Okołoplebiscytowa Kolęda śląska Henryka Zbierzchowskiego jako przykład propagandowego wykorzystania semantyki kolęd do walki propolskiej w okresie konstytuowania się granic II Rzeczypospolitej
Andrzej Albiniak
Janów Lubelskihttps://orcid.org/0000-0002-4376-5447
Elżbieta Monika Albiniak CSDP
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Warszawiehttps://orcid.org/0000-0003-3217-0162
Abstrakt
W związku z działaniami Wielkiej Wojny i odzyskaniem przez Polskę niepodległości, powstała seria kolęd aktualizowanych. Rozwój tej formy wyrazu artystycznego wykorzystano również w związku z przygotowaniami do plebiscytu górnośląskiego. Przykładem jest Kolęda śląska Henryka Zbierzchowskiego, opublikowana na łamach lwowskiego czasopisma „Szczutek” w styczniu 1921 r. Poprzez wprowadzenie Wojciecha Korfantego do tekstu kolędy jej autor przypisał mu w ten sposób wręcz sakralną rolę w porządkowaniu Śląska. Nie był to jedyny tekst kolędy aktualizowanej przez tego autora. Około 1919 r. wydał on cały zbiorek tego typu utworów, nazywając je mianem „wariantów poetyckich” kolęd.
Słowa kluczowe:
kolęda, kolęda aktualizowana, Boże Narodzenie, plebiscyt górnośląski, Henryk ZbierzchowskiBibliografia
Adamowski Jan. 1986. Kolędy okupacyjne. W Kolędowanie na Lubelszczyźnie (Literatura Ludowa 25). Red. Jerzy Bartmiński, Czesław Hernas, 320–336. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Adamowski Jan. 1997. „Kolędy okresu II wojny światowej”. Twórczość Ludowa 12 (1): 4–8.
Google Scholar
Adamowski Jan. 2002. „O typach i odmianach gatunkowych kolęd polskich”. Twórczość Ludowa 17 (4): 1–4.
Google Scholar
Adamowski Jan, Wójcicka Marta. 2011. Kolędy aktualizowane (88–109). W Polska pieśń i muzyka ludowa. Pieśni i obrzędy doroczne (Źródła i Materiały Lubelskie 4,1). Red. Jerzy Bartmiński, 192–206. Lublin: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia.
Google Scholar
Albiniak Andrzej. 2012. „Wojenne «Wśród nocnej ciszy». Werbalny ślad I wojny światowej z Potoka”. Panorama Powiatu Janowskiego 6 (34): 7.
Google Scholar
Albiniak Andrzej. 2015. „Niepodległość w kolędzie aktualizowanej. Boże Narodzenie 1918 r. na południu Lubelszczyzny”. Janowskie Korzenie 25: 73–75.
Google Scholar
Albiniak Andrzej. 2019. „«Teraz więc do walki: my do walki pieniężnej, Ślązacy orężnej». Kilka uwag o działaniach w czasie III powstania śląskiego lubelskiego Uczniowskiego Komitetu Walki o Śląsk Górny”. Śląski Almanach Powstańczy 5: 85–102.
Google Scholar
Albiniak Andrzej, Albiniak Elżbieta Monika. 2016. Pierwsza wojna światowa w kolędach aktualizowanych z południowo-zachodniej Lubelszczyzny. W W cieniu walczących imperiów. Europa Wschodnia w I wojnie światowej. Red. Bartłomiej Garczyk, Tomasz Nakoneczny, Marek Figura, Magdalena Lachowicz, 351–366. Poznań: Instytut Wschodni Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Stowarzyszenie Współpracy Polska – Wschód.
Google Scholar
Bartmiński Jerzy. 1986. Kolęda i jej odmiany gatunkowe. W Kolędowanie na Lubelszczyźnie (Literatura Ludowa 25). Red. Jerzy Bartmiński, Czesław Hernas, 78–84. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Bartmiński Jerzy. Red. 2002. Polskie kolędy ludowe. Antologia. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.
Google Scholar
Bębnik Grzegorz, Rosenbaum Sebastian, Węcki Mirosław. 2018. Wojciech Korfanty 1873–1939. Warszawa – Katowice: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar
Cimała Bogdan. 2008. Wkład innych ziem Rzeczypospolitej w walkę ludu śląskiego w czasie powstań i plebiscytu. W 85. rocznica powrotu Górnego Śląska do Polski. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą oraz senatora Bronisława Korfantego pod patronatem marszałka Senatu Bogdana Borusewicza 12 czerwca 2007 r. Oprac. Małgorzata Lipińska, 45–49. Warszawa: Senat Rzeczypospolitej Polskiej.
Google Scholar
Cygański Mirosław. 1986. „Komitet Plebiscytowy Okręgu Łódzkiego i jego akcja pomocy dla ludności Górnego Śląska w latach powstań i plebiscytu (1919–1921)”. Studia Śląskie 44: 169–207.
Google Scholar
Drozdowski Marian Marek. 2003. Reakcja Warszawy i środowisk regionalnych na powstania i plebiscyt górnośląski. W Powstania śląskie i plebiscyt z perspektywy osiemdziesięciolecia. Red. Marek Masnyk, 61–73. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar
Godula Róża. 1994. Od Mikołaja do Trzech króli. O roli daru w obrzędzie. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie.
Google Scholar
Jakubowska Urszula. 1998. Mit lwowskiego batiara. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.
Google Scholar
Jarowiecki Jerzy. 2008. „Czasopisma literackie i społeczno-kulturalne we Lwowie w latach 1918–1939”. Rocznik Historii Prasy Polskiej 11 (1–2): 15–34.
Google Scholar
Kopaliński Władysław. 1990. Słownik symboli. Red. Bożena Chicińska, Barbara Gers, Januara Sikorska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
Google Scholar
Koziara Stanisław. 2019. „Tradycja kolędy w języku i kulturze polskiej. Między uniwersalnością a swojskością”. Studia Pigoniana 2: 25–41.
Google Scholar
Lasota Piotr. 2012. W poszukiwaniu magicznego kwiatu paproci. W Anioły i diabły. Zaczarowana Lubelszczyzna. Red. Krzysztof Gajowiak, Monika Krzykała, Piotr Lasota, 21–143. Lublin: Wydawnictwo Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”.
Google Scholar
Maestri Giovanni. 1973. „Lublin i III powstanie śląskie w świetle prasy lubelskiej”. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 16 (2): 47–54.
Google Scholar
Maksymiuk-Pacek Beata. 2018. „O lubelskiej kartotece kolędowej”. Rocznik Przemyski. Literatura i Język 54 (2): 131–139.
Google Scholar
Maksymiuk-Pacek Beata. 2019. Archiwizacja materiałów terenowych w Pracowni „Archiwum Etnolingwistyczne”
Google Scholar
UMCS i ich wykorzystanie do badań naukowych. W Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny – zachowanie – udostępnianie. Red. Jacek Jackowski, 129–141. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Stowarzyszenie Liber Pro Arte.
Google Scholar
Maresz Barbara. 2020. „Lwowskie echa powstań śląskich i plebiscytu”. Książnica Śląska 31: 9–58.
Google Scholar
Мориквас Надія. 2009. „Степан Чарнецький і Генрик Збєжховський: останні представники «музівської» богеми”. Парадигма 4: 25–46.
Google Scholar
Mroczko Marian. 1975. „Działalność Komitetu Obrony Górnego Śląska w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim w l. 1919–1921”. Zapiski Historyczne 40 (2): 55–83.
Google Scholar
Niewiadomski Donat. 1992. „Motyw orki złotym pługiem. Semantyka noworocznej kolędy gospodarskiej”. Etnolingwistyka 5: 59–70.
Google Scholar
Puczyński Bogdan. 1965. „Udział społeczeństwa Częstochowy i okolic w walce o przyłączenie Górnego Śląska do Polski w latach 1919–1921”. Ziemia Częstochowska 5: 202–213.
Google Scholar
Skoczek Tadeusz. 2018. Polska kolęda patriotyczna. Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Niepodległości.
Google Scholar
Smołka Leonard. 1992. Między „zacofaniem” a „modernizacją”. Polsko-niemiecki obraz wroga w okresie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku. Wrocław: „Tart”.
Google Scholar
Stefaniak Beata. 2012. „Kołyska taka podobna do żłóbka, jak izba stajni bliska”. Z historii oddziaływań kołysanki i kolędy. W Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 2900). Red. Joanna Przyklenk, Artur Rejter, 159–171. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Szałagan Alicja. 2004. Zbierzchowski Henryk. W Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biograficzny. T. 9: W–Z. Red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan, 416. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne S.A.
Google Scholar
Szewera Tadeusz. 1975. Niech wiatr ją poniesie. Antologia pieśni z lat 1939–1945. Red. Tadeusz Papier. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Google Scholar
Zbierzchowski Henryk. 1919. Kolędy polskie. Cz. 2: Warjanty poetyckie. Lwów: G. Seyfarth.
Google Scholar
Autorzy
Elżbieta Monika Albiniak CSDPhttps://orcid.org/0000-0003-3217-0162
Elżbieta s. Monika Albiniak CSDP, dr, pracownik Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Warszawie, siostra zakonna w Zgromadzeniu Sióstr Opatrzności Bożej zajmująca się sprawdzaniem podstaw do ewentualnego wszczęcia procesu beatyfikacyjnego jednej z członkiń wzmiankowanej wspólnoty zakonnej. Podstawowe zainteresowania badawcze to: dzieje Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej (nade wszystko biografia Marcjanny matki Marii Antoniny Mirskiej i Anny siostry Jolanty Puchałki); resocjalizacja w placówkach magdaleńskich na ziemiach Polskich i we Francji; konwertytki pochodzenia żydowskiego w żeńskich wspólnotach zakonnych; dobroczynność, filantropia i działalność charytatywna w dziewiętnastowiecznym Lwowie; rola duchowieństwa i zakonów na Kresach Wschodnich w kultywowaniu i rozbudzaniu polskości w czasach zaborów; pomoc wojsk rosyjskich w tłumieniu węgierskiej Wiosny Ludów, kolędy aktualizowane w czasie i w związku z działaniami Wielkiej Wojny i tuż po niej; aktywizacja jednostkowa i kolektywna studentów Uniwersytetu Lubelskiego na rzecz Górnego Śląska w latach 1920-1921; muzeologia prowincjonalna w II Rzeczypospolitej, Holokaust i relacje pomiędzy wspólnotami zakonnymi a Żydami w czasie II wojny światowej na terenach okupowanych przez ZSRR i III Rzeszę oraz „pedagogika strachu” w transmisji wychowawczej żołnierzy AK i WiN, którzy nie ujawnili swej działalności konspiracyjnej w czasach PRL. Najważniejsza publikacja to: Działalność opiekuńczo-wychowawcza Zgromadzenia Sióstr Opatrzności Bożej w latach 1857-1905, Lublin 2004.
Statystyki
Downloads
Licencja
Licencja oraz prawa autorskie autorzy przekazują wydawcy, którym jest Redakcji Wydawnictw WT UO.
