Historia „niewielkiego słowa”, czyli o przyzwoitości
Małgorzata Karwatowska
Abstrakt
The authoress focuses on the word przyzwoitość ‘decency, decorum, propriety’ and examines the term on the basis of the corresponding dictionary entries, from the oldest to the latest, PELCRA-searched concordances of the PWN Polish Language Corpus, and Lublin-based Maria Curie-Skłodowska University students’ questionnaire-derived responses. As she concludes, the word przyzwoitość has clearly been evolving. Not only has the number of its referents increased, but also its semantic centre has been slightly shifted. Most recently, the word has been used in some sense of ‘propriety’, that is ‘fitting’, ‘suitable’, or ‘the way that it should be’, which means that something is good/appropriate in some respect but is not of any extraordinary quality. Nevertheless, in reference to selected objects it does amount to more than just the expected norm, or, at least, it resides in the higher limit of normal. Przyzwoitość then implies ‘better than average’, something like norm plus supplementary value, never average or below average. As postulated, this secondary meaning of the word is now gaining popularity at the expense of the original one that embraces moral issues. The latter happens to be appropriated by other domains, which is what probably explains a growing capacity of przyzwoitoœæ to appear in novel idiomatic expressions.
Słowa kluczowe:
decency/propriety, value, understanding, linguistic axiologyBibliografia
Apresjan J.D., 1972, Definiowanie znaczeń leksykalnych jako zagadnienie semantyki teoretycznej, tłum. J. Faryno. – Semantyka i słownik, A. Wierzbicka, red., Wrocław, s. 39–57.
Google Scholar
Bańko M., red., 2000, Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa. Bańko M., red., 2007, Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy które się lubią, Warszawa.
Google Scholar
Bartoszewski W., 2009, Warto być przyzwoitym, Poznań.
Google Scholar
Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar
Bralczyk J., red., 2005, Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, Warszawa.
Google Scholar
Brückner A., 1989, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Google Scholar
Cegieła A., 2014, Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa, Warszawa.
Google Scholar
Dąbek T.M., 2014, „Pan jest sprawiedliwy, kocha sprawiedliwość” (Ps 11, 7). Sprawiedliwość – uczciwość – przyzwoitość w Piśmie Świętym, Kraków.
Google Scholar
Doroszewski W., red., 1965, Słownik języka polskiego, t. 7, Warszawa.
Google Scholar
Dubisz S., red., 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa.
Google Scholar
Dunaj B., 2007, Język polski. Współczesny słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Google Scholar
Gigilewicz E., red., 2012, Encyklopedia katolicka, t. XVI, Lublin.
Google Scholar
Góralski A., red., 1994, Metody badań pedagogicznych, Warszawa.
Google Scholar
Grunt-Mejer K., 2014, Od monogamii do poliamorii: społeczny odbiór związków niemononormatywnych, „Studia Socjologiczne” 4, s. 159–181.
Google Scholar
Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W., red., 1900–1925, Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa.
Google Scholar
Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
Google Scholar
Karwatowska M., 2007, Sumienie. Próba rekonstrukcji obrazu językowego.–Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, A. Oskiera, red., Łódź, s. 171–195.
Google Scholar
Knapiusz G., 1643, Thesaurus polono-latino-graecus, II wyd., Kraków.
Google Scholar
Linde S.B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, II wyd., Lwów.
Google Scholar
Lutyński J., 1994, Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia, Łódź.
Google Scholar
Łobocki M., 1978, Metody badań pedagogicznych, Warszawa.
Google Scholar
Markowski A., 2012, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa.
Google Scholar
Mayenowa M.R., Pepłowski, F., red., 1966–1994, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–34, Wrocław.
Google Scholar
Mikołajczak-Matyja N. 1998, Definiowanie pojęć przez przeciętnych użytkowników języka i przez leksykografów, Poznań.
Google Scholar
Miłosz Cz., 1969, Veni Creator. – Tegoż, Miasto bez imienia. Poezje, Paryż.
Google Scholar
Nowak S., red., 1965, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa. Ossowska M., 2000, Normy moralne, Warszawa.
Google Scholar
Pajdzińska A., Puzynina J., 1996, Etyka słowa. – J. Miodek, red., O zagrożeniach i bogactwie współczesnej polszczyzny. Forum kultury słowa, Wrocław, s. 35–45.
Google Scholar
Skorupka S., 1967, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1, Warszawa.
Google Scholar
Szymczak M., red., 1982, Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Google Scholar
Terraillon E., 1912, L’honneur consiste surtout à parâitre, Paris.
Google Scholar
Tischner J., 1982, Etyka wartości i nadziei. – D. von Hildebrand, J.A. Kłoczowski, J. Paściak, J. Tischner, Wobec wartości, Poznań, s. 51–148.
Google Scholar
Tokarski R., 1997/1998, Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu, „Etnolingwistyka”, t. 9/10, s. 7–24.
Google Scholar
Trotz M.A., 1764, Nowy dykcjonariusz, to jest mownik polsko-francusko-niemiecki, Lipsk.
Google Scholar
Urbańczyk S., red., 1953–2002, Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków.
Google Scholar
Zaczyński W., 2005, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa.
Google Scholar
Zdanowicz A., 1861, Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno.
Google Scholar
Ziembiński Z., 2002, Logika praktyczna, Warszawa.
Google Scholar
Zgółkowa H., red., 2001, Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 34, Poznań.
Google Scholar
Żółtak A., Holly K., 2001, Słownik wyrazów zapomnianych, czyli słownictwo naszych lektur, Warszawa.
Google Scholar
Żmigrodzki P., red., Wielki słownik języka polskiego. Dostęp online: http://www.wsjp. pl/index.php?id_hasla=35070&ind=0&w_szukaj=przyzwoity (data dostępu: 27.02.2018).
Google Scholar
Autorzy
Małgorzata KarwatowskaStatystyki
Downloads
Licencja
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
Inne teksty tego samego autora
- Małgorzata Karwatowska, Małgorzata Kita, Coming out w polskiej przestrzeni dyskursywnej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, 198 s. , Stylistyka: Tom 27 (2018): Styl i aksjologia
- Jolanta Szpyra-Kozłowska, Małgorzata Karwatowska, Językowa niewidzialność kobiet we współczesnej polszczyźnie , Stylistyka: Tom 13 (2004): Styl a płeć
