The Idea of an ‘Icon in Sound’ in the Works of John Tavener
Résumé
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie nowatorskiej koncepcji „dźwiękowej ikony” (icon in sound), stworzonej przez angielskiego kompozytora Johna Tavenera, w świetle idei intermedialności i intertekstualności obecnych we współczesnych badaniach humanistycznych. W pierwszej części artykułu przedstawione zostały intermedialne i intertekstualne cechy twórczości Johna Tavenera, w drugiej ukazana została geneza koncepcji „dźwiękowej ikony”, do której przyczyniły się trzy czynniki: 1) zainteresowanie kompozytora tematyką religijną w komponowanych utworach; 2) przejście kompozytora na prawosławie; 3) współpraca z prawosławną zakonnicą Matką Teklą, autorką tekstów wielu utworów Tavenera. W ostatniej części artykułu opisane zostały zagadnienia związane ze strukturą formalną oraz symboliką muzyczną obecną w ikonach dźwiękowych Tavenera. Kompozytor nawiązuje do ikon malarskich poprzez komponowanie utworów cechujących się statyką formy oraz ekspresją duchowości i spokoju. Cechy te wynikają z zestawiania inspirowanych muzyką bizantyjską struktur melizmatycznych z techniką repetytywną i dynamiką cechującą się niskim natężeniem siły dźwięku. Charakterystyczny dla dźwiękowych ikon jest „świetlisty”, kontemplacyjny i liryczny charakter muzyki, osiągany poprzez użycie wysokich rejestrów głosów wokalnych i instrumentów. W muzycznych ikonach pojawiają się także elementy archaizacyjne, wynikające głównie z inspiracji kompozytora kulturą muzyczną Kościoła prawosławnego (np. wykorzystanie skal używanych w muzyce bizantyjskiej w Mary of Egypt, wprowadzenie takich instrumentów, jak simantron w Mary of Egypt).
Mots-clés :
„dźwiękowa ikona”, prawosławie, muzyka bizantyjska, symbolika muzyczna, intertekstualność, intermedialnośćRéférences
Chomiński, Józef, Wilkowska-Chomińska Krystyna. 1987. Formy muzyczne (“Musical Forms”). Vol. 2: Wielkie formy instrumentalne (“Large Instrumental Forms”). Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.
Dowling Siobhán Long, Sawyer John F.A. 2015. The Bible in Music. A Dictionary of Songs, Works, and More. Lanham: Rowman & Littlefield.
Dudgeon Piers. 2003. Lifting the Veil: The Biography of Sir John Tavener. London: Portrait.
Elwich Beata. 2006. Ikona. Duchowość i filozofia („The Icon: Spirituality and Philosophy”). Kraków: Wydawnictwo WAM.
Genette Gérard. 1987. “Romances sans paroles”. Revue des Sciences Humaines 205: 113‒120.
Hejmej Andrzej. 2014. Music in Literature. Perspectives of Interdisciplinary Comparative Literature. Transl. by Lindsay Davidson (Polish Studies – Transdisciplinary Perspectives, 8). Frankfurt am Main: Peter Lang Edition.
John Tavener’s site at the Music Sales Classical website, http://www.musicsalesclassical.com/composer/works/John-Tavener [Accessed: 25 November 2019]
Moody Ivan. 1994. John Tavener and the Music of Paradise, in: Tavener John and Mother Thekla, with Ivan Moody Ikons: Meditations in Words and Music. London: Fount. An Imprint of HarperCollins Publishers.
Moody Ivan. 2001. Tavener, Sir John (Kenneth). In The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition. Stanley Sadie (Ed.). London: Macmillan.
Muzzo Grace Kingsbury. 2010. In Search of the Divine: Arvo Pärt’s ‘Te Deum’ and John Tavener’s ‘Ikon of Light’. Saarbrücken: LAP Lambert Academic Publishing.
Nycz Ryszard. 1990. “Intertekstualność i jej zakresy: teksty, gatunki, światy” (‘Intertextuality and its Domains: Texts, Types and Worlds’). Pamiętnik Literacki 81/2.
Nycz Ryszard. 2005. Poetyka intertekstualna: tradycje i perspektywy (‘Intertextual Poetics: Traditions and Perspectives’). In Krzysztof Penderecki ‒ muzyka ery intertekstualnej. Studia i interpretacje (‘Krzysztof Penderecki – Music of the Intertextual Era. Studies and Interpretations’). Eds. Mieczysław Tomaszewski, Ewa Siemdaj. Kraków: Akademia Muzyczna.
Rajewsky Irina O. 2005. “Intermediality, Intertextuality, and Remediation: A Literary Perspective on Intermediality”. Intermédialités 6: 43‒64.
Schwarz K. Robert. 1996. Minimalists. London: Phaidon.
Sheahen Laura, ‘Sell Cleverness, Buy Wonder: The Music of Sir John Tavener’, Interview by Laura Sheahen with John Tavener (24 November 2019). https://www.beliefnet.com/faiths/christianity/orthodox/2002/02/sell-cleverness-buy-wonder-the-music-of-sir-john-tavener.aspx.
Taruskin Richard. 2010. Music in the Late Twentieth Century (The Oxford History of Western Music). Oxford: Oxford University Press.
Tavener John. 1992. Mary of Egypt. An Ikon in Music and Dance. Vocal Score. London: Chester Music.
Tavener John (edited by B. Keeble). 1999. The Music of Silence: A Composer’s Testament. London: Faber & Faber.
Tavener John and Mother Thekla, with Ivan Moody. 1994. Ikons: Meditations in Words and Music. London: Fount. An Imprint of HarperCollins Publishers.
