On przyzwoitość. A history of one “little word”
Małgorzata Karwatowska
Abstract
The authoress focuses on the word przyzwoitość ‘decency, decorum, propriety’ and examines the term on the basis of the corresponding dictionary entries, from the oldest to the latest, PELCRA-searched concordances of the PWN Polish Language Corpus, and Lublin-based Maria Curie-Skłodowska University students’ questionnaire-derived responses. As she concludes, the word przyzwoitość has clearly been evolving. Not only has the number of its referents increased, but also its semantic centre has been slightly shifted. Most recently, the word has been used in some sense of ‘propriety’, that is ‘fitting’, ‘suitable’, or ‘the way that it should be’, which means that something is good/appropriate in some respect but is not of any extraordinary quality. Nevertheless, in reference to selected objects it does amount to more than just the expected norm, or, at least, it resides in the higher limit of normal. Przyzwoitość then implies ‘better than average’, something like norm plus supplementary value, never average or below average. As postulated, this secondary meaning of the word is now gaining popularity at the expense of the original one that embraces moral issues. The latter happens to be appropriated by other domains, which is what probably explains a growing capacity of przyzwoitoœæ to appear in novel idiomatic expressions.
Keywords:
decency/propriety, value, understanding, linguistic axiologyReferences
Apresjan J.D., 1972, Definiowanie znaczeń leksykalnych jako zagadnienie semantyki teoretycznej, tłum. J. Faryno. – Semantyka i słownik, A. Wierzbicka, red., Wrocław, s. 39–57.
Google Scholar
Bańko M., red., 2000, Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa. Bańko M., red., 2007, Słownik dobrego stylu, czyli wyrazy które się lubią, Warszawa.
Google Scholar
Bartoszewski W., 2009, Warto być przyzwoitym, Poznań.
Google Scholar
Boryś W., 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar
Bralczyk J., red., 2005, Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, Warszawa.
Google Scholar
Brückner A., 1989, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Google Scholar
Cegieła A., 2014, Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa, Warszawa.
Google Scholar
Dąbek T.M., 2014, „Pan jest sprawiedliwy, kocha sprawiedliwość” (Ps 11, 7). Sprawiedliwość – uczciwość – przyzwoitość w Piśmie Świętym, Kraków.
Google Scholar
Doroszewski W., red., 1965, Słownik języka polskiego, t. 7, Warszawa.
Google Scholar
Dubisz S., red., 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa.
Google Scholar
Dunaj B., 2007, Język polski. Współczesny słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Google Scholar
Gigilewicz E., red., 2012, Encyklopedia katolicka, t. XVI, Lublin.
Google Scholar
Góralski A., red., 1994, Metody badań pedagogicznych, Warszawa.
Google Scholar
Grunt-Mejer K., 2014, Od monogamii do poliamorii: społeczny odbiór związków niemononormatywnych, „Studia Socjologiczne” 4, s. 159–181.
Google Scholar
Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W., red., 1900–1925, Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa.
Google Scholar
Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
Google Scholar
Karwatowska M., 2007, Sumienie. Próba rekonstrukcji obrazu językowego.–Antynomie wartości. Problematyka aksjologiczna w językoznawstwie, A. Oskiera, red., Łódź, s. 171–195.
Google Scholar
Knapiusz G., 1643, Thesaurus polono-latino-graecus, II wyd., Kraków.
Google Scholar
Linde S.B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, II wyd., Lwów.
Google Scholar
Lutyński J., 1994, Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia, Łódź.
Google Scholar
Łobocki M., 1978, Metody badań pedagogicznych, Warszawa.
Google Scholar
Markowski A., 2012, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa.
Google Scholar
Mayenowa M.R., Pepłowski, F., red., 1966–1994, Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–34, Wrocław.
Google Scholar
Mikołajczak-Matyja N. 1998, Definiowanie pojęć przez przeciętnych użytkowników języka i przez leksykografów, Poznań.
Google Scholar
Miłosz Cz., 1969, Veni Creator. – Tegoż, Miasto bez imienia. Poezje, Paryż.
Google Scholar
Nowak S., red., 1965, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa. Ossowska M., 2000, Normy moralne, Warszawa.
Google Scholar
Pajdzińska A., Puzynina J., 1996, Etyka słowa. – J. Miodek, red., O zagrożeniach i bogactwie współczesnej polszczyzny. Forum kultury słowa, Wrocław, s. 35–45.
Google Scholar
Skorupka S., 1967, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1, Warszawa.
Google Scholar
Szymczak M., red., 1982, Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa.
Google Scholar
Terraillon E., 1912, L’honneur consiste surtout à parâitre, Paris.
Google Scholar
Tischner J., 1982, Etyka wartości i nadziei. – D. von Hildebrand, J.A. Kłoczowski, J. Paściak, J. Tischner, Wobec wartości, Poznań, s. 51–148.
Google Scholar
Tokarski R., 1997/1998, Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu, „Etnolingwistyka”, t. 9/10, s. 7–24.
Google Scholar
Trotz M.A., 1764, Nowy dykcjonariusz, to jest mownik polsko-francusko-niemiecki, Lipsk.
Google Scholar
Urbańczyk S., red., 1953–2002, Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków.
Google Scholar
Zaczyński W., 2005, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa.
Google Scholar
Zdanowicz A., 1861, Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno.
Google Scholar
Ziembiński Z., 2002, Logika praktyczna, Warszawa.
Google Scholar
Zgółkowa H., red., 2001, Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 34, Poznań.
Google Scholar
Żółtak A., Holly K., 2001, Słownik wyrazów zapomnianych, czyli słownictwo naszych lektur, Warszawa.
Google Scholar
Żmigrodzki P., red., Wielki słownik języka polskiego. Dostęp online: http://www.wsjp. pl/index.php?id_hasla=35070&ind=0&w_szukaj=przyzwoity (data dostępu: 27.02.2018).
Google Scholar
Authors
Małgorzata KarwatowskaStatistics
Downloads
License
1. Copyrights to published works are held by the University of Opole (to the collective work) and the Authors (to individual parts of the collective work that have an independent meaning).
2. Only previously undistributed works can be published in the scientific journal "Stylistics".
3. The University of Opole does not restrict the possibility of the author's further dissemination of his work on condition that the scientific journal "Stylistics" is indicated as the original place of publication and the consent of the University Publishing House.
4. Consent to the publication of the work in the scientific journal "Stylistics" is tantamount to granting the author a non-exclusive license to the University of Opole, including the right to use the work without territorial restrictions and time limits in the following fields of exploitation:
a) within the scope of recording and multiplication of the work - production of any number of copies of the work in whole or in part using a specified technique, including printing, reprography, magnetic recording and digital technique, introduction of the work into computer memory and computer networks,
b) within the scope of circulation of the original or copies on which the work has been recorded - circulation, lending or hiring of the original or copies,
c) within the scope of dissemination of the work in a manner other than specified in item 2 - making the work or its abstract available on the Internet by enabling the recipients to access the work on-line or enabling them to download the work to their own device that makes it possible to read it, placing the work in electronic databases that disseminate scientific works, including in particular the CEEOL database (Central and Eastern Online Libray) and the abstract in English in the CEJSH database (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) within the scope of creating and distributing dependent works created using the work - using them in the fields of exploitation specified in points 1-3.
5. The author is not entitled to compensation for granting the license to the work.
6. The author agrees that the University may grant further permission to use the work (sublicense) in the fields of exploitation specified in par. 2 paragraph 4.
7. The author agrees that, in connection with the distribution of the work, his or her personal information, that is, name, affiliation, and e-mail address, may be made public.
Most read articles by the same author(s)
- Małgorzata Karwatowska, Małgorzata Kita, Coming out w polskiej przestrzeni dyskursywnej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, 198 s. , Stylistyka: Vol. 27 (2018): Styl i aksjologia
- Jolanta Szpyra-Kozłowska, Małgorzata Karwatowska, Invisibility of Women in Contemporary Polish , Stylistyka: Vol. 13 (2004): Style and Gender
