"...Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele.: Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665).

Wojciech Gruk

doi:10.25167/ls.2074

Published: 2021-12-09

Vol. 58 No. 2 (2021)

"...Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele.

Wojciech Gruk

Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars

Section: Sztuka sakralna

https://doi.org/10.25167/ls.2074

Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665).

Abstract

"...Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele. Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665).

Artykuł poświęcony jest problemowi niedogodnej lokalizacji kościoła i jego brzydoty jako czynników potencjalnie zniechęcających wiernych do jego odwiedzania, oraz próbom ich dyskursywnego przezwyciężenia. Podstawą źródłową artykułu jest opublikowane w 1665 r. kazanie pastora Zachariasa Textora na okazję poświęcenia granicznego kościoła pielgrzymkowego położonego w odludnym Lesie Cigacickim w Marchii Brandenburskiej. Wedle słów kaznodziei była to budowla tak skromna, że pielgrzymom – luteranom z sąsiedniego księstwa głogowskiego, gdzie ich kult był zakazany – przypominała ona raczej oborę niż kościół. Artykuł zawiera rekonstrukcję wykładu Textora mającego na celu pozytywną reinterpretację negatywnych cech świątyni, przeprowadzoną w oparciu o historię biblijnego Jakuba (Rdz 28). Analiza wywodu Textora pozwala lepiej zrozumieć znaczenie budowli kościelnej i jej wyposażenia w specyficznej kulturze pielgrzymkowej śląskich luteranów, kształtującej się po wojnie trzydziestoletniej, dając podstawy do pełniejszej interpretacji związanych z nią dzieł architektury i sztuki. Artykuł wzbogacają liczne cytaty z kazania, w tym obszerne fragmenty unikatowego opisu nieistniejącej od stuleci prowizorycznej świątyni.

Keywords:

Protestant art, pilgrimages, church architecture aesthetics, persecuted minorities, identity studies, history of Silesia

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Gruk, W. (2021). ".Kościół tak niezwykle zły, że zdaje się być oborą", czyli jak przekonać luteranów do wizyty w brzydkim kościele.: Problem wyglądu i lokalizacji świątyni w kazaniu konsekracyjnym pielgrzymkowego kościoła granicznego w Cigacicach (1655, wyd. 1665). Liturgia Sacra. Liturgia - Musica - Ars, 58(2), 181–199. https://doi.org/10.25167/ls.2074

Cited by / Share

References

Ashley Kathleen, Plesch Véronique. 2002. „The Cultural Processes of >>Appropriation<<“. Journal of Medieval and Early Modern Studies 32 (1), 1-15.
Banaś Paweł. 1969. Kościoły ewangelickie w Rudnej i Pogorzeliskach. Próba interpretacji. W Treści dzieła sztuki. Red. Magdalena Witwińska, 235-249. Warszawa: PWN.
Banaś Paweł. 1971. „Studia nad Śląską architekturą protestancką 2. połowy XVII wieku”, Roczniki Sztuki Śląskiej 8 : 35–88.
Dannenberg Lars-Arne, Donath Matthias, Thomsen Eike, Wagner Wojciech. 2012. Grenz– und Zufluchtskirchen in Schlesien / Śląskie kościoły graniczne i ucieczkowe. Olbersdorf: Via Regia.
Delbeke Maarten, Schraven Minou. 2012. Foundation, dedication and consecration in early modern Europe: An introduction. W Foundation, dedication and consecration in early modern Europe. Red. Maarten Delbeke, Minou Schraven, 1-16. Leiden–Boston: Brill.
Dudáš Miloš. 2011. Drevené artikulárne a tolerančné chrámy na Slovensku. Liptovský Mikuláš: Tranoscius.
Galinsky Adam D., Hugenberg Kurt, Groom Carla, Bodenhausen Galen V.. 2003. The reappropriation of stigmatizing labels: Implications for social identity. W Identity issues in groups. Red. Jeffrey T. Polzer, 221-256. Amsterdam-Boston: Emerald Group.
Gibski Daniel. 2000. Iustus ut Palma Florebit. Poewangelicki kościół w Pogorzeliskach jako przykład śląskiej świątyni diasporalnej z XVII wieku. W Sztuka i dialog wyznań w XVI i XVII wieku. Red. Jan Harasimowicz, 307-325. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Gruk Wojciech. 2017. Symbolum externum nostrae confessionis. O funkcji opisów budowli kościelnej w luterańskiej literaturze okazjonalnej na przykładzie dwóch bratysławskich druków z XVII wieku. W Literatura a architektura. Red. Joanna Godlewicz–Adamiec, Tomasz Szybisty, 179-192. Warszawa-Kraków: Imedius.
Guicharnaud Hélène. 1999. An Introduction to the Architecture of Protestant Temples Constructed in France before the Revocation of the Edict of Nantes. W Seeing beyond the Word – Visual Arts and the Calvinist Tradition. Red. Paul Corbey Finney, 133-162. Cambridge: Eerdmans.
Harasimowicz Jan. 1988. „Wielkie umieranie sztuki” w krajach zwycięskiej reformacji. W Kryzysy w sztuce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Lublin, grudzień 1985. Red. Elżbieta Karwowska, 69-98. Warszawa: PWN.
Isaiasz Vera. 2008. Lutherische Kirchweihen um 1600. Die Weihe des Raumes und die Grenzen des Sakralen. W Topographien des Sakralen. Religion und Raumordnung in der Vormoderne. Red. Susanne Rau, Gerd Schwerhoff, 103-119. München–Hamburg: Dölling und Galitz.
Kaplan Benjamin J. 2007. Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambridge–London: Harvard University Press.
Rau Susanne, Schwerhoff Gerd. 2004. Öffentliche Räume in der Frühen Neuzeit. Überlegungen zu Leitbegriffen und Themen eines Forschungsfeldes. W Zwischen Gotteshaus und Taverne. Öffentliche Räume in Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Red. Susanne Rau, Gerd Schwerhoff, 11-52. Köln–Weimar–Wien: Böhlau.
Roberts Penny. 1998. „The Most Crucial Battle of the Wars of Religion? The Conflict over Sites for Reformed Worship in Sixteenth Century France“, Archive for Reformation History / Archiv für Reformationsgeschichte 89 : 147-267.
Seidel–Grzesińska Agnieszka. 2011. Ecclesiae extra muros – Kościoły Łaski na tle ewangelickich kościołów monarchii habsburskiej w XVII i XVIII wieku. W Cuius regio, eius religio. Trzechsetna rocznica powstania kościołów Łaski na Śląsku. Red. Piotr Oszczanowski, 37-61. Jelenia Góra: Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze / Parafia Ewangelicko-Augsburska kościoła Zbawiciela w Jeleniej Górze-Cieplicach.
Sörries Rainer. 2008. Von Kaisers Gnaden. Protestantische Kirchenbauten im Habsburger Reich. Köln–Weimar–Wien: Böhlau.
Spicer Andrew. 2007. ‘Qui est de Dieu oit la parole de Dieu’. The Huguenots and their temples. W Society and Culture in the Huguenot World, 1559 – 1685. Red. Raymond A. Mentzer, Andrew Spicer, 175-192. Cambridge: Cambridge University Press.
Spicer Andrew. 2007. Calvinist churches in early modern Europe, Manchester–New York: Manchester University Press.
Szupieńko Stanisław. 2002. Mistyka oblubieńcza w programie dekoracji malarskiej kościoła poewangelickiego w Kościelcu koło Legnicy. W Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku. Red. Andrzej Kozieł, Beata Lejman, 192-199. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Textor Zacharias. 1665. Churfürstl. Brandenburg. Lus/ In welchem die Exulirende Heerde Jesu Christi/ auß dem Grünbergischen Kreyse des Fürstenthumbs Glogau/ zum theil ihr Bethel gefunden/ und numero ihre Hütten Gottes hat. Das ist: Einsegnungs–Predigt Der Hütten Gottes/ im Churfürstlichen Brandenburgischen Oder–Walde bey Dsicherzig (Cigacice) / gehalten von Zacharias Textorn / Pastorn und Collect. der exulirenden Heerde Christi daselbst. Am 1655. Jahre den XXI. Sonntag nach der heiligen Dreyeinigkeit. Franckfurt an der Oder: Erasmus Rösnern.
Wąs Gabriela. 2007. Dzieje Śląska od 1526 do 1806 roku. W Historia Śląska. Red. Marek Czapliński, 121-207. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wisłocki Marcin. 2002. Porta Coeli. Zum Verständnis lutherischer Kirchen und ihrer Ausstattung im Licht der Schriften von pommerschen Geistlichen des 16.–17. Jahrhunderts. W Protestantischer Kirchenbau der Frühen Neuzeit in Europa. Grundlagen und neue Forschungskonzepte. Red. Jan Harasimowicz, Justyna Chodasewicz, Wojciech Gruk, Anna Michalska, 49-58. Regensburg: Schnell & Steiner. Google Scholar