Meandry politycznej kariery Andrzeja Lipskiego (1572–1631). Eksluteranin biskupem krakowskim
Janusz Dorobisz
Uniwersytet Opolski, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Historiihttps://orcid.org/0000-0003-0935-6399
Abstrakt
Andrzej Lipski (1572–1631) pochodził ze średnioszlacheckiej rodziny wyznania luterańskiego. Studiował na uczelniach protestanckich (1582–1594 – Strasburg, Heidelberg) i katolickich (1603–1605 – Rzym), uzyskując doktorat obojga praw. Karierę Lipskiego w kancelarii koronnej przyspieszyło przejście na katolicyzm, obranie stanu duchowego i protekcja biskupa-podkanclerzego Piotra Tylickiego, wpływowego stronnika kanclerza Jana Zamoyskiego. Lipski należał wówczas do duchowieństwa państwowego, które służyło królowi i Rzeczypospolitej, a dochody czerpało z beneficjów, o których uzyskanie łatwiej było przy dworze. Odejście z elity władzy Zamoyskiego jego stronników w 1605 r. oraz sympatyzowanie Lipskiego z rokoszem (1606–1609) spowodowało, że jako podejrzany politycznie został odsunięty od spraw publicznych. W okresie niełaski dworu Lipski dokonał reorientacji poglądów politycznych, zostając gorliwym regalistą i zwolennikiem zbliżenia z Habsburgami. Dzięki protekcji biskupa-podkanclerzego Henryka Firleja zyskał zaufanie królowej Konstancji Habsburżanki, która patronowała dalszej karierze Lipskiego. W 1616 r. został biskupem łuckim, podkanclerzym (1618), kanclerzem koronnym (1620), dając się poznać jako zdecydowany zwolennik dynastycznej polityki Zygmunta III Wazy, silnie niepopularnej wśród szlachty. Po awansie Lipskiego na biskupstwo kujawskie (1623), którego nie można było łączyć z kanclerstwem przez dwa lata domagano się, aby zaufany dowódca króla złożył urząd koronny. Eksminister nadal cieszył się łaskami dworu, który promował go do Gniezna (1626), lecz ostatecznie Lipski przyjął nominację na biskupstwo krakowskie (1630). Zmiana wyznania i poglądów politycznych dobrze przysłużyły się karierze Lipskiego, który osiągnął najwyższe godności w strukturach państwa i Kościoła. Z powodu trudnego charakteru nie cieszył się zbyt dobrą opinią u współczesnych, lepszą u historyków. Pełna zawirowań, ale też zawrotna kariera Lipskiego, świadczy, że ten biskup-polityk z pewnością zasłużył na biografię.
Słowa kluczowe:
Andrzej Lipski (1572–1631), Zygmunt III Waza, Jan Zamoyski, regalista, biskup, kanclerz koronny, polityka parlamentarnaBibliografia
BARYCZ H., Polacy na studiach w Rzymie w epoce Odrodzenia (1440–1600), Kraków: PAU 1938.
Google Scholar
BYLIŃSKI J., Dwa sejmy z roku 1613, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1984.
Google Scholar
BYLIŃSKI J., Sejm z 1611 roku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1970.
Google Scholar
CHŁAPOWSKI K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 1995.
Google Scholar
CZAPLIŃSKI W., Lipski Andrzej h. Grabie (1572–1631), kanclerz w. kor., biskup krakowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1972, s. 415-417.
Google Scholar
DOMAŃSKI A., Niezwykły sejm z 1625 roku, Opole: WSP 1983 (mps pracy doktorskiej w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Opolskiego).
Google Scholar
DOROBISZ J., Jakub Zadzik (1582–1642), Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2000.
Google Scholar
DOROBISZ J., Sejm nadzwyczajny z 1624 roku, Opole: WSP 1994.
Google Scholar
DWORACZEK W., Leszczyński Wacław (1576–1628), kanclerz w. kor., w: Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1972, s. 147.
Google Scholar
GRACZYK W., Stanisław Łubieński: pasterz, polityk i pisarz 1574–1640, Kraków: „Tyniec” Wydawnictwo Benedyktynów 2005.
Google Scholar
J. Zadzik do W. Gembickiego 8 grudnia 1619 roku Warszawa, Svenska Riksarkivet Stockholm, nr 106.
Google Scholar
J. Zadzik do W. Gembickiego 8 października 1623, Warszawa, Svenska Riksarkivet Stockholm, nr 106.
Google Scholar
JANISZEWSKA-MINCER B., MINCER F., Rzeczpospolita Polska a Prusy Książęce w latach 1598–1621: sprawa sukcesji brandenburskiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1988.
Google Scholar
KOBIERZYCKI S., Historia Władysława, królewicza polskiego i szwedzkiego, wyd. J. BYLIŃSKI, W. KACZOROWSKI, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2005.
Google Scholar
KORYTKOWSKI J. (oprac.), Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych, t. II, Gniezno: Nakładem i drukiem J.B. Langiego 1883.
Google Scholar
KOWALSKA H., Szymon Rudnicki h. Lis (1552–1621), biskup warmiński, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XXXII/4, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1988, s. 649-650.
Google Scholar
Księga egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573–1614, opr. Z. PIETRZYK, Kraków 1991.
Google Scholar
ŁĘTOWSKI L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. II, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1852.
Google Scholar
M. Broniewski do K. Radziwiłła 23 kwietnia 1623, Warszawa, Archiwum Główne Akt Danych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów V, nr 1419.
Google Scholar
NIESIECKI K., Herbarz polski, t. VI, Lipsk 1841.
Google Scholar
Nieznane dzieło Andrzeja Lipskiego, biskupa krakowskiego, o pierwszych latach panowania Zygmunta III w: Rys panowania Zygmunta III, wyd. J. BYLIŃSKI, W. KACZOROWSKI, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2011.
Google Scholar
OCHMAN S., Sejmy z lat 1615–1616, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1970.
Google Scholar
PIASECKI P., Kronika Pawła Piaseckiego biskupa przemyślskiego. Polski przekład wedle dawnego rękopismu, poprzedzony studyjum krytyczném nad życiem i pismami autora, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego 1870.
Google Scholar
PIETRZAK J., Po Cecorze i podczas wojny chocimskiej. Sejmy z lat 1620 i 1621, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1987.
Google Scholar
PIETRZAK J., W przygaszonym blasku wiktorii chocimskiej. Sejm w 1623 r., Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1987.
Google Scholar
PIETRZYK Z., W kręgu Strasburga. Z peregrynacji młodzieży z Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w latach 1538–1621, Kraków: Księgarnia Akademicka 1997.
Google Scholar
POLAK W., Trzy misje. Rokowania dyplomatyczne pomiędzy Rzeczpospolitą a Moskwą w latach 1613–1615, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2014.
Google Scholar
POLLAK R. (red.), Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. Piśmiennictwo staropolskie, , t. II, Warszawa: PIW 1964.
Google Scholar
Processus informativus episcopi Andrei Lipski ad episcopatum Vladislaviensem promovendi, Varsaviae, 2 V – 11 V 1623, Acta Nuntiaturiae Poloniae, t. XXII: Joannes Baptista Lancellotti (1622–1627), vol. I: 22 XI 1622 – 31 XII 1623, wyd. T. Fitych, Kraków 2001.
Google Scholar
PROKOP K., Sylwetki biskupów łuckich, Biały Dunajec – Ostróg: „Wołanie z Wołynia” 2001.
Google Scholar
Relacja o sejmie z 1618 roku, Biblioteka PAN w Kórniku, nr 326, s. 342.
Google Scholar
RZOŃCA J., Ostatni sejm przed Cecorą (w 1619 r.), „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” (1983) z. 20, s. 5-91.
Google Scholar
S. Buczyński do K. Radziwiłła 8 maja 1623, Warszawa: Archiwum Główne Akt Danych w Warszawie, Archiwum Radziwiłłów V, nr 1584.
Google Scholar
SEREDYKA J., Sejm z 1618 roku, Opole: WSP 1988.
Google Scholar
SEREDYKA J., Senatorowie Rzeczypospolitej na sejmach Zygmunta III Wazy (1587–1632), w: TENŻE, Rozprawy z dziejów XVI i XVII wieku, Poznań: Forum Naukowe 2003.
Google Scholar
SOBIESKI J., Diariusz ekspedycji moskiewskiej dwuletniej królewicza Władysława 1617–1618, oprac. J. BYLIŃSKI, W. KACZOROWSKI, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 2010.
Google Scholar
STRZELECKI A., Sejm z roku 1605, Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1921.
Google Scholar
TYGIELSKI W., Listy, ludzie, władza. Patronat Jana Zamoyskiego w świetle korespondencji, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Viator 2007.
Google Scholar
URBANIAK V., Zamoyszczycy bez Zamoyskiego: studium dekompozycji ugrupowania politycznego, Warszawa: DiG 1995.
Google Scholar
Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. GMITEREK, R. SZCZYGIEŁ, Kórnik 1992, nr 870.
Google Scholar
WIELEWIECKI J., Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie 1630–1639, t. V, wyd. L. GRZEBIEŃ, Kraków: WAM 1999.
Google Scholar
WISNER H., Zygmunt III Waza, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo 1991.
Google Scholar
WIŚNIEWSKI J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich od 1186 do 1926 tudzież sesje kapituły sandomierskiej od 1581 do 1866 r., Radom: Druk. S. Nowakowski 1928.
Google Scholar
WYCZAWSKI H.E., Biskup Piotr Gembicki (1585–1657), Kraków: Archiwum Prowincji oo. Bernardynów 1957.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Studia Oecumenica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0
Licencja oraz prawa autorskie autorzy przekazują wydawcy, którym jest Redakcji Wydawnictw WT UO.
