Słowo podstawowym narzędziem gregoriańskiej techniki kompozytorskiej w adaptacji wzorców modalnych do nowych tekstów
Susi Ferfoglia
Kraków UPJPIIAbstract
W artykule Autorka pyta się jak powstały melodie gregoriańskie? W jaki sposób zostały one zapisane? Czy zapis może być narzędziem do głębszego zrozumienia tekstu? Autorka wchodzi w ten sposób w tajniki gregoriańskiej techniki kompozytorskiej; polega ona przede wszystkim na wykorzystywaniu tych samych formuł albo nawet całych melodii do różnych tekstów, w czym wyraźnie widać, że kompozytor gregoriański „myślał słowem”. Każdy nowy tekst zawiera inny rytm werbalny, wynikający z natury słów, a to nadaje tej samej melodii nowy sens i nowe znaczenie w nowym kontekście słownym. Aby przekonać się o prawdziwości tego stwierdzenia i wyrafinowaniu zabiegu kompozytorskiego nie wystarczy spojrzeć tylko notację watykańską; trzeba sięgnąć do notacji adiastematycznej, która przekazuje rytm przebiegu melodycznego. Porównanie ze sobą tych samych melodii w różnych kontekstach słownych z różnym rytmem pokazuje nam, że ta sama melodia staje się dla kompozytora „pretekstem” do wyrażenia czegoś więcej. W artykule zostały przeanalizowane trzy melodie (graduały) bazujące na wzorcu modalnym piątego modusu, czyli tritusa plagalnego (Christus factus est, Exiit sermo, Ecce sacerdos magnus), Na ich przykładzie Autorka pokazuje, w jaki sposób wzorzec modalny tritusa plagalnego został zaadaptowany do nowego tekstu.
Parole chiave:
formuła, melodia typiczna, wzorzec modalny, technika kompozytorska, adoptowanie melodii do nowego tekstuRiferimenti bibliografici
Białkowski M., Zjawiska melodyczne w przebiegach interwałowych w repertuarze gregoriańskim, „Studia Gregoriańskie” 5 (2012), s. 67–88.
Ferretti P., Estetica gregoriana, Roma 1934.
Göschl B.J., Jedność w wielości: podstawy interpretacji śpiewu gregoriańskiego, tłum. Mariusz Białkowski, „Studia Gregoriańskie” 4 (2011), s. 73–99.
Gozzi M., „Vide ut quod ore cantas corde credas: la scordata voce del cantore liturgico, RIMS 35 (2014), nr 1–2, s. 11–20.
Joppich G., La composizione retorica nella notazione del codice Einsiedeln 121, „Note Gregoriane” 2 (1993), s. 7–86.
Ratzinger J., Nowa pieśń dla Pana, tłum. Juliusz Zychowicz, Kraków 2005.
Turco A., Melodie-tipo e timbri modali nell’Antiphonale Romanum, „Studi Gregoriani” 3 (1987), s. 191–241.
Turco A., Neuma i modus (cz. I), tłum. Mariusz Białkowski, „Studia Gregoriańskie” 4 (2011), s. 9–57 (wersja poszerzona o część opisową i egzemplifikacyjną: „Thesaurus Musicae Sacrae” 1 [2018], s. 7–46).
Turco A., Semio-modalità: verso la sintesi totale dello stile verbale e della modalità (materiały z konferencji La „Sémiologie grégorienne” de Dom Cardine. 50 ans après, opactwo w Solesmes, 10–12 kwietnia 2018 r.).
https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/audiencje/ag_26092012.html, (28.04.2018).
Źródło przykładów muzycznych: Graduale Novum. De Dominicis et festis, t. I, Regensburg 2011.
