Mediale Erinnerungsbilder im gegenwärtigen deutsch-polnischen Diskurs um Vertriebene
Sažetak
The aim of the article is to answer the following research questions: (1) Which memory images can be reconstructed in the binational discourse about expulsions? (2) Which processes of linguistic realisation do they undergo? (3) How are they discursively negotiated? The focus is thus placed on the act of talking about memory in press texts in the understanding of WojciechChlebda (2012), where media actors are ‘observers’ and ‘narrators’ of memory (cf. Chlebda 2012: 111), and memory im- ages (re)constructed by them differ both with respect to the way of talking about the subject of memory and about the content of memory. The standpoint represented in this article is that in the discourse about expulsions, German and Polish memories interact with each other as two separate, oppositional memories, which are determined by differing collective knowledge about the past. Collective memory is understood as knowledge about the past shared and linguistically negotiated by a certain community; the past that undergoes certain processes of reconceptualisation, which is influenced by various social, political and media factors (cf. Czachur 2016a: 89–90). Thanks to such an approach to the research questions mentioned at the beginning, the following article is part of the research programme dealing with interdisciplinary linguistics of memory, postulated i.a. by WaldemarCzachur (2018: 44–48). Firstly, the aim is to distinguish memory images activated by the discourse. In the analysed corpus, these memory images are (a) historical memory and memory about the historical truth(b) memory about expulsions and lack of memory about expulsions (delegitimisation of the subject of memory) and (c)institutionalised, politicised memory. Secondly, linguistic and discursive characteristics of the above mentioned memory images, i.e. linguistic realisations of these memories in both discourses, are specified. Thirdly, on the basis of the analytic tools developed i.a. by German discourse linguistics, reproducible interpretative patterns are formulated. These patterns shall be understood, respectively, as a questioning of the existing concept of ‘victim’ (Chapter 4.1), delegitimisationof the key discourse notion of ‘expulsion’ (Chapter 4.2), as well as metaphorical con- ceptualisation of remembrance as a ‘fight,’ ‘battle,’ or ‘war’ (Chapter 4.3). Fourthly, linguistic and discursive practices that create conflict between both discourses of memory are described on that basis.
Ključne riječi:
Polish memory, German memory, discourse about expulsions, memory images about expulsions, linguistics of memory##submission.citations##
Acke, H., 2015, Sprachliche Legitimierung protestantischer Mission. Die Publikationen von Svenska Missionsförbundet um 1900, Berlin/ Boston.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110430936
Google Scholar
Arendt, B., Dreesen, P., 2015, Kontrastive Diskurslinguistik – Werkstattbericht zur Analyse von deutschen und polnischen Wikipedia-Artikeln. – Diskurs – interdis- ziplinär Zugänge, Gegenstände, Perspektiven, Hrsg. H. Kämper, I. H. Warnke, Berlin/ Boston, S. 427–445.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783050065281-021
Google Scholar
Assmann, A., 2007, Die Last der Vergangenheit, „Zeithistorische Forschungen/ Studies in Contemporary History“, 4, S. 375–385.
Google Scholar
Assmann, A., 2014, Podzielona pamięć Europy. Koncepcja pamięci dialogicznej. Übers. von Edyta Grotek. – Dialog kultur pamięci w regionie ULB, Hrgs. A. Nikžentaitis, M. Kopczyński, Warszawa.
Google Scholar
Bartoszewicz, I., 2006, Komunikacja polityczna a dyskurs polityczny (miejsce Apelu Berlińskiego z 6 września 1998 r. w polsko-niemieckim dyskursie o winie). – Oblicza komunikacji 1. Perspektywy badań nad tekstem, dyskursem i komunikacją, Hrsg. I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Zaśko-Zielińska, Kraków, S. 305–317.
Google Scholar
Bilut-Homplewicz, Z., 2013, Prinzip Perspektivierung. Germanistische und polonisti- sche Textlinguistik – Entwicklungen, Probleme, Desiderata, Teil I: Germanistische Textlinguistik, Frankfurt a.M. u.a.
Google Scholar
Chlebda, W., 2012, Pamięć ujęzykowiona. – Tradycja dla współczesności, Bd. 6: Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, Hrsg. J. Adamowski, M. Wójcicka, Marta, Lublin, S. 109–119.
Google Scholar
Czachur, W., 2016a, Mediale Profilierung und kollektives Gedächtnis. Der 25. Jahres- tag der Versöhnungsmesse von Krzyżowa/Kreisau im Spiegel deutscher und polni- scher Fernsehnachrichten. – Politik – Medien – Sprache. Deutsche und polnische Realien aus linguistischer Sicht, Hrsg. D. Kaczmarek, Łódź, S. 81–102.
DOI: https://doi.org/10.18778/7969-840-0.07
Google Scholar
Czachur, W., 2016b, Dlaczego pamięć społeczna może być obiektem badań ling- wistycznych? – Karły na ramionach olbrzymów? Kultura niemieckiego obszaru językowego w dialogu z tradycją, Hrsg. J. Godlewicz-Adamiec, P. Kociumbas, E. Michta, Bd. 2, Warszawa, S. 252–260.
Google Scholar
Czachur, W., 2016c, Kollektives Gedächtnis und Sprache. Ein Beitrag zur Grammatik des deutschen Erinnerungsdiskurses über den Zweiten Weltkrieg. – Dialog der Kulturen. Studien zur Literatur, Kultur und Geschichte. Festschrift für Professor Tomasz G. Pszczółkowski, Hrsg. A. Warakomska, A. Górajek, M. Jamiołkowski, A. K. Damięcka-Wójcik, Warszawa, S. 419–430.
Google Scholar
Czachur, W., 2018, Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy. – Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, Hrsg. W. Czachur, Warszawa, S. 7–55.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323530077.pp.7-55
Google Scholar
Czachur, W., Franke, A., 2013, Krzyżowa jako miejsce dialogu polsko-niemieckiego.Szanse na europejską narrację, Krzyżowa.
Google Scholar
Czachur, W., Lüger, H.–H., 2018, Kollektives Gedächtnis und transnationale Heraus- forderungen für die Kulturlinguistik. – Kollektives Gedächtnis und europäische Nachbarschaftsbilder. Beiträge aus kulturlinguistischer Perspektive, Hrsg. W. Czachur, H.–H. Lüger, Landau, S. 7–22.
Google Scholar
Dreesen, P., Judkowiak, J., 2012, Bierni na Wschodzie, ponoszący zbiorową winę i oczywiście obecni w Europie – krytyka niemieckich i polskich podręczników do historii w oparciu o kontrastywną lingwistykę dyskursu, „tekst i dyskurs. text und diskurs”, 5, S. 93–126.
Google Scholar
Felder, E., 2009, Sprache – das Tor zur Welt!? Perspektiven und Tendenzen in sprachlichen Äußerungen. – Sprache, Hrsg. E. Felder, Heidelberg, S. 13–57.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-00342-4_2
Google Scholar
Gańczak, F., 2008, Erika Steinbach. Piękna czy bestia? (Erika Steinbach: Schöne oder Biest?), Warszawa.
Google Scholar
Goschler, C., 2005, „Versöhnung“ und „Viktimisierung“. Die Vertriebenen und der deutsche Opferdiskurs, „Zeitschrift für Geschichtswissenschaft“, 10, 53/2015, S. 873–884.
Google Scholar
Hajduk, J., 2010, Die publizistische Kontroverse um das „Zentrum gegen Ver- treibungen“. Der Opfer-Täter-Diskurs in der deutschen und polnischen Presse (1999–2006), Łódź.
Google Scholar
Hahn, H. H., Hahn, E., Für mehr Erinnern ohne ein Zentrum gegen Vertreibungen.Stellungnahme der Historiker Hans Henning und Eva Hahn, [Auf: http://www. presse.uni-oldenburg.de/mit/2005/168.html, Zugriff am 12.11.2017].
Google Scholar
Iluk, J., 2014, Memes in der polnischen Debatte um den Dreiteiler Unsere Mütter, unsere Väter. – Sprache und Bild im massenmedialen Text. Formen, Funktio- nen und Perspektiven im deutschen und polnischen Kommunikationsraum, Hrsg. G. Antos, R. Opiłowski, J. Jarosz, Wrocław–Dresden, S. 182–192.
Google Scholar
Jakubowska, A., 2012, Der Bund der Vertriebenen in der Bundesrepublik Deutschland und Polen (1957–2004): Selbst-und Fremddarstellung eines Vertriebenenverban- des, Marburg.
Google Scholar
Jung, M., Niehr, Th., Böke, K., 2000, Ausländer und Migranten im Spiegel der Presse.Ein diskurshistorisches Wörterbuch zur Einwanderung seit 1945, Wiesbaden.
Google Scholar
Kaczmarek, D., 2011, Zur journalistischen Rezeption des kontroversen Begriffes «Vertreibung». – Studien zur Germanistik, Hrsg. Z. Weigt, F. Schuster, M. Milczarek, Łódź, S. 141–158.
Google Scholar
Kaczmarek, D,, 2012, Persuasive Leistung der Metaphernkonzepte am Beispiel der Vertriebenen-Debatte in der deutschen und polnischen Presse im Jahre 2006.– Strategien persuasiver Kommunikation. Hrsg. M. Iakushevich, A. Arning, Hamburg, S. 189–206.
Google Scholar
Kaczmarek, D., 2018, Binationale Diskursanalyse. Grundlagen und Fallstudien zum deutsch-polnischen medialen Gegendiskurs, Łódź.
DOI: https://doi.org/10.18778/8142-161-4.01
Google Scholar
Konerding, K.–P., 2009, Diskurslinguistik – eine neue linguistische Teildisziplin. – Sprache, Hrsg. E. Felder, Heidelberg, S. 155–177.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-642-00342-4_6
Google Scholar
Łada, A., 2006, Debata publiczna na temat powstania Centrum przeciw Wypędzeniom w prasie polskiej i niemieckiej, Wrocław.
Google Scholar
Olszewska, D., 2016, Danzig als ‚verlorene Heimat‘ und umstrittener Erinnerungs- ort in der Zeitschrift „UNSER DANZIG“, „Studia Germanica Gedanensia“, 35, Gdańsk, S. 13–31.
Google Scholar
Röger, M., 2008, Medien als diskursive Akteure: Die polnischen Nachrichtenmagazine „Wprost“ und „Polityka“ über den „Vertreibungskomplex“ 1989–2003. – Dis-kurse über Zwangsmigrationen in Zentraleuropa. Geschichtspolitik, Fachdebatten, literarisches und lokales Erinnern seit 1989, Hrsg. P. Haslinger, K. E. Franzen, M. Wessel Martin, München, S. 77–92.
Google Scholar
Röger, M., 2011, Flucht, Vertreibung und Umsiedlung: Mediale Erinnerungen und Debatten in Deutschland und Polen seit 1989, Marburg.
Google Scholar
Spiess, C., 2016, Metapher als multimodales kognitives Funktionsprinzip. – Hand- buch Sprache im multimodalen Kontext, Hrsg. N. Klug, H. Stöckl, Berlin/Boston, S. 75–98.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783110296099-004
Google Scholar
Szacka, B., 2006, Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa.
Google Scholar
Traba, R., 2014a, Gedächtnis, Sprache und Mediendiskurse – Gespräch mit Prof. Astrid Erll, Prof. Robert Traba und Prof. Bożena Witosz, „tekst i dyskurs – text und diskurs“, 7, S. 21–30.
Google Scholar
Traba, R., 2014b, Dialogi pamięci. Rozważania wokół recepcji pamięci zbiorowej,„Sensus Historiae”, 15, S. 113–125.
Google Scholar
Traba, R., Polska i niemiecka kultura pamięci. [Auf: http://www.polska-niemcy- interakcje.pl/articles/show/44, Zugriff am 13.07.2016].
Google Scholar
Witosz, B., 2014, Gedächtnis, Sprache und Mediendiskurse – Gespräch mit Prof. Astrid Erll, Prof. Robert Traba und Prof. Bożena Witosz, „tekst i dyskurs – text und diskurs“, 7, S. 21–30.
Google Scholar
Wóycicki, K., Czachur, W., 2009, Polen im Gespräch mit Deutschland. Zur Spezifik des Dialogs und seinen europäischen Schwierigkeiten, Wrocław.
Google Scholar
##libcom.statistics##
##plugins.generic.usageStats.downloads##
##submission.license##
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
##plugins.generic.recommendByAuthor.heading##
- Dorota Kaczmarek, Klaus-Peter Konerding (2009) Lingwistyka dyskursu - nowa subdyscyplina lingwistyczna , Stylistyka: Svezak 23 (2014): Dyskurs i styl
