Cysterska i jezuicka wersja śląskich Litanii o św. Barbarze
Abstrakt
St Barbara is a patroness saint deeply ingrained in the culture of Upper Silesia. It was chiefly the 19th century that was deciding in this respect, since the process of linking the martyr-woman to the miners’ occupational group was concluded then. The miners’ community played a significant role in the socioeconomic and identityrelated character of the region. Consequently, the cult of St Barbara started to be grafted onto this land towards the end of the 17th century, mainly as a result of founding religious fraternities under the Saint’s vocation by monastic orders already based here. The process of accretion of fraternities aiming at religiousness and piety was connected with the plan of including them in the mission of re-catholicization of Europe, which followed the Council’s of Trident decision. Monks wrote into the systemic motifs of the epoch, since as regards the action which was being run, it was the Jesuits in particular who drew on the spirit of the Baroque to a large extent. The spirit itself propagated the idea of paltriness of the earthly world, which – in consequence – led to the fact that the necessity of man’s appropriate preparation for departing to the eternity came to acquire a great significance. St Barbara, who was one of the patron saints of a good death (beside St Joseph and St Anna) at that time, by patronizing fraternities inclined towards unceasing prayers for a good death, could naturally link those all-European trends with the Christian current of the right preparation of human beings for their death. Until the mid-18th century it was only single praying congregations dedicated to St Barbara that were established here. Still, even that proved sufficient to considerably strengthen the collective dimension of the Saint’s cult. The two editions of the Silesian Litanies to St Barbara date just from that time. The slightly older one comes from the prayer book Książeczka braterska sławnego i chwalebnego […] Bractwa Świętej Panienki i chwalebnej Krystusowej Męczennice Barborki […] [The fraternal book of the famous and respectable […] Fraternity of Saint Virgin and respectable Christ’s Martyr Borborka] published in Opava in 1740 for the religious congregation which was affiliated at the Cistercian abbey in Rudy near Racibórz, whereas the other one – from the booklet entitled Przeświętne Bractwo Barbary św., Panny i Męczenniczki Krystusowej, Patronki szczęśliwej śmierci […] [The glorious Fraternity of St Barbara Holly Virgin and Christ’s Martyr, the Patroness of a happy death], published by the Jesuits in Wrocław in 1747 for the Confraternity of Tarnowskie Góry. The prayer-books and the confraternities held the canonical status, since they were approved by the Holy See. They made the basis of sources to the local prayer books and song books in the 19th century. The litanies recorded in Polish old prints differ from one another, which resulted from the spirituality of the Orders that were patrons to the individual prayer books. The distribution of invocations is different and they raise different aspects of St Barbara’s cult, too. The text of the Litany inserted in the prayer book of Tarnowskie Góry accentuates the connection of the Patroness Saint with the worship for the Holy Sacrament. Hence the names given to her such as, among others, “Glory of the Holy Wood”, “the Ministress of the Heaven’s food”, “the Preventer of eternal hunger”, the Saint “treating out of the Goblet of Salvation”, “Patroness assisting on the frightful Doomsday”. On the other hand, in the monument of Ruda, St Barbara was associated with propagation of faith. Thus, she was addressed as, for instance, “Multiplier of God’s glory”, “a giver of praise to the Holiest Trinity”, “the Lover of faith in God”, “Destroyer of idolatry”, “the Mistress of Christ’s teachings invariably sticking with God”.
Słowa kluczowe:
St Barbara, prayer book, religious culture, Silesia Litania rudzkaBibliografia
Adamski R., 1939, Der Barbarakult in Schlesien, Breslau.
Google Scholar
Balter L., 1989, Duch Święty. – Encyklopedia katolicka, t. 4: Docent – Ezzo, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin, s. 282–299.
Google Scholar
Bochnak W., 2000, Religijne stowarzyszenia i bractwa katolików świeckich w diecezji wrocławskiej od XVI wieku do 1810 roku, Legnica.
Google Scholar
Borkowska M. OSB, 1993, Ewolucja ideałów cystersów polskich, „Nasza Przeszłość. Studia z Dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce”, t. 79, s. 51–75, URL: www.naszaprzeszlosc.pl › tom-79 (dostęp: 12.07.2019).
DOI: https://doi.org/10.52204/np.1993.79.51-75
Google Scholar
Brown P., 2007, Kult świętych. Narodziny i rola w chrześcijaństwie łacińskim, przeł. J. Partyka, Kraków.
Google Scholar
Brückner A., 1970, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Google Scholar
Drozd J. SDS, ks., 1991, Litania loretańska. Pochodzenie – sens wezwań i rozważania, Kraków.
Google Scholar
Forstner D. OSB, 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, przekł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, wybór ilustr. i koment. T. Łozińska, Warszawa.
Google Scholar
Kołodziejczyk I. OCist, 2007, Duchowość cysterska, „Cistercium Mater Nostra. Tradycja – Historia – Kultura”, R. 1, s. 11–32, URL: https://fbc.pionier.net.pl › details, a także: www.mogila.home.pl/_cistercium/iwo_oc.html (dostęp: 31.03.2019).
Google Scholar
Kossakowska-Jarosz K., 2020, Śląska barokowa Litania o św. Barbarze, Pannie i Męczenniczce. – Język i pamięć, red. W. M. Mokijenko i J. Tarsa, Opole, s. 311–325.
Google Scholar
Kossakowska-Jarosz K., Górecki J., ks., 2018, Przeświętne Bractwo Barbary Świętej na Górach Tarnowskich fundowane 15 Augusta 1747 r. Fotokopie pierwodruku modlitewnika, uwspółcześniona wersja zapisu, komentarze. Dzieje kultu św. Barbary, Opole.
Google Scholar
Kowalska A., 1986, Dzieje języka polskiego na Górnym Śląsku w okresie habsburskim (1526–1742), Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Google Scholar
Kowalski P., 1998, Leksykon. Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa–Wrocław.
Google Scholar
Litak S., 1997, Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII–XVIII wiek. Rozwój i problematyka, „Przegląd Historyczny”, t. 88, nr 3–4, s. 499–523.
Google Scholar
Lompa J., 2003, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, wstęp i przygot. do druku B. Szczech, Katowice.
Google Scholar
Loyola I. św., 1968, Pisma wybrane. Komentarze, t. 2, oprac. M. Bednarz przy współpr. A. Bobera, R. Skórki, Kraków.
Google Scholar
Łoziński B., 2002, Leksykon zakonów w Polsce. Instytuty życia konsekrowanego i stowarzyszenia życia apostolskiego, wyd. 2 rozszerzone i uaktualnione, Warszawa.
Google Scholar
Ochot T., 1968, Modlitewniki górnośląskie do 1914 r., „Rocznik Teologiczny Śląska Opolskiego”, t. 1, s. 357–408.
Google Scholar
Pedagogika ignacjańska. Historia, teoria, praktyka, 2010, red. A. Królikowska, Kraków, s. 338–341.
Google Scholar
Piecha-van Schagen B., 2014, Kult świętej Barbary wśród górników kopalń węgla kamiennego Bytomia, Zabrza i Gliwic w XIX i XX wieku (maszynopis pracy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. Jerzego Myszora i obronionej na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; do pracy dołączono Aneks, s. 1–84), URL: sbc.org.pl/Content/131536/doktorat3508.pdf (dostęp: 16.07.2016).
Google Scholar
Szczech B., 2012, Z dawnych dziejów kościoła i parafii św. Katarzyny w Woźnikach do roku 1800, Woźniki.
Google Scholar
Tomicki R., 1976, Religijność ludowa. – Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, red. M. Biernacka i in., Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 29–70.
Google Scholar
Trzy traktaty o sztuce umierania, 2015, przekł. i oprac. M. Włodarski, Kraków.
Google Scholar
Waszczak W., ks., 2015, Górnośląskie zbiory pieśni kościelnych w latach 1914–2004, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, t. 48, nr 2, s. 425–447.
Google Scholar
Wojtak M., 2013, Potencjał tekstotwórczy wzorca gatunkowego na przykładzie litanii, „Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs”, t. 6, s. 319–336.
Google Scholar
Yannou H., 2010, Jezuici i Towarzystwo, przeł. B. Dyduła SJ, Kraków.
Google Scholar
Zadrożyńska A., 1983, Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturze tradycyjnej i współczesnej, Warszawa.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
