Wsparcie społeczne i krytyczne wydarzenia życiowe w okresie średniej dorosłości. Różnicująca rola rodzeństwa
Katarzyna Kamila Walęcka-Matyja
Instytut Psychologii, Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet ŁódzkiAbstract
Tło: Wsparcie społeczne odgrywa istotną rolę w procesie adaptacji do skutków krytycznych wydarzeń życiowych, ułatwiając radzenie sobie z nimi. Przyjmuje się, że możliwość doświadczenia krytycznych wydarzeń życiowych stanowi dość powszechne zjawisko i głównie dotyczy osób znajdujących się w okresie średniej dorosłości.
Cel: Rozpatrywano występowanie zróżnicowania w zakresie spostrzegania różnych aspektów wsparcia społecznego, satysfakcji płynącej z uzyskiwanego wsparcia od bliskiej osoby oraz nasilenie krytycznych wydarzeń życiowych w zależności od posiadania rodzeństwa. Celem było także sprawdzenie zależności między nasileniem krytycznych wydarzeń życiowych a spostrzeganym dostępnym wsparciem społecznym i jakością relacji interpersonalnej dorosłych rodzeństw. Ostatni cel badań odnosił się do określenia związku między spostrzeganiem dostępnego wsparcia a jakością relacji interpersonalnej dorosłych rodzeństw.
Metodologia: W badaniach zastosowano metodę ilościową i opisową. Wykorzystano następujące kwestionariusze samoopisowe (Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego, Skalę Oceny Ponownego Przystosowania Społecznego, Kwestionariusz Relacji Dorosłego Rodzeństwa oraz ankietę). W badaniu wzięło udział 136 osób w średnim wieku (M = 41,18, SD = 5,88). Pierwszą grupę stanowiły osoby posiadające rodzeństwo (n = 72, 52,9%), w tym 50 (69,4%) kobiet i 22 (30%) mężczyzn. W grupie osób bez rodzeństwa (n = 64, 47,1%) było 21 (32,8%) kobiet i 43 (67,2%) mężczyzn. Zebrane dane poddano analizie statystycznej przy użyciu oprogramowania IMB SPSS Statistics wersja 27 na licencji Uniwersytetu XX.
Rezultaty: Grupy osób posiadających rodzeństwo i nieposiadające rodzeństwa nie różniły się w zakresie spostrzeganego, jak i otrzymywanego wsparcia emocjonalnego, instrumentalnego oraz informacyjnego, oraz w zakresie nasilenia krytycznych wydarzeń życiowych. Osoby posiadające rodzeństwo czerpały większą satysfakcję ze wsparcia udzielanego przez bliską osobę. Nasilenie krytycznych wydarzeń życiowych nie łączyło się istotnie ze spostrzeganym dostępnym wsparciem społecznym. Doświadczanie większego nasilenia krytycznych wydarzeń życiowych wiązało się istotnie z mniej zgodną relacją interpersonalną dorosłych rodzeństw. Spostrzeganie dostępnego wsparcia emocjonalnego łączyło się ze zgodną relacją dorosłych rodzeństw.
Wnioski: Ukazane rezultaty badań skłaniają do refleksji nad potrzebą i znaczeniem wsparcia społecznego oraz kształtują świadomość tworzenia dostępnych sieci społecznych.
Schlagworte:
krytyczne wydarzenia życiowe, relacja interpersonalna, rodzeństwo, średnia dorosłość, wsparcie społeczneLiteraturhinweise
Adamczyk, M.D. (2022) ‘Modele funkcjonowania osób starszych w tym niesamodzielnych w rodzinie’, Roczniki Nauk Społecznych, 13(50) nr 3, pp. 189–208. DOI: 10.18290/rns22503.2.
DOI: https://doi.org/10.18290/rns22503.2
Google Scholar
Antonucci, T.C., Ajrouch, K.J. and Webster, N.J. (2019) ‘Convoys of social relations: Cohort similarities and differences over 25 years’, Psychology and Aging, 34(8), pp. 1158–1169. DOI: 10.1037/pag0000375.
DOI: https://doi.org/10.1037/pag0000375
Google Scholar
Appelt, K. (2005) ‘Środkowy okres dorosłości. Jak rozpoznać potencjał dojrzałych dorosłych?’ in Brzezińska, A. (ed.) Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: Wydawnictwo GWP, pp. 503–552.
Google Scholar
Audet, E.C., Leboeuf, J. and Holding, A.C., (2022) ‘Better Together: Family and Peer Support for Black Young Adults During the COVID-19 Pandemic and the Black Lives Matter Movement’, Trends in Psychology, 30, pp. 688–705. DOI: 10.1007/s43076-022-00157-8.
DOI: https://doi.org/10.1007/s43076-022-00157-8
Google Scholar
Baeza-Rivera, M.J. et al. (2022) ‘Acculturative Stress, Perceived Social Support, and Mental Health. The Mediating Effect of Negative Emotions Associated with Discrimination’, International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(24), p. 16522. Available at: https://doi.org/10.3390/ijerph192416522.
DOI: https://doi.org/10.3390/ijerph192416522
Google Scholar
Bedford, V. H. (1989). ‘Ambivalence in adult sibling relationships’, Journal of Family Issues, 10, pp. 211–224.
DOI: https://doi.org/10.1177/019251389010002004
Google Scholar
Beisert, M. (1994) ‘Rozwód jako wydarzenie krytyczne w cyklu rozwoju rodziny’, Problemy Rodziny, 2, pp. 41–68.
Google Scholar
Bochniarz, A. (2010) Postawy rodzicielskie a funkcjonowanie społeczne jedynaków. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Brown, S.L. et al. (2003) ‘Providing social support may be more beneficial than receiving it. Results from a prospective study of mortality’, Psychological Science, 14(4), pp. 320–327. Available at: https://doi.org/10.1111/1467-9280.14461.
DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9280.14461
Google Scholar
Brzezińska, A. I., Appelt, K. and Ziółkowska, B. (2015) ‘Psychologia rozwoju człowieka’, in Strelau, J., Doliński, D. (eds.) Psychologia akademicka. Podręcznik. Gdańsk: Wydawnictwo GWP, pp. 95–292.
Google Scholar
Burbidge, J. and Minnes, P. (2014) ‘Relationship Quality in Adult Siblings with and without Developmental Disabilities’, Family Relations, 63, pp. 148–162 DOI: 10.1111/fare.12047.
DOI: https://doi.org/10.1111/fare.12047
Google Scholar
Buszman, K. and Przybyła-Basista, H. (2017) ‘Polska adaptacja Wielowymiarowej Skali Spostrzeganego Wsparcia Społecznego’, Polskie Forum Psychologiczne, 22(4), pp. 581–599 DOI: 10.14656/PFP20170404.
Google Scholar
Cicirelli, V.G. (1991) ‘Sibling relationships in adulthood’, Marriage and Family Review, 16, pp. 291–310, DOI: 10.1300/J002v16n03_05.
DOI: https://doi.org/10.1300/J002v16n03_05
Google Scholar
Cicirelli, V.G. (1995) Sibling relationships across the life span. New York: Plenum.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4757-6509-0
Google Scholar
Chiang, J.J., Chen, E., Leigh, A.K.K., Hoffer, L.C., Lam, P.H. and Miller, G.E. (2019) ‘Familism and inflammatory processes in African American, Latino and White youth’, Health Psychology, 38(4), pp.306–317. DOI:10.1037/hea0000715.
DOI: https://doi.org/10.1037/hea0000715
Google Scholar
Christophe, N.K. and Stein, G.L. (2022) ‘Facilitating the study of familism across racial/ethnic groups: Creation of the Short Attitudinal Familism Scale’, Journal of Family Psychology, 36(4), pp. 534–544. DOI:10.1037/fam0000954.
DOI: https://doi.org/10.1037/fam0000954
Google Scholar
Cieślak, R. and Sęk, H. (2004) Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Connidis, I.A. (1992). ‘Life transitions and the adult sibling tie: a qualitative study’, Journal of Marriage & the Family, 54, pp. 972–982.
DOI: https://doi.org/10.2307/353176
Google Scholar
Corona, K., Campos, B. and Chen, C. (2017) ‘Familism is associated with psychological well-being and psychical health: main effect and stress-buffering effects. Hispanic Journal of Behavioral Psychology, 39(1), pp. 46–55. DOI: 10.1177/0739986316671297.
DOI: https://doi.org/10.1177/0739986316671297
Google Scholar
Danielewicz, D. and Rola, J. (2011) ‘Kompetencje społeczne rodzeństwa osób z autyzmem’, Szkoła Specjalna, 1, pp. 32–41.
Google Scholar
Gilligan, M., Stocker, C.M. and Conger, K.J. (2020) ‘Sibling Relationships in Adulthood: Research Findings and New Frontiers’, Journal of Family Theory & Review, 12(3), pp. 305–320. DOI: 10.1111/jftr.12385.
DOI: https://doi.org/10.1111/jftr.12385
Google Scholar
Harasimczuk, J. and Cieciuch, J. (2012) Podstawowe standardy edytorskie naukowych tekstów psychologicznych w języku polskim na podstawie reguł APA. Wydawnictwo Liberi Libri. http://liberilibri.pl/sites/default/files/Standardy%20APA-PL.pdf (Dostęp: 17.01.2023).
Google Scholar
Heszen, I. (2013) Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Jelonkiewicz, I. and Kosińska-Dec, K. (2004) ‘Spostrzegane zasoby a doświadczanie stresu rodzinnego i szkolnego wśród młodzieży’, in Kosińska-Dec, K., Szewczyk, L. (ed.) Rozwój, zdrowie, choroba. Aktualne problemy psychosomatyki. Warszawa: Wydawnictwo BEL Studio Sp. z o.o, pp. 71–90.
Google Scholar
Kawula, S. (2009) ‘Czynniki i sieć wsparcia społecznego w życiu człowieka’, in Kawula, S. (ed.) Pedagogika społeczna. Dokonania – aktualność – perspektywy. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, pp. 115–134.
Google Scholar
Polska Akademia Nauk (2020) Kodeks Etyki Pracownika Naukowego. Załącznik do uchwały Nr 2/2020 Zgromadzenia Ogólnego PAN z 25 czerwca 2020 r. Available at: https://instytucja.pan.pl/images/2020/kodeks/Kodeks_Etyki_Pracownika_Naukowego_Wydanie_III_na_stron%C4%99.pdf (Accessed: 9 November 2022).
Google Scholar
Kulesza, M. (2017) Rodzinne zasoby w pedagogice społecznej i praktyce psychopedagogicznej. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Google Scholar
Litwińska, K. (2010) ‘Jedynaczki i jedynacy w świetle badań psychologicznych’, in Rostowska and T., Jarmołowska, A. (ed.) Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego. Warszawa: Wydawnictwo Difin, pp. 168–181.
Google Scholar
Łosiak, W. (2008) Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar
Łuszczyńska, A. et al. (2006) ‘Berlińskie Skale Wsparcia Społecznego (BSSS). Wyniki wstępnych badań nad adaptacją skal i ich właściwościami psychometrycznymi’, Studia Psychologiczne, 44(3), pp. 17–27.
Google Scholar
Mikulincer, M., Florian, V. and Hirschberger, G. (2003) ‘The Existential Function of Close Relationships. Introducing Death Into the Science of Love’, Personality and Social Psychology Review, 7(1), pp. 20–40. Available at: https://doi.org/10.1207/S15327957PSPR0701_2.
DOI: https://doi.org/10.1207/S15327957PSPR0701_2
Google Scholar
Nymś-Górna, A. (2018) ‘Znaczenie bliskości wśród rodzeństwa w aspekcie socjalizacyjnym oraz edukacyjnym’, Podstawy Edukacji, 11, pp. 147–158. Available at: https://doi.org/10.16926/pe.2018.11.09.
DOI: https://doi.org/10.16926/pe.2018.11.09
Google Scholar
Podkowińska, M. and Duda, M. (2022) ‘Dom i jego znaczenie w życiu Polaków’, Family Forum, 12, pp. 87–103. Available at: https://doi.org/10.25167/FF/4886.
DOI: https://doi.org/10.25167/FF/4886
Google Scholar
Połomski, P. and Peplińska, A. (2010) ‘Psychologiczny obraz jedynaków wobec społecznych stereotypów’, in Rostowska, T., Jarmołowska, A. (ed.) Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego. Warszawa: Wydawnictwo Difin, pp. 182–205.
Google Scholar
Rice, P. (1998) Human development in lifespan. Boston: Allyn & Bacon.
Google Scholar
Riley, L.D. and Bowen, C.P. (2005) ‘The sandwich generation: challenges and coping strategies of multigenerational families’, Family Journal, 13, pp. 52–58. DOI: 10.1177/1066480704270099.
DOI: https://doi.org/10.1177/1066480704270099
Google Scholar
Roberts, R.E.L., Richards, L.N. and Bengtson, V.L. (1991) ‘Intergenerational solidarity in families: Untangling the ties that bind’, Marriage and Family Review, 16, pp. 11–46. DOI: 10.1300/J002v16n0.
DOI: https://doi.org/10.1300/J002v16n01_02
Google Scholar
Rostowska, T. (2010) ‘Psychospołeczne aspekty relacji interpersonalnych w podsystemie rodzeństwa bliźniąt monozygotycznych’, in Rostowska, T., Pastwa-Wojciechowska, B. (ed.) Rozwój bliźniąt w ciągu życia. Aspekty biopsychologiczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, pp. 101–122.
Google Scholar
Schwarzer, R. and Knoll, N. (2003) ‘Positive coping: Mastering demands and searching for meaning’, in Lopez, S.J., Snyder, C.R. (ed.) Positive psychological assessment: A handbook of models and measures. Washington, DC: American Psychological Association, pp. 393–409.
DOI: https://doi.org/10.1037/10612-025
Google Scholar
Sęk, M. (2015) ‘Dobór próby przy pomocy metody kuli śniegowej (snowball sampling)’, in Fatyga, B. (ed.) Praktyki badawcze. Warszawa: Pracownia Wydawnicza Andrzej Zabrowarny, pp. 59–76.
Google Scholar
Sęk, H. (1991) ‘Procesy twórczego zmagania się z krytycznymi wydarzeniami życiowymi a zdrowie psychiczne’ in Sęk, H. (ed.) Twórczość i kompetencje życiowe a zdrowie psychiczne, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, pp. 30–41.
Google Scholar
Sęk, H. and Cieślak, R. (2012) ‘Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne’ in Sęk, H., Cieślak, R. (ed.) Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, pp. 11–28.
Google Scholar
Shepherd, D. et al. (2021) ‘The Impact of Sibling Relationships on Later-Life Psychological and Subjective Well-Being’, Journal of Adult Development, 28(1), pp. 76–86. Available at: https://doi.org/10.1007/s10804-020-09350-4.
DOI: https://doi.org/10.1007/s10804-020-09350-4
Google Scholar
Sheridan, Ch.L. and Radmacher, S.A. (1998) Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Google Scholar
Smoktunowicz, E., Cieślak, R. and Żukowska, K. (2013). ‘Rola wsparcia społecznego w kontekście stresu organizacyjnego oraz zaangażowania w pracę’, Studia Psychologiczne, 51(4), pp. 25–37.
Google Scholar
Stocker, C.M., Lanthier, R.P. and Furman, W. (1997) ‘Sibling relationships in early adulthood’, Journal of Family Psychology, 11(2), pp. 210–221. Available at: https://doi.org/10.1037/0893-3200.11.2.210.
DOI: https://doi.org/10.1037//0893-3200.11.2.210
Google Scholar
Szeniman-Łysak, A. (2019) ‘Terapia psychologiczna a jakość życia małżonków osób chorujących przewlekle’ in Rostowska, T. and Lewandowska-Walter, A. (ed.) Psychospołeczne konteksty relacji rodzinnych. Warszawa: Wydawnictwo Difin, pp. 302–317.
Google Scholar
Szymańska, P. (2019) ‘Uwarunkowania relacji z rodzeństwem we wczesnej dorosłości’, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Szymańska, P. (2020) ‘A systemic approach to sibling functioning in childhood – a research review’, Educational Psychology, 59(17), pp. 111–128. Available at: https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.2653.
DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.2653
Google Scholar
Szymczak, W. (2010). ‘Podstawy statystyki dla psychologów. Podręcznik akademicki’, Warszawa: Wydawnictwo Difin S.A.
Google Scholar
Tedeschi, R.G. and Calhoun, L.G. (2004) ‘Posttraumatic Growth. Conceptual Foundations and Empirical Evidence’, Psychological Inquiry, 15(1), pp. 1–18. Available at: https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01.
DOI: https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01
Google Scholar
Vansteenkiste, M., Ryan, R.M. and Soenens, B. (2020) ‘Basic psychological need theory. Advancements, critical themes, and future directions’, Motivation and Emotion, 44(1), pp. 1–31. Available at: https://doi.org/10.1007/s11031-019-09818-1.
DOI: https://doi.org/10.1007/s11031-019-09818-1
Google Scholar
Voorpostel, M., van der Lippe, T. and Flap, H. (2012) ‘For better or worse. Negative life events and sibling relationships’, International Sociology, 27(3), pp. 330–348. Available at: https://doi.org/10.1177/0268580911423051.
DOI: https://doi.org/10.1177/0268580911423051
Google Scholar
Waite, E.B. et al. (2011) ‘Life Events, Sibling Warmth, and Youths’ Adjustment’, Journal of Marriage and the Family, 73(5), pp. 902–912. Available at: https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2011.00857.x.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2011.00857.x
Google Scholar
Walęcka-Matyja, K. (2016) ‘The Polish short version of the Adult Sibling Relationship Questionnaire (ASRQ-SF): Preliminary Report’, Hellenic Journal of Psychology, 13(2), pp. 89–103.
Google Scholar
Walęcka-Matyja, K. (2018) Relacje interpersonalne dorosłych rodzeństw w aspekcie funkcjonowania psychospołecznego i krytycznych wydarzeń życiowych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Walęcka-Matyja, K. and Janicka, I. (2021) Rodzina jako wartość. Analiza psychologiczna wartości rodzinnych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
White, N. & Hughes, C. (2021). Rodzeństwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
White, L.K. and Riedmann, A. (1992) ‘Ties among Adult Siblings’, Social Forces, 71(1), pp. 85–102. Available at: https://doi.org/10.1093/sf/71.1.85.
DOI: https://doi.org/10.1093/sf/71.1.85
Google Scholar
Żukiewicz, A. (2020) ‘Doctrinal and Model Conditions of Family Support. International Recognition’, Family Forum, 10, pp. 75–90. Available at: https://doi.org/10.25167/FF/1414.
DOI: https://doi.org/10.25167/FF/1414
Google Scholar
Authors
Katarzyna Kamila Walęcka-Matyjadr hab. Katarzyna Walęcka-Matyja, prof. UŁ – psycholog, wykłada w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego. Przedmiot zainteresowań dr hab. Katarzyny Walęckiej-Matyji stanowi problematyka psychologii społecznej i rodziny. Prowadzi badania nad zagadnieniem wartości rodzinnych, nad funkcjonowaniem członków rodzin o zróżnicowanej strukturze oraz nad aspektami bliskich relacji interpersonalnych w systemie rodzinnym. Autorka i współautorka pięciu monografii naukowych pt. Psychologiczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych uczniów (2022), Rodzina jako wartość. Analiza psychologiczna wartości rodzinnych (2021), Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych. Wybrane problemy (2019), Relacje interpersonalne dorosłych rodzeństw w aspekcie funkcjonowania psychospołecznego i krytycznych wydarzeń życiowych (2018), Struktura rodziny a zróżnicowanie zachowań społecznych i osobowości młodzieży (2009) oraz kilkudziesięciu opublikowanych artykułów w czasopismach i monografiach naukowych. Współpracuje pro publico bono z mediami i prasą popularyzując naukę.
Instytut Psychologii, Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Łódzki
al. Rodziny Scheiblerów 2 90-128 Łódź
katarzyna.walecka@now.uni.lodz.pl
https://orcid.org/0000-0001-8222-729X
Associate Professor, Katarzyna Walęcka-Matyja, PhD
Institute of Psychology, Department of Social Psychology and Family Study,
University of Lodz, al. Rodziny Scheiblerów 90-128 Lodz, Poland
katarzyna.walecka@now.uni.lodz.pl
Statistics
Downloads
Lizenz
Copyright (c) 2024 Family Forum
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Weitergabe unter gleichen Bedingungen 4.0 International.
Am häufigsten gelesenen Artikel dieser/dieses Autor/in
- Katarzyna Kamila Walęcka-Matyja, Justyna Paulina Krawczyk, Komunikacja afektywna a empatia i wartości rodzinne u młodych dorosłych z rodzin monoparentalnych , Family Forum: Bd. 12 (2022): Przemiany rodziny
