"...Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele.
Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665).
Abstract
"...Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele. Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665).
Artykuł poświęcony jest problemowi niedogodnej lokalizacji kościoła i jego brzydoty jako czynników potencjalnie zniechęcających wiernych do jego odwiedzania, oraz próbom ich dyskursywnego przezwyciężenia. Podstawą źródłową artykułu jest opublikowane w 1665 r. kazanie pastora Zachariasa Textora na okazję poświęcenia granicznego kościoła pielgrzymkowego położonego w odludnym Lesie Cigacickim w Marchii Brandenburskiej. Wedle słów kaznodziei była to budowla tak skromna, że pielgrzymom – luteranom z sąsiedniego księstwa głogowskiego, gdzie ich kult był zakazany – przypominała ona raczej oborę niż kościół. Artykuł zawiera rekonstrukcję wykładu Textora mającego na celu pozytywną reinterpretację negatywnych cech świątyni, przeprowadzoną w oparciu o historię biblijnego Jakuba (Rdz 28). Analiza wywodu Textora pozwala lepiej zrozumieć znaczenie budowli kościelnej i jej wyposażenia w specyficznej kulturze pielgrzymkowej śląskich luteranów, kształtującej się po wojnie trzydziestoletniej, dając podstawy do pełniejszej interpretacji związanych z nią dzieł architektury i sztuki. Artykuł wzbogacają liczne cytaty z kazania, w tym obszerne fragmenty unikatowego opisu nieistniejącej od stuleci prowizorycznej świątyni.
Schlagworte:
sztuka protestancka, kościoły graniczne i ucieczkowe, pielgrzymki, estetyka miejsca kultu, prześladowane mniejszości, identity studies, historia ŚląskaLiteraturhinweise
Ashley Kathleen, Plesch Véronique. 2002. „The Cultural Processes of >>Appropriation<<“. Journal of Medieval and Early Modern Studies 32 (1), 1-15.
Banaś Paweł. 1969. Kościoły ewangelickie w Rudnej i Pogorzeliskach. Próba interpretacji. W Treści dzieła sztuki. Red. Magdalena Witwińska, 235-249. Warszawa: PWN.
Banaś Paweł. 1971. „Studia nad Śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku”, Roczniki Sztuki Śląskiej 8 : 35–88.
Dannenberg Lars-Arne, Donath Matthias, Thomsen Eike, Wagner Wojciech. 2012. Grenz– und Zufluchtskirchen in Schlesien / Śląskie kościoły graniczne i ucieczkowe. Olbersdorf: Via Regia.
Delbeke Maarten, Schraven Minou. 2012. Foundation, dedication and consecration in early modern Europe: An introduction. W Foundation, dedication and consecration in early modern Europe. Red. Maarten Delbeke, Minou Schraven, 1-16. Leiden–Boston: Brill.
Dudáš Miloš. 2011. Drevené artikulárne a tolerančné chrámy na Slovensku. Liptovský Mikuláš: Tranoscius.
Galinsky Adam D., Hugenberg Kurt, Groom Carla, Bodenhausen Galen V.. 2003. The reappropriation of stigmatizing labels: Implications for social identity. W Identity issues in groups. Red. Jeffrey T. Polzer, 221-256. Amsterdam-Boston: Emerald Group.
Gibski Daniel. 2000. Iustus ut Palma Florebit. Poewangelicki kościół w Pogorzeliskach jako przykład śląskiej świątyni diasporalnej z XVII wieku. W Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Red. Jan Harasimowicz, 307-325. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Gruk Wojciech. 2017. Symbolum externum nostrae confessionis. O funkcji opisów budowli kościelnej w luterańskiej literaturze okazjonalnej na przykładzie dwóch bratysławskich druków z XVII wieku. W Literatura a architektura. Red. Joanna Godlewicz–Adamiec, Tomasz Szybisty, 179-192. Warszawa-Kraków: Imedius.
Guicharnaud Hélène. 1999. An Introduction to the Architecture of Protestant Temples Constructed in France before the Revocation of the Edict of Nantes. W Seeing beyond the Word – Visual Arts and the Calvinist Tradition. Red. Paul Corbey Finney, 133-162. Cambridge: Eerdmans.
Harasimowicz Jan. 1988. „Wielkie umieranie sztuki” w krajach zwycięskiej reformacji. W Kryzysy w sztuce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Lublin, grudzień 1985. Red. Elżbieta Karwowska, 69-98. Warszawa: PWN.
Isaiasz Vera. 2008. Lutherische Kirchweihen um 1600. Die Weihe des Raumes und die Grenzen des Sakralen. W Topographien des Sakralen. Religion und Raumordnung in der Vormoderne. Red. Susanne Rau, Gerd Schwerhoff, 103-119. München–Hamburg: Dölling und Galitz.
Kaplan Benjamin J. 2007. Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambridge–London: Harvard University Press.
Rau Susanne, Schwerhoff Gerd. 2004. Öffentliche Räume in der Frühen Neuzeit. Überlegungen zu Leitbegriffen und Themen eines Forschungsfeldes. W Zwischen Gotteshaus und Taverne. Öffentliche Räume in Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Red. Susanne Rau, Gerd Schwerhoff, 11-52. Köln–Weimar–Wien: Böhlau.
Roberts Penny. 1998. „The Most Crucial Battle of the Wars of Religion? The Conflict over Sites for Reformed Worship in Sixteenth Century France“, Archive for Reformation History / Archiv für Reformationsgeschichte 89 : 147-267.
Seidel–Grzesińska Agnieszka. 2011. Ecclesiae extra muros – Kościoły Łaski na tle ewangelickich kościołów monarchii habsburskiej w XVII i XVIII wieku. W Cuius regio, eius religio. Trzechsetna rocznica powstania kościołów Łaski na Śląsku. Red. Piotr Oszczanowski, 37-61. Jelenia Góra: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze / Parafia Ewangelicko-Augsburska kościoła Zbawiciela w Jeleniej Górze-Cieplicach.
Sörries Rainer. 2008. Von Kaisers Gnaden. Protestantische Kirchenbauten im Habsburger Reich. Köln–Weimar–Wien: Böhlau.
Spicer Andrew. 2007. ‘Qui est de Dieu oit la parole de Dieu’. The Huguenots and their temples. W Society and Culture in the Huguenot World, 1559 – 1685. Red. Raymond A. Mentzer, Andrew Spicer, 175-192. Cambridge: Cambridge University Press.
Spicer Andrew. 2007. Calvinist churches in early modern Europe, Manchester–New York: Manchester University Press.
Szupieńko Stanisław. 2002. Mistyka oblubieńcza w programie dekoracji malarskiej kościoła poewangelickiego w Kościelcu koło Legnicy. W Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku. Red. Andrzej Kozieł, Beata Lejman, 192-199. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Textor Zacharias. 1665. Churfürstl. Brandenburg. Lus/ In welchem die Exulirende Heerde Jesu Christi/ auß dem Grünbergischen Kreyse des Fürstenthumbs Glogau/ zum theil ihr Bethel gefunden/ und numero ihre Hütten Gottes hat. Das ist: Einsegnungs–Predigt Der Hütten Gottes/ im Churfürstlichen Brandenburgischen Oder–Walde bey Dsicherzig (Cigacice) / gehalten von Zacharias Textorn / Pastorn und Collect. der exulirenden Heerde Christi daselbst. Am 1655. Jahre den XXI. Sonntag nach der heiligen Dreyeinigkeit. Franckfurt an der Oder: Erasmus Rösnern.
Wąs Gabriela. 2007. Dzieje Śląska od 1526 do 1806 roku. W Historia Śląska. Red. Marek Czapliński, 121-207. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wisłocki Marcin. 2002. Porta Coeli. Zum Verständnis lutherischer Kirchen und ihrer Ausstattung im Licht der Schriften von pommerschen Geistlichen des 16.–17. Jahrhunderts. W Protestantischer Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa. Grundlagen und neue Forschungskonzepte. Red. Jan Harasimowicz, Justyna Chodasewicz, Wojciech Gruk, Anna Michalska, 49-58. Regensburg: Schnell & Steiner.
Banaś Paweł. 1969. Kościoły ewangelickie w Rudnej i Pogorzeliskach. Próba interpretacji. W Treści dzieła sztuki. Red. Magdalena Witwińska, 235-249. Warszawa: PWN.
Banaś Paweł. 1971. „Studia nad Śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku”, Roczniki Sztuki Śląskiej 8 : 35–88.
Dannenberg Lars-Arne, Donath Matthias, Thomsen Eike, Wagner Wojciech. 2012. Grenz– und Zufluchtskirchen in Schlesien / Śląskie kościoły graniczne i ucieczkowe. Olbersdorf: Via Regia.
Delbeke Maarten, Schraven Minou. 2012. Foundation, dedication and consecration in early modern Europe: An introduction. W Foundation, dedication and consecration in early modern Europe. Red. Maarten Delbeke, Minou Schraven, 1-16. Leiden–Boston: Brill.
Dudáš Miloš. 2011. Drevené artikulárne a tolerančné chrámy na Slovensku. Liptovský Mikuláš: Tranoscius.
Galinsky Adam D., Hugenberg Kurt, Groom Carla, Bodenhausen Galen V.. 2003. The reappropriation of stigmatizing labels: Implications for social identity. W Identity issues in groups. Red. Jeffrey T. Polzer, 221-256. Amsterdam-Boston: Emerald Group.
Gibski Daniel. 2000. Iustus ut Palma Florebit. Poewangelicki kościół w Pogorzeliskach jako przykład śląskiej świątyni diasporalnej z XVII wieku. W Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Red. Jan Harasimowicz, 307-325. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Gruk Wojciech. 2017. Symbolum externum nostrae confessionis. O funkcji opisów budowli kościelnej w luterańskiej literaturze okazjonalnej na przykładzie dwóch bratysławskich druków z XVII wieku. W Literatura a architektura. Red. Joanna Godlewicz–Adamiec, Tomasz Szybisty, 179-192. Warszawa-Kraków: Imedius.
Guicharnaud Hélène. 1999. An Introduction to the Architecture of Protestant Temples Constructed in France before the Revocation of the Edict of Nantes. W Seeing beyond the Word – Visual Arts and the Calvinist Tradition. Red. Paul Corbey Finney, 133-162. Cambridge: Eerdmans.
Harasimowicz Jan. 1988. „Wielkie umieranie sztuki” w krajach zwycięskiej reformacji. W Kryzysy w sztuce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Lublin, grudzień 1985. Red. Elżbieta Karwowska, 69-98. Warszawa: PWN.
Isaiasz Vera. 2008. Lutherische Kirchweihen um 1600. Die Weihe des Raumes und die Grenzen des Sakralen. W Topographien des Sakralen. Religion und Raumordnung in der Vormoderne. Red. Susanne Rau, Gerd Schwerhoff, 103-119. München–Hamburg: Dölling und Galitz.
Kaplan Benjamin J. 2007. Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambridge–London: Harvard University Press.
Rau Susanne, Schwerhoff Gerd. 2004. Öffentliche Räume in der Frühen Neuzeit. Überlegungen zu Leitbegriffen und Themen eines Forschungsfeldes. W Zwischen Gotteshaus und Taverne. Öffentliche Räume in Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Red. Susanne Rau, Gerd Schwerhoff, 11-52. Köln–Weimar–Wien: Böhlau.
Roberts Penny. 1998. „The Most Crucial Battle of the Wars of Religion? The Conflict over Sites for Reformed Worship in Sixteenth Century France“, Archive for Reformation History / Archiv für Reformationsgeschichte 89 : 147-267.
Seidel–Grzesińska Agnieszka. 2011. Ecclesiae extra muros – Kościoły Łaski na tle ewangelickich kościołów monarchii habsburskiej w XVII i XVIII wieku. W Cuius regio, eius religio. Trzechsetna rocznica powstania kościołów Łaski na Śląsku. Red. Piotr Oszczanowski, 37-61. Jelenia Góra: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze / Parafia Ewangelicko-Augsburska kościoła Zbawiciela w Jeleniej Górze-Cieplicach.
Sörries Rainer. 2008. Von Kaisers Gnaden. Protestantische Kirchenbauten im Habsburger Reich. Köln–Weimar–Wien: Böhlau.
Spicer Andrew. 2007. ‘Qui est de Dieu oit la parole de Dieu’. The Huguenots and their temples. W Society and Culture in the Huguenot World, 1559 – 1685. Red. Raymond A. Mentzer, Andrew Spicer, 175-192. Cambridge: Cambridge University Press.
Spicer Andrew. 2007. Calvinist churches in early modern Europe, Manchester–New York: Manchester University Press.
Szupieńko Stanisław. 2002. Mistyka oblubieńcza w programie dekoracji malarskiej kościoła poewangelickiego w Kościelcu koło Legnicy. W Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku. Red. Andrzej Kozieł, Beata Lejman, 192-199. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Textor Zacharias. 1665. Churfürstl. Brandenburg. Lus/ In welchem die Exulirende Heerde Jesu Christi/ auß dem Grünbergischen Kreyse des Fürstenthumbs Glogau/ zum theil ihr Bethel gefunden/ und numero ihre Hütten Gottes hat. Das ist: Einsegnungs–Predigt Der Hütten Gottes/ im Churfürstlichen Brandenburgischen Oder–Walde bey Dsicherzig (Cigacice) / gehalten von Zacharias Textorn / Pastorn und Collect. der exulirenden Heerde Christi daselbst. Am 1655. Jahre den XXI. Sonntag nach der heiligen Dreyeinigkeit. Franckfurt an der Oder: Erasmus Rösnern.
Wąs Gabriela. 2007. Dzieje Śląska od 1526 do 1806 roku. W Historia Śląska. Red. Marek Czapliński, 121-207. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wisłocki Marcin. 2002. Porta Coeli. Zum Verständnis lutherischer Kirchen und ihrer Ausstattung im Licht der Schriften von pommerschen Geistlichen des 16.–17. Jahrhunderts. W Protestantischer Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa. Grundlagen und neue Forschungskonzepte. Red. Jan Harasimowicz, Justyna Chodasewicz, Wojciech Gruk, Anna Michalska, 49-58. Regensburg: Schnell & Steiner.
Gruk, W. (2021). ".Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele.: Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665). Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars, 58(2), 181–199. https://doi.org/10.25167/ls.2074
Statistics
Downloads
Keine Nutzungsdaten vorhanden.
