Historia „niewielkiego słowa”, czyli o przyzwoitości

Małgorzata Karwatowska

doi:10.25167/Stylistyka27.2018.6

Opublikowane: 2019-12-26

Tom 27 (2018)

Historia „niewielkiego słowa”, czyli o przyzwoitości

Małgorzata Karwatowska

Stylistyka

Dział: Articles

https://doi.org/10.25167/Stylistyka27.2018.6

Abstrakt

The authoress focuses on the word przyzwoitość ‘decency, decorum, propriety’ and examines the term on the basis of the corresponding dictionary entries, from the oldest to the latest, PELCRA-searched concordances of the PWN Polish Language Corpus, and Lublin-based Maria Curie-Skłodowska University students’ questionnaire-derived responses. As she concludes, the word przyzwoitość has clearly been evolving. Not only has the number of its referents increased, but also its semantic centre has been slightly shifted. Most recently, the word has been used in some sense of ‘propriety’, that is ‘fitting’, ‘suitable’, or ‘the way that it should be’, which means that something is good/appropriate in some respect but is not of any extraordinary quality. Nevertheless, in reference to selected objects it does amount to more than just the expected norm, or, at least, it resides in the higher limit of normal. Przyzwoitość then implies ‘better than average’, something like norm plus supplementary value, never average or below average. As postulated, this secondary meaning of the word is now gaining popularity at the expense of the original one that embraces moral issues. The latter happens to be appropriated by other domains, which is what probably explains a growing capacity of przyzwoitoœæ to appear in novel idiomatic expressions.

Słowa kluczowe:

decency/propriety, value, understanding, linguistic axiology

Inne teksty tego samego autora

Małgorzata Karwatowska, Małgorzata Kita, Coming out w polskiej przestrzeni dyskursywnej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, 198 s. , Stylistyka: Tom 27 (2018): Styl i aksjologia
Jolanta Szpyra-Kozłowska, Małgorzata Karwatowska, Językowa niewidzialność kobiet we współczesnej polszczyźnie , Stylistyka: Tom 13 (2004): Styl a płeć

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Karwatowska, M. (2019). Historia „niewielkiego słowa”, czyli o przyzwoitości. Stylistyka, 27, 87–103. https://doi.org/10.25167/Stylistyka27.2018.6

Cited by / Share

Bibliografia

Apresjan J.D., 1972, Definiowanie znaczeń leksykalnych jako zagadnienie semantyki teoretycznej, tłum. J. Faryno. – Semantyka i słownik, A. Wierzbicka, red., Wrocław, s. 39–57.
Google Scholar

Bańko M., red., 2000, Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa. Bańko M., red., 2007, Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy które się lubią, Warszawa.
Google Scholar

Bartoszewski W., 2009, Warto być przyzwoitym, Poznań.
Google Scholar

Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar

Bralczyk J., red., 2005, Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, Warszawa.
Google Scholar

Brückner A., 1989, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Google Scholar

Cegieła A., 2014, Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa, Warszawa.
Google Scholar

Dąbek T.M., 2014, „Pan jest sprawiedliwy, kocha sprawiedliwość” (Ps 11, 7). Sprawiedliwość – uczciwość – przyzwoitość w Piśmie Świętym, Kraków.
Google Scholar

Doroszewski W., red., 1965, Słownik języka polskiego, t. 7, Warszawa.
Google Scholar

Dubisz S., red., 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa.
Google Scholar

Dunaj B., 2007, Język polski. Współczesny słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Google Scholar

Gigilewicz E., red., 2012, Encyklopedia katolicka, t. XVI, Lublin.
Google Scholar

Góralski A., red., 1994, Metody badań pedagogicznych, Warszawa.
Google Scholar

Grunt-Mejer K., 2014, Od monogamii do poliamorii: społeczny odbiór związków niemononormatywnych, „Studia Socjologiczne” 4, s. 159–181.
Google Scholar

Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W., red., 1900–1925, Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa.
Google Scholar

Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
Google Scholar

Karwatowska M., 2007, Sumienie. Próba rekonstrukcji obrazu językowego.–Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, A. Oskiera, red., Łódź, s. 171–195.
Google Scholar

Knapiusz G., 1643, Thesaurus polono-latino-graecus, II wyd., Kraków.
Google Scholar

Linde S.B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, II wyd., Lwów.
Google Scholar

Lutyński J., 1994, Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia, Łódź.
Google Scholar

Łobocki M., 1978, Metody badań pedagogicznych, Warszawa.
Google Scholar

Markowski A., 2012, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa.
Google Scholar

Mayenowa M.R., Pepłowski, F., red., 1966–1994, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–34, Wrocław.
Google Scholar

Mikołajczak-Matyja N. 1998, Definiowanie pojęć przez przeciętnych użytkowników języka i przez leksykografów, Poznań.
Google Scholar

Miłosz Cz., 1969, Veni Creator. – Tegoż, Miasto bez imienia. Poezje, Paryż.
Google Scholar

Nowak S., red., 1965, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa. Ossowska M., 2000, Normy moralne, Warszawa.
Google Scholar

Pajdzińska A., Puzynina J., 1996, Etyka słowa. – J. Miodek, red., O zagrożeniach i bogactwie współczesnej polszczyzny. Forum kultury słowa, Wrocław, s. 35–45.
Google Scholar

Skorupka S., 1967, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1, Warszawa.
Google Scholar

Szymczak M., red., 1982, Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Google Scholar

Terraillon E., 1912, L’honneur consiste surtout à parâitre, Paris.
Google Scholar

Tischner J., 1982, Etyka wartości i nadziei. – D. von Hildebrand, J.A. Kłoczowski, J. Paściak, J. Tischner, Wobec wartości, Poznań, s. 51–148.
Google Scholar

Tokarski R., 1997/1998, Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu, „Etnolingwistyka”, t. 9/10, s. 7–24.
Google Scholar

Trotz M.A., 1764, Nowy dykcjonariusz, to jest mownik polsko-francusko-niemiecki, Lipsk.
Google Scholar

Urbańczyk S., red., 1953–2002, Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków.
Google Scholar

Zaczyński W., 2005, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa.
Google Scholar

Zdanowicz A., 1861, Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno.
Google Scholar

Ziembiński Z., 2002, Logika praktyczna, Warszawa.
Google Scholar

Zgółkowa H., red., 2001, Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 34, Poznań.
Google Scholar

Żółtak A., Holly K., 2001, Słownik wyrazów zapomnianych, czyli słownictwo naszych lektur, Warszawa.
Google Scholar

Żmigrodzki P., red., Wielki słownik języka polskiego. Dostęp online: http://www.wsjp. pl/index.php?id_hasla=35070&ind=0&w_szukaj=przyzwoity (data dostępu: 27.02.2018).
Google Scholar