 2022).
Google Scholar
Jeziorański, J. Usunięcie szachownic. Memoryał Rady Rolniczej Piotrkowskiej. Piotrków: Rada Rolnicza Piotrkowska, 1908. Available online: https://polona.pl/item/usuniecie-szachownic-memoryal-rady-rolniczej-piotrkowskiej,Njc4NjE5NjQ (accessed on December 10, 2021).
Google Scholar
Kocent-Zieliński, W. Jak usuwać szachownicę i przeprowadzać komasację gruntów. Rubieszewski i Wrotnowski: Warszawa, 1907. Available online: http://mars.cbr.edu.pl:8080/dlibra/docmetadata?id=1436&from=pubindex&dirids=1&lp=221 (accessed on December 15, 2022).
Google Scholar
Kofod, А.. Bor’ba s” črespolosiceû v” Rossii i za graniceû. Tipografiâ A S Suvorina: Sankt Peterburg, 1907.Available online: http://elib.cnshb.ru/books/free/0379/379716/ (accessed on November 2, 2022).
Google Scholar
Lazikova, J. et al. Land fragmentation and efforts to prevent it in Slovak legislation. Agric. Econ. – Czech, 2017, 63, (12), 559–568. Available online: https://www.agriculturejournals.cz/publicFiles/180_2016-AGRICECON.pdf (accessed on December 16, 2022).
DOI: https://doi.org/10.17221/180/2016-AGRICECON
Google Scholar
Ludkiewicz, Z. Podręcznik polityki agrarnej, tom 1. Komitet Wydawniczy Podręczników Akademickich: Warszawa, 1932. Available online: www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/77563/PAd_40296_cz1.pdf (accessed on December 15, 2022).
Google Scholar
Markuszewska, I. Land consolidation as an instrument of shaping the agrarian structure in Poland: a case study of the Wielkopolskie and Dolnośląskie voivodeships. Quaestiones Geographicae, 2013, 32(3), 53–67.
DOI: https://doi.org/10.2478/quageo-2013-0027
Google Scholar
Noga, K., Schilbach, J. Szachownica gruntów i typy zabudowy występujące we wsiach beskidzkiej zlewni Soły. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, 1991, 255, 107–110.
Google Scholar
Prus, B.; Dudzińska, M., and Bacior, S. Determining and quantifying the historical traces of spatial land arrangements in rural landscapes of Central and Eastern Europe. Scientific Reports, 2021, 11: 23421. Available online: https://doi.org/10.1038/s41598-021-02892-x (accessed on December 15, 2022).
DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-021-02892-x
Google Scholar
Réparaz, G.A. Note sur les campagnes et la vie rurale du Nord-Est polonais. Revue Géographique de l’Est, 1965, 5-1, 41-75. Available online: www.persee.fr/doc/rgest_0035-3213_1965_num_5_1_1897 (accessed on December 10, 2020).
DOI: https://doi.org/10.3406/rgest.1965.1897
Google Scholar
Rosłoniec, J. Samorzutne scalanie gruntów wśród mazowieckiej i podlaskiej szlachty zagrodowej. Ministerstwo Reform Rolnych: Warszawa, 1928. Available online: https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/59752 (accessed on December 1, 2022).
Google Scholar
Špulerová, J.; Dobrovodská, M., and Stefunkova, D. Driving Forces, Threats and Trends Relating to Mosaics in Agricultural Landscape in Slovakia. Journal of Landscape Ecology, 2010, 3:2, 59-72. Available online: http://dx.doi.org/10.2478/v10285-012-0027-y (accessed on November 2, 2022).
DOI: https://doi.org/10.2478/v10285-012-0027-y
Google Scholar
Volumina legum, vol. 8, Jozef Ohryzko: Petersburg, 1860. Available online: www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/48981/edition/65554/content (accessed on December 1, 2022).
Google Scholar
Zaborski, B. O kształtach wsi w Polsce i ich rozmieszczeniu. PAU: Kraków, 1926. Available online: http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/docmetadata?id=9936 (accessed on December 07, 2021).
Google Scholar
Zakrzewski, J. O szachownicy. Wspólna Praca, Tygodnik poświęcony sprawom Ziemi Łomżyńskiej, 1910, vol. 1–2, 3–4. Available online: http://pbc.biaman.pl/dlibra/publication?id=46328 (accessed on December 10, 2020).
Google Scholar
Zawadzki, J. Drobna szlachta wobec oczynszowania. Gazeta Rolnicza, 1861, 1(44), 356-358.
Google Scholar
Autorzy
Małgorzata StrzyżAutorzy
Halina ŁapińskaStatystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Studia Miejskie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Inne teksty tego samego autora
- Małgorzata Strzyż, Geoparki jako otwarte muzea dziedzictwa geologicznego w procesie podnoszenia atrakcyjności turystycznej terenów zurbanizowanych , Studia Miejskie: Tom 16 (2014)
- Małgorzata STRZYŻ, Maria ŚMIGIELSKA, PLANOWANIE PRZESTRZENNE A ROZWÓJ MAŁYCH MIAST – WIZJE XXI WIEKU , Studia Miejskie: Tom 31 (2018)
