Abstract

Synekdocha, klasyfikowana często jako rodzaj metonimii, jest figurą wykorzystującą relacje przyległości, zwłaszcza pomiędzy częścią a całością oraz gatunkiem a rodzajem. W tradycyjnej retoryce synekdocha polega na zastąpieniu jednego wyrażenia innym, przy czym rodzaj substytucji uwarunkowany jest leżącą u jego podłoża określoną relacją styczności. Już jednak u Jakobsona spojrzenie na metonimię (w tym synekdochę) jest znacznie szersze: stosuje on termin metonimiczny na określenie nie tylko fraz, lecz również tekstów i całych gatunków literackich. Wskazuje też na synekdochiczny charakter niektórych strategii stosowanych w kinematografii, takich jak zbliżenia. Obserwacje poczynione przez Jakobsona miały wpływ na wyodrębnienie klasy makrotropów, czyli figur o zakresie wykraczającym poza domenę zdania. W językoznawstwie kognitywnym metonimia, z synekdochą jako jej rodzajem, uważana jest za jeden z podstawowych mechanizmów rządzących procesami myślenia, znajdujący swoje odbicie w języku. Analiza przytoczonych w artykule fragmentów tekstów pozwala dostrzec działające w nich mechanizmy synekdochiczne oraz ich znaczenie. I tak, w tekście literackim synekdochiczne prezentacje o charakterze makrotropowym mogą pełnić funkcję strategii służących sygnalizowaniu określonego punktu widzenia. Opisy tego typu oddają często ograniczenie percepcji spowodowane obiektywnymi czynnikami fizycznymi, a czasem również stanami emocjonalnymi. W pierwszym przypadku zawierają aluzje dotyczące myślenia metonimicznego. W tekstach nieliterackich strategie oparte na synekdosze pozwalają na osiągnięcie określonego efektu stylistycznego i podniesienie atrakcyjności przekazu słownego.