Klasztor dominikanek na Wyspie Zajęczej w Budzie (1252–1637) jako przykład ojcowskiej fundacji monarszej (1)

Piotr Marian Stefaniak

doi:10.25167/sth.5433

Klasztor dominikanek na Wyspie Zajęczej w Budzie (1252–1637) jako przykład ojcowskiej fundacji monarszej (1)

Piotr Marian Stefaniak

Dom Polski w Budaeszcie
https://orcid.org/0000-0002-1880-3237

DOI: https://doi.org/10.25167/sth.5433

Abstrakt

Wobec najazdu tatarskiego w 1241–1242 r. na Węgry, król Béla IV złożył ślubowanie, że odda córkę na służbę Bogu, gdy ten uratuje kraj przed zagładą. Tatarzy po roku okupacji wycofali się z Węgier. W tej sytuacji król przekazał w 1245 r. trzyipółletnią córkę Małgorzatę do klasztoru dominikanek w Veszprém. W 1243 r. ruszyła budowa klasztoru dla mniszek na Wyspie Zajęczej na Dunaju koło Budy. W 1252 r. królewna wraz z 18 mniszkami zamieszkała w budującym się klasztorze. Béla IV 25 lipca 1255 r. wydał akt fundacyjny klasztoru, który budowano do 1259 r. 5 marca 1257 r. papież Aleksander IV przyjął klasztor pod opiekę Stolicy Apostolskiej. W tym samym roku kapituła generalna
Zakonu Kaznodziejskiego inkorporowała mniszki do swego zakonu. W taki sposób powstał najznakomitszy zespół klasztorny na Węgrzech w XIII w., w którym żyły córki
władców, rycerzy i możnowładców. W latach 1381–1409 zespół klasztorny został przebudowany, stając się perłą architektoniczną na europejską skalę. Gotycki, strzelisty klasztor wzniesiony został w białym marmurze przez francuskich architektów. Był on także ważnym sanktuarium i miejscem pielgrzymek do grobu św. Małgorzaty Węgierskiej. Mniszki słynęły z wysokiego poziomu duchowego i intelektualnego. Działało tutaj skryptorium.
Znamy również trzy mniszki-skryby, które tutaj pracowały w XV w.: Leę Ráskai, Martę Sövényházi i Soror Katerinę. Pomyślność klasztoru zniweczyła inwazja turecka na Węgry.
W 1541 r. 18 mniszek uciekło z Wyspy Zajęczej do Wielkiego Waradyna. Mieszkały tam do 1546 r., kiedy z powodu reformacji musiały i stamtąd wyjechać. Udały się do Trnawy, gdzie w 1567 r. otrzymały klasztor św. Jana Chrzciciela. Stamtąd w 1618 r. przeprowadziły się do klasztoru Klarysek w Pozsony, gdzie w 1637 r. zmarła ostatnia mniszka dominikańska, Barbara Verebély, zamykając dzieje najznakomitszego w węgierskich klasztorów.

Słowa kluczowe:

Św. Małgorzata Węgierska, mniszki dominikańskie, Béla IV, Wyspa Zajęcza (Małgorzaty), Buda(peszt)

Bibliografia

Bőle Kornél. 1932. Życiorys bł. Małgorzaty (królewny-dominikanki). Lwów: Wydawnictwo Ojców Dominikanów.
Google Scholar

Farkas Gábor Kiss. 2019. „Reading Nuns at the Insula Leporum (Hungary) Traces of bilingualism in A Late Medieval Dominican Nunnery”. Religious Education in Late Medieval Central and Eastern Central Europe 1: 169–192 .
Google Scholar

Feuerné Tóth Rózsa. 1971. „A margitszigeti domonkos kolostor”. Budapest Regisegei 22: 97–245.
Google Scholar

Gąsiorowska Patrycja. 2000. „Klaryski z dynastii Piastów”. Nasza Przeszłość 94: 132
DOI: https://doi.org/10.52204/np.2000.94.119-134 Google Scholar

Györffy György. 1963. Az Arpad-kori Magyarorszag torteneti foldrajza. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Google Scholar

Héjj Miklós. 1970. A visegradi kiralyi palota. Budapest: Corvina.
Google Scholar

Hirsch Theodor. 1853. „Das Kloster Zuckau und seine Umgebungen während des 13. und 14. Jahrhunderts“. Neue Preußische Provinzialblätter 3: 4–71.
Google Scholar

Írásné Melis Katalin. 2002. „Fejezetek a margitszigeti domonkos apácakolostor történetéből”. Tanítvány. A magyar domonkosok lapja 7 (2): 41–47.
Google Scholar

Kaczmarek Romuald. 2010. „Das Grabmal der Hl. Margarete von Ungarn. Versuch einer Neubestimmung des künstlerischen Ursprungs und der Entstehungszeit”. Acta Historiae Artium Academiae Scientiarum Hungaricae 51: 5–22.
DOI: https://doi.org/10.1556/AHistA.51.2010.1.1 Google Scholar

Kany Ferenc. 2019. „Az apáca, a szerető, a királyné és a boldog. Egy életrajz az utolsó Árpádok idejéből”. Történelmi töredékek 3: 11–33.
Google Scholar

Kiss Farkas Gábor. 2019. Reading Nuns at the Insula Leporum (Hungary) Traces of bilingualism in A Late Medieval Dominican Nunnery, „Religious Education in Late Medieval Central and Eastern Central Europe”. Budapest. 1. 169–192
DOI: https://doi.org/10.1484/M.TMT-EB.5.116500 Google Scholar

Kolařova Takacsova Kornélia. 2012. Klášter dominikánek na Zaječím ostrově na Dunaji. Přiklad architektury ženského dominikanskeho kláštera. Praha (maszynopis na Katolickim Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Karola).
Google Scholar

Kubinyi Ferenc. 1961. Archaeologiai Kozlmenyek artykuł Margitsziget műemlekei. T. 2. Budapest: Pesten.
Google Scholar

Lovas Elemér. 1939. Árpádházi Boldog Margit élete. Budapest: A Szent István Társulat Kiadása.
Google Scholar

Makkai László, Mezey László. 2019. Arpad-kori es Anjou-kori levelek. XI–XIV. szazad. Budapest: Gondolat Kiadó.
Google Scholar

Niezgoda Cecylian. 2002. Błogosławiona Jolenta wpośrod Arpadów i Piastów. Kraków: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów.
Google Scholar

Orsós Julianna. 2020. „A Nyulak szigeti domonkos apácakolostor képviseletének fő vonásai 1458–1526 között”. Turul 93 (3): 97–111.
Google Scholar

Pfeiffer Miklós. 1917. A domonkosrend magyar zardainak vazlatos tortenete, Kassa: Szent Erzsébetny.
Google Scholar

Prus Konstanty. 1910. Świątobliwa księżniczka Ofka i klasztor P.P. Dominikanek w Raciborzu. Bytom: Wydawnictwo „Katolik”.
Google Scholar

Romhányi Beatrix F. 1996. Monasteriologia Hungarica Nova. Kandidátusi értekezés. Budapest (manuskrypt w Bibliotece Węgierskiej Akademii Nauk).
Google Scholar

Romhányi Beatrix F. 2000. Kolostorok és társaskáptalanok a középkori Magyarországon. Katalógus. Budapest: Pytheas.
Google Scholar

Rupp Jakab. 1870. Magyarország helyrajzi története fő tekintettel az egyházi intézetekre : vagyis nevezetesb városok, helységek, s azokban létezett egyházi intézetek, püspökmegyék szerint rendezve. T. 1. Pest: Magyar Tudományos Akadémia Történelmi Bizottság.
Google Scholar

Sroka Stanisław. 2004. „Księżniczka z wyspy”. Miejsca Święte 3: 21–23.
Google Scholar

Stefaniak Piotr. 2006. Dominikanki raciborskie. Studia na jubileusz 700-lecia fundacji klasztoru Świętego Ducha w Raciborzu i 800-lecia założenia mniszek Zakonu Kaznodziejskiego. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna „WAW” Grzegorz Wawoczny.
Google Scholar

Stefaniak Piotr. 2006. Dzieje mniszek w krajach słowiańskich. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna „WAW” Grzegorz Wawoczny.
Google Scholar

Stefaniak Piotr. 2009. „Dekretał papieża Piusa XII źródłem do dziejów życia św. Małgorzaty Węgierskiej OP”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 91: 329–334.
DOI: https://doi.org/10.31743/abmk.11599 Google Scholar

Stefaniak Piotr. 2011. Św. Małgorzata Węgierska. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Stefaniak Piotr. 2016. „Z dziejów polityki dynastycznej króla Węgier Béli IV”. Studia Teologiczno--Historyczne Śląska Opolskiego 36 (2): 99–124.
DOI: https://doi.org/10.25167/sth.825 Google Scholar

Stefaniak Piotr . 2019. „Potęga świętości, Święta Małgorzata Arpadówna OP (1242–1270)”. Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego 39 (1): 131–150.
DOI: https://doi.org/10.25167/sth.281 Google Scholar

Thiele Andreas. 1994. Erzählende genealogische Stammtafeln zur europäischen Geschichte. T. 3. Europäische Kaiser- , Königs- und Fürstenhäuser. Ergänzungsband. Frankfurt am Main: R.G. Fischer.
Google Scholar

Wenzel Gusztáv. 1874. Árpadkori uj okmanytar. Codex diplomaticus Arpadianus continuatus. Budapest: Eggenberger Ferdinánd M. Akad. Könyvárusnál.
Google Scholar

Pobierz

Opublikowane

2025-01-11

Cited By / Share

Stefaniak, P. M. (2025). Klasztor dominikanek na Wyspie Zajęczej w Budzie (1252–1637) jako przykład ojcowskiej fundacji monarszej (1). Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego, 44(2), 131–153. https://doi.org/10.25167/sth.5433