Pomiędzy studiami nad tekstem literackim a semiotyką  artystyczną

Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska

doi:10.25167/Stylistyka.24.2015.8

Opublikowane: 2020-01-10

Tom 24 (2015)

Pomiędzy studiami nad tekstem literackim a semiotyką artystyczną

Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska

Stylistyka

Dział: Articles

https://doi.org/10.25167/Stylistyka.24.2015.8

Abstrakt

The article focuses on the comparison of verbal and non-verbal visual artworks (paintings) conceived as texts in a broad semiotic understanding, thus addressing the issue of intermediality (convergence of arts). The first problem discussed is that of a degree of underdetermination/schematicity present in literary texts and visual artworks. The opinions of philosophers and theoreticians of art on this theme have been divergent, with the outstanding Polish phenomenologist Roman Ingarden favouring literary texts as less “gappy” than paintings (due to the capacity of natural language to invoke several sensations) and thus easier to “concretize” (i.e. fill in during interpreta- tion) and with E. H. Gombrich treating paintings as less “handicapped” in sensory perception (more detailed, open to holistic instant scrutiny). The second major query concerns the presence of tropes in non-verbal texts. The author supports the thesis that tropes exist not only in verbal texts but are also capable of structuring all kinds of visual and spatial texts, such as paintings, sculptures, installations, architectural works, urban and garden spaces, as well as products of artistic design. The discussion proceeds against a larger background showing the camp of supporters of visual tropes – representatives of several disciplines (Jakobson, Barthes, Todorov, Gombrich, Porêbski, Wys³ouch, and the cognitive scholars) set against the group of non-believers in the visuality of tropes (Arnheim, Foucault, Ziomek, partly Mayenowa). Although the author remains sceptical about the possibility of finding a common “grammar” for all semiotic artistic systems in the sense of imposing on them morphology and syntax in the strictly linguistic understanding, she strongly believes that all aesthetically marked semiotic texts share a common stylistic core, in which figuration (and tropes in particular) qualify as semiotic stylistic universals. The list of such universal tropes may be claimed to include the four master tropes: metaphor, metonymy, synecdoche and irony, extended by: simile, antithesis, catachresis (semantic anomaly), euphemia, suppression and antithesis (cf. Chrzanowska-Kluczewska 2013).
The discussion of visual tropes is carried out on the example of four capriccios – oil paintings featuring the seasons of the year/elements by the mannerist artist Giuseppe Arcimboldi.

Słowa kluczowe:

artistic semiotics, intermedioality/convergence of arts, schematicity, verbal and visual tropes, semiotic stylistic universals

Inne teksty tego samego autora

Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska, Mikrotropy, makrotropy, metatropy , Stylistyka: Tom 12 (2003): Wielojęzyczność a styl - Multilingualism and Style
Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska, Pustka w języku - horror vacui ? , Stylistyka: Tom 15 (2006): Styl i kultura

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Chrzanowska-Kluczewska, E. (2020). Pomiędzy studiami nad tekstem literackim a semiotyką artystyczną. Stylistyka, 24, 113–130. https://doi.org/10.25167/Stylistyka.24.2015.8

Cited by / Share

Bibliografia

Arnheim R., 1978, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Warszawa.
Google Scholar

Barthes R., 1982, Arcimbaldo ou rhétoriquer et magicien. – Tenże, L’obvie et l’obtus: essays critiques, Paris.
Google Scholar

Białostocki J., 2009, Obraz i znak.–Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 263–291.
Google Scholar

Burke K., 1962, A Grammar of Motives, Berkeley.
Google Scholar

Chrzanowska-Kluczewska E., 2004, Language-Games: Pro and Against, Kraków.
Google Scholar

Chrzanowska-Kluczewska E., 2011, Can Tropes Be Seen? „Journal of Kyiv National Linguistic University (KNLU)”, Series Philology, vol. 15(2), s. 71–80.
Google Scholar

Chrzanowska-Kluczewska E., 2013, Much More than Metaphor. Master Tropes of Artistic Language and Imagination, Frankfurt am Main.
Google Scholar

Croce B., 1974, Estetyka jako nauka o ekspresji a językoznawstwo ogólne.–Teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 2, cz. 1, red. S. Skwarczyńska, Kraków.
Google Scholar

Crowther P., 2009, Phenomenology of the Visual Arts (even the frame), Stanford.
Google Scholar

Dubisz S., 1996, O stylizacji językowej, „Język Artystyczny”, t. 10, red. D. Ostaszewska i E. Sławkowa, s. 11–23.
Google Scholar

Dubois J., Edeline F., Klinkenberg J.M., Minguet P., Pire F., Trinon H., 1970, Rhétorique générale par le groupe ì, Paris.
Google Scholar

Foucault M., 2006, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, Gdańsk.
Google Scholar

Gombrich E.H., 2011, Pisma o sztuce i kulturze, wybór i oprac. R. Woodfield, Kraków.
Google Scholar

Hołobut A., 2012, The poetics of design.–Texts and Minds. Papers in Cognitive Poetics, Hrsg. A. Kwiatkowska, Frankfurt am Main, s. 317–332.
Google Scholar

Ingarden R., 1973, The Literary Work of Art, Evanston.
Google Scholar

Ingarden R., 1989, Ontology of the Work of Art: The Musical Work, the Picture, the Architectural Work, the Film, Athens, Ohio.
Google Scholar

Ingarden R., 2009, Obraz a dzieło literackie. – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 161–169.
Google Scholar

Jakobson R., 1989. Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych. – Tenże, W poszukiwaniu istoty języka 1. Wybór pism, oprac. M.R. Mayenowa, Warszawa, s. 150–175.
Google Scholar

Kaczorowski B. (red.), 2010, 100 najsłynniejszych obrazów świata, Warszawa.
Google Scholar

Kwiatkowska A., 2013, Interfaces, Interspaces. Image. Language. Cognition, Piotrków Trybunalski.
Google Scholar

Kwiatkowska A., Jarniewicz J. (red.), 2009, Miêdzy obrazem a tekstem, Łódź.
Google Scholar

Langacker R.W., 1987, Foundations of Cognitive Grammar, vol. 1: Theoretical Prerequisites, Stanford.
Google Scholar

Leech G., Short M., 2007, Style in Fiction. A Linguistic Introduction to English Fictional Prose, Harlow.
Google Scholar

Lessing G.E., 2012, Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji, Kraków.
Google Scholar

Lewandowska-Tomaszczyk B., 2006, Konstruowanie znaczeń i teoria stapiania.–Kognitywizm w poetyce i stylistyce, red. G. Habrajska i J. Ślósarska, Kraków, s. 7–35.
Google Scholar

Liscia S., 2007, Wielkie muzea. Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Warszawa.
Google Scholar

Lodge D., 1977, The Modes of Modern Writing. Metaphor, Metonymy, and the Typology of Modern Literature, London.
Google Scholar

Lotman J., 1977, The Structure of the Artistic Text, Ann Arbor.
Google Scholar

£otman J., 2008, Uniwersum umysłu, Gdańsk.
Google Scholar

Mayenowa M.R., 2000, Poetyka teoretyczna, Wrocław.
Google Scholar

Merleau-Ponty M., 2001, Fenomenologia percepcji, Warszawa.
Google Scholar

Miłosz Cz., 2008a, Powolna rzeka. – Tenże, Poezje wybrane. Selected Poems, Kraków, s. 16.
Google Scholar

Miłosz Cz., 2008b, Godzina. – Tenże, Poezje wybrane. Selected Poems, Kraków, s. 220.
Google Scholar

Morawski S., 1976, Estetyka a semiotyka, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 359–402.
Google Scholar

Panofsky E., 1964, Studies in Iconology: Humanistic Themes in the Art of the Renaissance, New York.
Google Scholar

Pazura S., 1973, Struktura i sacrum. Estetyka sztuk plastycznych Hansa Sadlmayra. – Sztuka i społeczeństwo, t. 1:Ocalenie przez sztukę, red. A. Kuczyńska, Warszawa, s. 143–165.
Google Scholar

Porębski M., 2009. Czy metaforę można zobaczyć? – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 529–542.
Google Scholar

Ripa C., 2012, Ikonologia. Kraków.
Google Scholar

Rusinek M., 2012, Retoryka obrazu. Przyczynek do percepcyjnej teorii figur, Gdańsk.
Google Scholar

Rynck P. de, 2005, Jak czytać malarstwo. Rozwiązywanie zagadek, rozumienie i smakowanie dzieł dawnych mistrzów, Kraków.
Google Scholar

Schefer J.-L., 1969, Scénographie d’un tableau, Paris.
Google Scholar

Shklovsky V., 1965, Russian Formalist Criticism. Four Essays, Lincoln.
Google Scholar

Spolsky E., 1993, Gaps in Nature. Literary Interpretation and the Modular Mind, Albany.
Google Scholar

Tabakowska E., 2009, Między obrazem a tekstem, czyli o przekładzie intersemiotycznym.–Między obrazem a tekstem, red. A. Kwiatkowska, J. Jarniewicz, Łódź 2009, s. 37–47.
Google Scholar

Todorov T., 1986, Synekdochy, „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 235–247.
Google Scholar

Toporow W.N., 2003, Przestrzeń i rzecz, Kraków.
Google Scholar

Uspienski B., 1977, Strukturalna wspólnota różnych rodzajów sztuki (na przykładzie malarstwa i literatury). – Semiotyka kultury, red. E. Janus i M.R. Mayenowa, Warszawa, s. 211–242.
Google Scholar

Wysłouch S., 2009a, Literatura a sztuki wizualne. W perspektywie semiotyki. – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 195–206.
Google Scholar

Wysłouch S., 2009b, Wizualność metafory. – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 543–556.
Google Scholar

Ziomek J., 1984, Metafora a metonimia, „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 181–210.
Google Scholar