Pomiędzy studiami nad tekstem literackim a semiotyką artystyczną
Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska
Abstrakt
The article focuses on the comparison of verbal and non-verbal visual artworks (paintings) conceived as texts in a broad semiotic understanding, thus addressing the issue of intermediality (convergence of arts). The first problem discussed is that of a degree of underdetermination/schematicity present in literary texts and visual artworks. The opinions of philosophers and theoreticians of art on this theme have been divergent, with the outstanding Polish phenomenologist Roman Ingarden favouring literary texts as less “gappy” than paintings (due to the capacity of natural language to invoke several sensations) and thus easier to “concretize” (i.e. fill in during interpreta- tion) and with E. H. Gombrich treating paintings as less “handicapped” in sensory perception (more detailed, open to holistic instant scrutiny). The second major query concerns the presence of tropes in non-verbal texts. The author supports the thesis that tropes exist not only in verbal texts but are also capable of structuring all kinds of visual and spatial texts, such as paintings, sculptures, installations, architectural works, urban and garden spaces, as well as products of artistic design. The discussion proceeds against a larger background showing the camp of supporters of visual tropes – representatives of several disciplines (Jakobson, Barthes, Todorov, Gombrich, Porêbski, Wys³ouch, and the cognitive scholars) set against the group of non-believers in the visuality of tropes (Arnheim, Foucault, Ziomek, partly Mayenowa). Although the author remains sceptical about the possibility of finding a common “grammar” for all semiotic artistic systems in the sense of imposing on them morphology and syntax in the strictly linguistic understanding, she strongly believes that all aesthetically marked semiotic texts share a common stylistic core, in which figuration (and tropes in particular) qualify as semiotic stylistic universals. The list of such universal tropes may be claimed to include the four master tropes: metaphor, metonymy, synecdoche and irony, extended by: simile, antithesis, catachresis (semantic anomaly), euphemia, suppression and antithesis (cf. Chrzanowska-Kluczewska 2013).
The discussion of visual tropes is carried out on the example of four capriccios – oil paintings featuring the seasons of the year/elements by the mannerist artist Giuseppe Arcimboldi.
##semicolon##
artistic semiotics##common.commaListSeparator## intermedioality/convergence of arts##common.commaListSeparator## schematicity##common.commaListSeparator## verbal and visual tropes##common.commaListSeparator## semiotic stylistic universals##submission.citations##
Arnheim R., 1978, Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka, Warszawa.
Google Scholar
Barthes R., 1982, Arcimbaldo ou rhétoriquer et magicien. – Tenże, L’obvie et l’obtus: essays critiques, Paris.
Google Scholar
Białostocki J., 2009, Obraz i znak.–Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 263–291.
Google Scholar
Burke K., 1962, A Grammar of Motives, Berkeley.
Google Scholar
Chrzanowska-Kluczewska E., 2004, Language-Games: Pro and Against, Kraków.
Google Scholar
Chrzanowska-Kluczewska E., 2011, Can Tropes Be Seen? „Journal of Kyiv National Linguistic University (KNLU)”, Series Philology, vol. 15(2), s. 71–80.
Google Scholar
Chrzanowska-Kluczewska E., 2013, Much More than Metaphor. Master Tropes of Artistic Language and Imagination, Frankfurt am Main.
Google Scholar
Croce B., 1974, Estetyka jako nauka o ekspresji a językoznawstwo ogólne.–Teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 2, cz. 1, red. S. Skwarczyńska, Kraków.
Google Scholar
Crowther P., 2009, Phenomenology of the Visual Arts (even the frame), Stanford.
Google Scholar
Dubisz S., 1996, O stylizacji językowej, „Język Artystyczny”, t. 10, red. D. Ostaszewska i E. Sławkowa, s. 11–23.
Google Scholar
Dubois J., Edeline F., Klinkenberg J.M., Minguet P., Pire F., Trinon H., 1970, Rhétorique générale par le groupe ì, Paris.
Google Scholar
Foucault M., 2006, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, Gdańsk.
Google Scholar
Gombrich E.H., 2011, Pisma o sztuce i kulturze, wybór i oprac. R. Woodfield, Kraków.
Google Scholar
Hołobut A., 2012, The poetics of design.–Texts and Minds. Papers in Cognitive Poetics, Hrsg. A. Kwiatkowska, Frankfurt am Main, s. 317–332.
Google Scholar
Ingarden R., 1973, The Literary Work of Art, Evanston.
Google Scholar
Ingarden R., 1989, Ontology of the Work of Art: The Musical Work, the Picture, the Architectural Work, the Film, Athens, Ohio.
Google Scholar
Ingarden R., 2009, Obraz a dzieło literackie. – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 161–169.
Google Scholar
Jakobson R., 1989. Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych. – Tenże, W poszukiwaniu istoty języka 1. Wybór pism, oprac. M.R. Mayenowa, Warszawa, s. 150–175.
Google Scholar
Kaczorowski B. (red.), 2010, 100 najsłynniejszych obrazów świata, Warszawa.
Google Scholar
Kwiatkowska A., 2013, Interfaces, Interspaces. Image. Language. Cognition, Piotrków Trybunalski.
Google Scholar
Kwiatkowska A., Jarniewicz J. (red.), 2009, Miêdzy obrazem a tekstem, Łódź.
Google Scholar
Langacker R.W., 1987, Foundations of Cognitive Grammar, vol. 1: Theoretical Prerequisites, Stanford.
Google Scholar
Leech G., Short M., 2007, Style in Fiction. A Linguistic Introduction to English Fictional Prose, Harlow.
Google Scholar
Lessing G.E., 2012, Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji, Kraków.
Google Scholar
Lewandowska-Tomaszczyk B., 2006, Konstruowanie znaczeń i teoria stapiania.–Kognitywizm w poetyce i stylistyce, red. G. Habrajska i J. Ślósarska, Kraków, s. 7–35.
Google Scholar
Liscia S., 2007, Wielkie muzea. Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Warszawa.
Google Scholar
Lodge D., 1977, The Modes of Modern Writing. Metaphor, Metonymy, and the Typology of Modern Literature, London.
Google Scholar
Lotman J., 1977, The Structure of the Artistic Text, Ann Arbor.
Google Scholar
£otman J., 2008, Uniwersum umysłu, Gdańsk.
Google Scholar
Mayenowa M.R., 2000, Poetyka teoretyczna, Wrocław.
Google Scholar
Merleau-Ponty M., 2001, Fenomenologia percepcji, Warszawa.
Google Scholar
Miłosz Cz., 2008a, Powolna rzeka. – Tenże, Poezje wybrane. Selected Poems, Kraków, s. 16.
Google Scholar
Miłosz Cz., 2008b, Godzina. – Tenże, Poezje wybrane. Selected Poems, Kraków, s. 220.
Google Scholar
Morawski S., 1976, Estetyka a semiotyka, „Pamiętnik Literacki”, z. 3, s. 359–402.
Google Scholar
Panofsky E., 1964, Studies in Iconology: Humanistic Themes in the Art of the Renaissance, New York.
Google Scholar
Pazura S., 1973, Struktura i sacrum. Estetyka sztuk plastycznych Hansa Sadlmayra. – Sztuka i społeczeństwo, t. 1:Ocalenie przez sztukę, red. A. Kuczyńska, Warszawa, s. 143–165.
Google Scholar
Porębski M., 2009. Czy metaforę można zobaczyć? – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 529–542.
Google Scholar
Ripa C., 2012, Ikonologia. Kraków.
Google Scholar
Rusinek M., 2012, Retoryka obrazu. Przyczynek do percepcyjnej teorii figur, Gdańsk.
Google Scholar
Rynck P. de, 2005, Jak czytać malarstwo. Rozwiązywanie zagadek, rozumienie i smakowanie dzieł dawnych mistrzów, Kraków.
Google Scholar
Schefer J.-L., 1969, Scénographie d’un tableau, Paris.
Google Scholar
Shklovsky V., 1965, Russian Formalist Criticism. Four Essays, Lincoln.
Google Scholar
Spolsky E., 1993, Gaps in Nature. Literary Interpretation and the Modular Mind, Albany.
Google Scholar
Tabakowska E., 2009, Między obrazem a tekstem, czyli o przekładzie intersemiotycznym.–Między obrazem a tekstem, red. A. Kwiatkowska, J. Jarniewicz, Łódź 2009, s. 37–47.
Google Scholar
Todorov T., 1986, Synekdochy, „Pamiętnik Literacki”, z. 4, s. 235–247.
Google Scholar
Toporow W.N., 2003, Przestrzeń i rzecz, Kraków.
Google Scholar
Uspienski B., 1977, Strukturalna wspólnota różnych rodzajów sztuki (na przykładzie malarstwa i literatury). – Semiotyka kultury, red. E. Janus i M.R. Mayenowa, Warszawa, s. 211–242.
Google Scholar
Wysłouch S., 2009a, Literatura a sztuki wizualne. W perspektywie semiotyki. – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 195–206.
Google Scholar
Wysłouch S., 2009b, Wizualność metafory. – Literatura a malarstwo – malarstwo a literatura. Panorama myśli polskiej XX wieku, red. G. Królikiewicz et al., Kraków, s. 543–556.
Google Scholar
Ziomek J., 1984, Metafora a metonimia, „Pamiętnik Literacki”, z. 1, s. 181–210.
Google Scholar
##libcom.authors##
Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska##libcom.statistics##
##plugins.generic.usageStats.downloads##
##submission.license##
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
Najaktuálnejšie články rovnakého autora (rovnakých autorov)
- Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska, Mikrotropy, makrotropy, metatropy , Stylistyka: Diel 12 (2003): Wielojęzyczność a styl - Multilingualism and Style
- Elżbieta Chrzanowska-Kluczewska, Pustka w języku - horror vacui ? , Stylistyka: Diel 15 (2006): Styl i kultura
