Idea silnego rządu w polskiej myśli polityczno-prawnej u progu niepodległości
Abstrakt
W powszechnej opinii przedwojennych prawników i historyków system instytucjonalny
państwa wyrastający z postanowień konstytucji marcowej (1921) został oparty
na konstytucji III Republiki Francuskiej (1875). W konsekwencji bezpośredniej recepcji
pogłębione zostały na gruncie polskim niektóre wady systemu francuskiego, w tym słabość
władzy wykonawczej zdominowanej przez parlament, zwłaszcza jego niższą izbę. W artykule
przedstawiono najważniejsze uwarunkowania kształtowania się władzy wykonawczej
w pierwszej polskiej konstytucji XX wieku.
Podstawą rozważań było nawiązanie do tradycji dwóch polskich szkół historycznych ukształtowanych
w okresie zaborów, reprezentujących pesymistyczne i optymistyczne wizje polskiej
historii przed upadkiem państwa. Wykazano, że przyjęty model władzy wykonawczej, wbrew
pierwotnym deklaracjom, zrywał z jednym z nakazów kategorycznych wywodzących się
z tradycji politycznej Konstytucji 3 maja, to jest ideą silnego rządu. Spowodowane to było
osobistymi animozjami i brakiem stałego politycznego konsensusu w zakresie powoływania
pierwszych gabinetów II RP, czego następstwem był głęboki kryzys instytucjonalny, w którego
konsekwencji doszło do przewrotu majowego marszałka Józefa Piłsudskiego i wprowadzenie
quasi-autorytarnego reżimu politycznego.
Słowa kluczowe:
władza wykonawcza, myśl polityczna, II Rzeczypospolita, instytucje polityczne, konstytucjonalizmBibliografia
Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Dz.U. 1921, nr 44, poz. 267.
Google Scholar
Sejm Ustawodawczy – SU (1919–1922). Sprawozdania Stenograficzne 35, 36, 37, 160.
Google Scholar
Sejm Ustawodawczy – SU (1919–1922). Druk 2442.
Google Scholar
(PAT_Havas). 1922. Blenaime o życiu gospodarczym Polski. Dziennik Poznański (42) z 21 II, s. 3.
Google Scholar
(WTB). 1917. Zapowiedź enuncjacji monarszej w sprawie konstytucji Król. Polskiego. Kurier Poznański (205) z 9 IX, s. 1.
Google Scholar
B.K. 1917. Cenna przestroga. Kurier Warszawski (44) z 13 II, s. 1.
Google Scholar
Handelsman, Marceli. 1920. Sejm jedno czy dwuizbowy. Tydzień Polski (11) z 23 V, s. 1.
Google Scholar
Koskowski B. 1917. Silny rząd. Kurier Warszawski (124) z 6 V, s. 2–3.
Google Scholar
O rząd polski. 1917. Czas (502) z 30 X, s. 1.
Google Scholar
Po introdukcji Rady Regencyjnej. 1917. Czas (500) z 29 X, s. 1.
Google Scholar
Po ogłoszeniu Patentu konstytucyjnego. 1917. Kurier Poznański (212) z 18 IX, s. 1.
Google Scholar
S.K. (Stanisław Kutrzeba). 1917. Wartość prostoty. Głos Narodu (9) z 11 I, s. 1.
Google Scholar
Tworzenie rządu w Królestwie. 1917. Kurier Poznański (269) z 25 XI, s. 1.
Google Scholar
Uwagi nad konstytucją. 1919. Dziennik Poznański (264) z 15 XI, s. 1.
Google Scholar
Wilson a Cieszkowski. 1917. Kurier Warszawski (28) z 28 I, s. 3–4.
Google Scholar
Ajnenkiel, Andrzej. 1972. Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar
Ankieta konstytucyjna Sejmu R.P. 1931. Warszawa [s.n.].
Google Scholar
Balicki, Zygmunt. 1906. Parlamentaryzm: Zarys socjologiczny. T. 1–2. Lwów–Warszawa: E. Wende i Spółka.
Google Scholar
Balzer, Oswald. 1907. Konstytucja Trzeciego Maja. Reformy społeczne i polityczne ustawy rządowej z r. 1791. Studia nad Historią Prawa Polskiego. t. 2. Lwów: E .Wende i Spółka.
Google Scholar
Balzer, Oswald. 1917. Z zagadnień ustrojowych Polski. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
Google Scholar
Buzek, Józef (red.). 1918. Projekt konstytucji państwa polskiego i ordynacji wyborczej sejmowej oraz uzasadnienie i porównanie projektu konstytucji państwa polskiego z innymi konstytucjami. Warszawa: Nakładem Rządu Polskiego.
Google Scholar
Chołoniewski, Antoni. 1917. Duch dziejów Polski. Kraków: nakładem autora.
Google Scholar
Chrząszczewski, Aleksander. 1922. Zagadnienie organizacji państwa w Polsce. Drogi Polski (8–9): 521–552.
Google Scholar
Cieszkowski, August. 1908. O Izbie wyższej i arystokracji naszych czasów. Poznań: [s.n.].
Google Scholar
Cybichowski, Zygmunt. 1926. Krytyka konstytucji polskiej. Gazeta Administracji i Policji Państwowej (13): 201–202.
Google Scholar
Dicey, Albert Vince. 1907. Wstęp do nauki o prawie konstytucyjnem. Warszawa: Drukarnia K. Kowalewskiego.
Google Scholar
Dmowski, Roman. 1914. Upadek myśli konserwatywnej w Polsce. Warszawa: Spółka Wydawnicza Warszawska A. Sadzewicz, M. Niklewicz i Sp.
Google Scholar
Dubanowicz, Edward. 1917. Rządy gabinetu. Rozbiór systemu parlamentarnego ze stanowiska prawno-porównawczego. Kraków: Księgarnia G. Gebethner i Spółka.
Google Scholar
Esmein, Adhemar. 1904. Zasady prawa konstytucyjnego. Warszawa: Wydawnictwo „Ogniwa”.
Google Scholar
Garlicki, Andrzej. 1990. Józef Piłsudski 1867–1935. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Gaul Jerzy; Makiłła Dariusz; Morawski Wojciech (red.). 2018. Przystanek w drodze do Niepodległości: działalność Rady Regencyjnej w latach 1917–1918. Warszawa: Archiwum Akt Dawnych; Szkoła Główna Handlowa w Warszawie; Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie.
Google Scholar
Goclon, Jacek. 2011. Rząd Ignacego Paderewskiego. Geneza skład osobowy i działalność 16 stycznia 1919 – 9 grudnia 1919). Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica (86): 93–145.
Google Scholar
Jaworski, Władysław Leopold. 1922. Rząd. W: Nasza Konstytucja. Cykl odczytów urządzonych staraniem Dyrekcji Szkoły Nauk Politycznych w Krakowie od 12–25 maja 1921, 69–77. Kraków: nakładem autorów.
Google Scholar
Jaworski, Władysław Leopold (red.). 1921. Konstytucja z dnia 17 marca 1921. Prawo polityczne od 2 października 1919 do 4 lipca 1921, II A. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Google Scholar
Kasparek, Franciszek. 1887. O Radzie Stanu i jej znaczeniu w monarchii konstytucyjnej. Rozprawy i Sprawozdania z posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności (XIX): 60–140.
Google Scholar
Kawalec, Krzysztof. 2000. Spadkobiercy niepokornych. Dzieje polskiej myśli politycznej 1918–1939. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Komarnicki, Wacław. 1923. Zarys ustroju państwowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Wydawnictwo F. Hoesicka.
Google Scholar
Komarnicki, Wacław. 1937. Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system. Wilno: [s.n.].
Google Scholar
Konopczyński, Władysław. 1924. Ankieta o konstytucji. Przegląd Wszechpolski (10): 795–813.
Google Scholar
Krukowski, Stanisław. 1977. Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Google Scholar
Krukowski, Stanisław. 1990. Mała Konstytucja. W: M. Kallas (red.). Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu (II): 7–19. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Kutrzeba, Stanisław. 1917. O budowie państwa polskiego. Myśl Polska (Warszawa) (3): 129–136.
Google Scholar
Kutrzeba, Stanisław. 1905. Historia ustroju Polski w zarysie. Lwów–Warszawa: E. Wende i Spółka.
Google Scholar
Makiłła, Dariusz. 2003. Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej. Od połowy XVII w. Do 1763. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar
Makowski, Julian. 1917. O ustroju konstytucyjnym. Jedna czy dwie izby. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Google Scholar
Niedziałkowski, Mieczysław. 1918. Izby wyższe w parlamentach współczesnych. Warszawa: Wydawnictwo Biura Pracy Społecznej.
Google Scholar
Peretiatkowicz, Antoni (red.). 1923. Encyklopedia prawa obowiązującego w Polsce. Poznań.
Google Scholar
Peretiatkowicz, Antoni. 1922. Nasza konstytucja. Przegląd Wszechpolski (8): 589–599.
Google Scholar
Rostworowski, Michał. 1919. Budowa władzy rządowej i wykonawczej (odczyt wygłoszony w Krakowie dnia 14 czerwca 1919). Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Google Scholar
Rostworowski, Michał. 1919. Wytyczne konstytucji polskiej (odczyt wygłoszony w Krakowie 16 maja 1919). Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
Google Scholar
Rzymowski, Wincenty. 1917. Rada Regencyjna. Myśl Polska (Warszawa) (6): 96–97.
Google Scholar
Serejski, Marian Henryk. 1977. Naród a państwo w polskiej myśli historycznej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Siemieński, Józef. 1918. Dziedzictwo Rzeczypospolitej. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Google Scholar
Simieński, Józef. 1918. Sejm jednoizbowy i dwuizbowy. Warszawa: Skład Główny w Księgarni M. Szczepkowskiego.
Google Scholar
Starczewski, Eugeniusz. 1922. Nasze rządy. Warszawa: Gebethner i Wolff.
Google Scholar
Starczewski, Eugeniusz. 1917. Ku odbudowie. Kijów: Drukarnia Polska w Kijowie.
Google Scholar
Starzewski, Maciej. 1934. Od sejmowładztwa do rządów gabinetowych (20 lutego 1919 – 6 stycznia 1934). Kraków: Drukarnia „Powściągliwość i Praca”.
Google Scholar
Starzyński, Stanisław. 1921. Konstytucja państwa polskiego. Lwów: Nakładem Lwowskiego Towarzystwa Naukowego.
Google Scholar
Waliszewski, Kazimierz. 1890. Polska i Europa w drugiej połowie XVIII wieku. Wstęp do historii ruchu politycznego w tej epoce. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Wierzbicki, Andrzej. 1971. Wokół ducha dziejów Polski. Spory o ocenę dziejów narodowych w historiografii polskiej 1917–1919. Kwartalnik Historyczny LXXVIII (4): 840–857.
Google Scholar
Wierzbicki, Andrzej. 1978. Naród – państwo w polskiej myśli historycznej dwudziestolecia międzywojennego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Wierzbicki, Andrzej. 1984. Wschód – Zachód w koncepcjach dziejów Polski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Wilson, Woodrow. 1889. The state. Elements of historical and practical politics. Boston: DC Heath & Co. Publisher.
Google Scholar
Winnicki, Zdzisław Julian. 2017. Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917–1918). Wrocław: Wydawnictwo Wektory.
Google Scholar
Wojtacki, Maciej. 2014. Państwo i jego rola w świetle prac konstytucyjnych Sejmu polskiego w latach 1928–1935. W: J. Żarnowski (red.). Metamorfozy społeczne. T. 8: Państwo i społeczeństwo. Warszawa.
Google Scholar
Zakrzewski, S. 1918. Ideologia ustrojowa. Krytyka sądów Balzera, Kutrzeby, Chołoniewskiego. Lwów: H. Altenberg, G. Seyfarth, E. Wende i Spółka.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz poszczególni Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego, mających samodzielne znaczenie).
W Opolskich Studiach Administracyjno - Prawnych mogą być publikowane tylko utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (określane jako „RODO") administratorem danych osobowych osób publikujących w Opolskich Studiach Administracyjnoprawnych (Wydawnictwo UO) jest Uniwersytet Opolski z siedzibą przy pl. Kopernika 11a, 45-040 Opole.
Artykuły zamieszczone w czasopiśmie objęte są licencją Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe
(CC BY-NC-ND 4.0)
Z pozostałych zamieszczonych w niniejszym czasopiśmie utworów można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Więcej szczegółów o licencji CC BY-NC-ND 4.0 znajdą Państwo na stronie:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.pl
Treść licencji dostępna pod linkiem:
