Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w wiejskich toponimach (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)
Abstrakt
This article is devoted to reconstruction of the linguistic-cultural picture of country villages and their inhabitants, which emerges from informal toponyms. The problem that is considered by the author is very important in the context of progressive changes
of rural areas, widespread globalization processes and intergenerational exchange. The present study includes over 60 names of parts of villages, which were collected during the geographical exploration from 2022 to 2023 in the area of Wręczyca Wielka Commune situated next to Kłobuck in the north of Silesian Province. In the analysis of this onimic material, different kinds of ethnographic data, e.g. stories and legends, were used. The first part of the article is devoted to the specificity of the collected
toponyms, basic methodological solutions and studies connected with the issue in question. In the second part – on the strength of language material analysis and the so-called co-linguistic data – it could be claimed that the picture of a country village
as written down in the proper names reflects the environmental and cultural specificity of the region, e.g. little diversified configuration of the area, large scale forestation or value of life in the land. Creators of the names are also distinguished by their
specific reception of the non-verbal reality which is mostly perceived by their sense of sight. Furthermore, the anthropocentric point of view and remembering the past very often accompany inhabitants of villages during nomination acts. They also take care of simplicity and practicality of components of this informal toponimic system.
Słowa kluczowe:
linguistic picture of country vilages, toponym, names of parts of villages, cultural onomastica, Wręczyca Wielka CommuneBibliografia
Źródła
Google Scholar
Urzędowe nazwy miejscowości 202 – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 202 (powiat częstochowski), red. W. Taszycki, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie Rady Ministrów, Warszawa (maszynopis dostępny w Pracowni Onomastyki Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie).
Google Scholar
Urzędowe nazwy miejscowości 203 – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 203 (powiat kłobucki), red. W. Taszycki, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie Rady Ministrów, Warszawa (maszynopis dostępny w Pracowni Onomastyki Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie).
Google Scholar
Literatura
Google Scholar
Bartmiński J., 2009, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Cieślikowa A., 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata. – Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 269–276.
Google Scholar
Dejna K., 1956, Terenowe nazwy śląskie, „Onomastica”, II, s. 103–126.
Google Scholar
Garstka R., Lysko A., 2023, Walory kulturowe ziemi częstochowskiej. Obrzędowość doroczna, strój ludowy, tradycyjna zabudowa: w granicach subregionu północnego województwa śląskiego i powiatu zawierciańskiego, Katowice: Instytut im. Wojciecha Korfantego.
Google Scholar
Geoportal, 2023 – Geoportal, https://www.geoportal.gov.pl (dostęp: 17.02.2024).
Google Scholar
Gołębiowska T., 1964, Terenowe nazwy orawskie, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Google Scholar
Górnowicz H., 1983, Nazwy terenowe i ich podział wewnętrzny. – Geografia nazewnicza. Materiały z VII konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów i II posiedzenia Komisji Onomastycznej Komitetu Językoznawstwa PAN, Mogilany, 23–25 IX 1980 r., red. K. Rymut, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 7–17.
Google Scholar
Grochola-Szczepanek H., 2006, Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi, „Socjolingwistyka”, XX, s. 19–35.
Google Scholar
Grzelakowa E., 2002, Toponim jako element językowego obrazu świata. – Język polski. Współczesność. Historia, t. II, red. W. Książek-Bryłowa, H. Duda, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 47–55.
Google Scholar
Heromiński I., 1974, Indeks urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych powiatu częstochowskiego według stanu na 31.XII.1970 r. – Ziemia Częstochowska, t. 10: Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, red. M. Stańczyk, Częstochowa: Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, s. 523–548.
Google Scholar
Jelonek T., 2013, Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wręczyca Wielka: Gminny Ośrodek Kultury we Wręczycy Wielkiej.
Google Scholar
Jelonek T., 2014, Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobuckim). – Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 323–330.
Google Scholar
Jelonek T., 2018, Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar
Jelonek T., 2019, Co nazwy terenowe „mówią” o ich twórcach? – Społeczność w języku – język w społeczności, red. K. Lisczyk, M. Maciołek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 43–55.
Google Scholar
Jelonek T., (w druku), Nazwy części wsi w polszczyźnie mieszkańców gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim. Tradycja i zmiana.
Google Scholar
Jurczyńska-Kłosok A., 2010, Językowy obraz Karpat polskich zawarty w mikrotoponimii Gorców, „Onomastica”, XIV, s. 121–138.
Google Scholar
Kaleta Z., 2005, Teoria nazw własnych. – Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 15–36.
Google Scholar
Koper M., 2021, Językowy obraz wspólnoty komunikatywnej w świetle ojkonimii i anojkonimii powiatu tomaszowskiego. – Język w regionie, region w języku 4, red. B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 149–161.
Google Scholar
Kopertowska D., 1984, Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Kopertowska D., 1994, Nazwy miejscowe województwa radomskiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy osiedli mieszkaniowych, placów, alei i ulic, Kielce: Wydawnictwo Prywatnego Liceum Zarządzania i Administracji.
Google Scholar
Kornaszewski M., 1986, W sprawie klasyfikacji nazw terenowych. Uwagi i propozycje, „Onomastica”, XXX, s. 5–15.
Google Scholar
Krzypkowski T., 2007, Odległa i nieodległa przeszłość mojej małej ojczyzny – rodzinnej miejscowości. Kalej – Szarlejka. Gmina Wręczyca Wielka, Kalej, Szarlejka: b.m.w.
Google Scholar
Kucała M., 1959, Nazwy terenowe z kilku wsi w powiecie myślenickim, „Onomastica”, V, s. 67–100.
Google Scholar
Kucała M., 2008, Nazwy części wsi w Beskidzie Myślenickim, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 51, „Studia Linguistica”, 3, s. 183–188.
Google Scholar
Kulak I., 2022, Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin (na przykładzie leksyki górali rabczańskich), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Kurek H., 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.
Google Scholar
Lech-Kirstein D., 2013, Śląskie nazwy geograficzne jako przedmiot badań lingwistyki kulturowej, „Onomastica”, LVII, s. 175–184.
Google Scholar
Lech-Kirstein D., 2014, Obraz wsi w śląskiej toponimii. – Polonistyka wobec wyzwań współczesności. V Kongres Polonistyki Zagranicznej Brzeg–Opole, 10–13 lipca 2012 r., t. II, red. S. Gajda, I. Jokiel, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 377–387.
Google Scholar
Lubaś W., 1963, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 1, „Onomastica”, VIII, s. 195–236.
Google Scholar
Lubaś W., 1964, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 2, „Onomastica”, IX, s. 123–163.
Google Scholar
Mały słownik gwar polskich, 2010, red. J. Wronicz, Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Google Scholar
Mrózek R., 2003, Mikrotoponimy jako językowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej. – Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, red. Z. Kaleta, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 197–202.
Google Scholar
Mrózek R., 2004, Nazwy własne jako przedmiot badawczy onomastyki. – Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. R. Mrózek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 9–19.
Google Scholar
Mrózek R., 2005, Nazwy terenowe. – Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 231–257.
Google Scholar
Mrózek R., 2016, Sfera onimiczna języka i jej właściwości kategorialno-funkcjonalne, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar
Myszka A., 2006, Toponimia powiatu strzyżowskiego, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar
Oronowicz-Kida E., 2014, Oficjalne nazwy wiejskich ulic w województwie podkarpackim. Studium językowo-kulturowe, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar
Pabian B., 2005, Dziedzictwo kulturowe Częstochowskiego. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Pawłowski E., 1971, Nazwy miejscowości Sądecczyzny, cz. 1: Nazwy miast, wsi, przysiółków oraz dzielnic miejskich i wiejskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar
Pawłowski E., 1972, Dwuznaczne nazwy miejscowe (na materiale nazw wsi i przysiółków Sądecczyzny), „Onomastica”, XVII, s. 5–26.
Google Scholar
Pelcowa H., 2010, Specyfika i tożsamość gwarowa regionu. – Studia dialektologiczne IV, red. H. Kurek, A. Tyrpa, J. Wronicz, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 63–69.
Google Scholar
Pelcowa H., 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Piechnik-Dębiec A., 2012, Mikrotoponimia okolic Zakliczyna nad Dunajcem w ujęciu etnolingwistycznym. – Mundus Verbi. In honorem Sophiae Cygal-Krupa, red. M. Pachowicz, K. Choińska, Tarnów: Wydawnictwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, s. 305–314.
Google Scholar
Pilecka L., 2008, Legendy związane z Truskolasami. – L. Pilecka, B. Roszak, S. Wrzesiński, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy: Zespół Szkół im. Stanisława Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka, s. 107–110.
Google Scholar
Pilecka L., Roszak B., Wrzesiński S., 2008, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy: Zespół Szkół im. Stanisława Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka.
Google Scholar
Pospiszylowa A., 1980, Nazwy części wsi, przysiółków i tzw. placów oraz formacje pochodne we wsi Istebnej, „Onomastica”, XXV, s. 73–88.
Google Scholar
Rokosa M. C., 2023, Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny-Pankówki, t. I: Górnictwo i hutnictwo żelaza, t. II: Społeczeństwo, religie i kościoły, t. III: Aneks, Częstochowa: Marek C. Rokosa.
Google Scholar
Rudnicka-Fira E., 2008, Obraz dawnego świata odbity w nazwach miejscowych, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 51, „Studia Linguistica”, 3, s. 302–311.
Google Scholar
Rzetelska-Feleszko E., 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Google Scholar
Wykaz urzędowych nazw, 1980–1982 – Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. I–III, Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe.
Google Scholar
Wykaz urzędowych nazw, 2019 – Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części.
Google Scholar
Materiały, https://www.gov.pl/web/mswia/wykaz-urzedowych-nazw-miejscowosci- -i-ich-czesci (dostęp: 17.02.2024).
Google Scholar
Zagórski Z., 1972, Nazwy terenowe z kilku wsi w Złotowskiem (woj. koszalińskie), „Onomastica”, XVII, s. 27–50.
Google Scholar
Zawodzińska-Bukowiec K., 2014, Nazwy części wsi, przysiółków, osad i rumunków – nazwy terenowe czy miejscowe? (na podstawie toponimów ziemi dobrzyńskiej). – Mikrotoponimia i makrotoponimia. Problematyka wstępna, red. A. Gałkowski, R. Gliwa, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 279–288.
Google Scholar
Ziajka B., 2014, Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Stylistyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
