Książęca, szlachecka i miejska reformacja w Europie Środkowej i jej wpływ na sztukę. Śląsk i kraje ościenne

Marcin Wislocki

doi:10.25167/ls.5819

Opublikowane: 2025-12-17

Tom 65 (2025)

Książęca, szlachecka i miejska reformacja w Europie Środkowej i jej wpływ na sztukę. Śląsk i kraje ościenne

Marcin Wislocki

Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars

Dział: Sztuka sakralna

https://doi.org/10.25167/ls.5819

Abstrakt

Opracowanie stanowi próbę prezentacji sposobów, w jaki reformacja książęca, szlachecka i miejska odzwierciedliły się w treściach i funkcjach ideowych dzieł sztuki kościelnej oraz świeckiej XVI i początków XVII wieku. W tym celu zostały przedstawione strategie artystyczne wykorzystane w wybranych przykładach fundacji dokonanych przez wymienione środowiska na terytoriach i w centrach Europy Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Śląska.

Sposób manifestacji konfesji ewangelickiej stanowił wypadkową czynników nie tylko wyznaniowych, lecz także społecznych, politycznych czy wreszcie stricte artystycznych. Jednakże niezależnie od różnorodności dzieł objętych analizą, łączy je fakt, że za ich sprawą całe przestrzenie kościelne stawały się swoistą wizualizacją luterańskiej doktryny dwóch królestw (zwei Reiche-Lehre) – obrazem chrześcijańskiej wspólnoty pojmowanej zarówno jako fenomen w swych uwarunkowaniach doczesnych oraz społecznych, jak i w swoim teologicznym kontekście związanym z historią zbawienia, tj. jako communio sanctorum. Co istotne, nie tylko Saksonia jako centrum reformacji luterańskiej, lecz także Śląsk – miejsce szybkiej i twórczej jej recepcji, dostarczają wyjątkowe i godne uwagi przykłady.

Słowa kluczowe:

reformacja, protestantyzm, nowożytna sztuka kościelna, książęta, szlachta, mieszczaństwo, Śląsk

Inne teksty tego samego autora

Marcin Wislocki, Pijcież moi przyjaciele. Upijcie się! Idea duchowego pijaństwa i mistyka oblubieńcza w w protestanckim wnętrzu kościelnym , Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars: Tom 56 Nr 2 (2020): LitS

Pobierz pliki

Wislocki LitS 65

Zasady cytowania

Wislocki, M. (2025). Książęca, szlachecka i miejska reformacja w Europie Środkowej i jej wpływ na sztukę. Śląsk i kraje ościenne. Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars, 65, 293–319. https://doi.org/10.25167/ls.5819

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bibliografia
Google Scholar

Źródła
Google Scholar

Hans Magnus von Langenwalde, Caspar Schwe[n]ckfelth. [1524]. Ein Christliche ermanung zu furdern das wortt Gottis Ahn den hernn Bischoff von Breslaw […]. [Breslaw: Caspar Lybisch].
Google Scholar

Martin Luther. 1908. Werke. Weimarer Ausgabe, T. 18. Weimar: Hermann Böhlau Verlag.
Google Scholar

Opracowania
Google Scholar

Katarzyna Cieślak. 2000. Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo (Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej). Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Jan Harasimowicz. 1986. Treści i funkcje ideowe sztuki śląskiej Reformacji 1520–1650 (Acta Universitatis Vratislaviensis. T. 819. Historia Sztuki. 2). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Jan Harasimowicz. 1992. Mors janua vitae. Śląskie epitafia i nagrobki wieku reformacji (Acta Universitatis Wratislaviensis. T. 1098. Historia Sztuki. 3). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1992.
Google Scholar

Jan Harasimowicz. 2000. Sztuka jako medium nowożytnych konfesjonalizacji, W Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Wrocław, listopad 1999. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 51–76.
Google Scholar

Jan Harasimowicz. 2017. Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit, Regensburg: Schnell und Steiner.
Google Scholar

Jan Harasimowicz. 2018. „»Ein löblich cristlich Werk«. Książęca, szlachecka i miejska reformacja na Dolnym i Górnym Śląsku”, „Czasy Nowożytne / Modern Ages” 31: 89–109.
Google Scholar

Gotthard Kießling. 1995: Der Herrschaftsstand. Aspekte repräsentativer Gestaltung im evangelischen Kirchenbau. (Beiträge zur Kunstwissenschaft, 58). München: Scaneg Verlag.
Google Scholar

Joseph Leo Koerner. 2004. The Reformation of the Image. Chicago: University of Chicago Press, 119–124.
Google Scholar

Heinz Schilling. 2010. Konfesjonalizacja. Kościół i państwo w Europie doby przednowoczesnej, Poznań 2010.
Google Scholar

Bild und Konfession im östlichen Mitteleuropa – vier Fallstudien. Red. Maria Deiters, Evelin Wetter („Studia Jagellonica Lipsiensia“, T. 11), Ostfildern: Thorbecke Verlag.
Google Scholar

Susanne Wegmann. 2016. Der sichtbare Glaube: Das Bild in den lutherischen Kirchen des 16. Jahrhunderts (Spätmittelalter, Humanismus, Reformation. T. 93). Tübingen: Mohr Siebeck.
Google Scholar

Reinhold Wex. 1984. Ordnung und Unfriede. Raumprobleme des protestantischen Kirchenbaus im 17. und 18. Jahrhundert in Deutschland. Marburg: Jonas Verlag, 1984.
Google Scholar

Marcin Wisłocki. 2005. Sztuka protestancka na Pomorzu 1535–1684 (Biblioteka Naukowa Muzeum Narodowego w Szczecinie. Historia Sztuki), Szczecin: Muzeum Narodowe Szczecin.
Google Scholar

Marcin Wisłocki. 2017. Architecture and Reformation, W Martin Luther. A Christian between Reforms and Modernity (1517–2017) („De Gruyter Reference”). Red. Alberto Melloni, Berlin: De Gruyter, 1063–1092. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110499025-060
Google Scholar

Aurelia Zduńczyk. 2015. Die Bilderpredigt der reformatorischen Altarretabel. W Cranachs Kirche. Begleitbuch zur Landesausstellung Sachsen-Anhalt Cranach der Jüngere 2015. Red. Jan Harasimowicz, Bettina Seyderhelm. m, Beucha – Markkleeberg: Sax Verlag, 27–48.
Google Scholar