Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w wiejskich toponimach (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)
Abstract
This article is devoted to reconstruction of the linguistic-cultural picture of country villages and their inhabitants, which emerges from informal toponyms. The problem that is considered by the author is very important in the context of progressive changes
of rural areas, widespread globalization processes and intergenerational exchange. The present study includes over 60 names of parts of villages, which were collected during the geographical exploration from 2022 to 2023 in the area of Wręczyca Wielka Commune situated next to Kłobuck in the north of Silesian Province. In the analysis of this onimic material, different kinds of ethnographic data, e.g. stories and legends, were used. The first part of the article is devoted to the specificity of the collected
toponyms, basic methodological solutions and studies connected with the issue in question. In the second part – on the strength of language material analysis and the so-called co-linguistic data – it could be claimed that the picture of a country village
as written down in the proper names reflects the environmental and cultural specificity of the region, e.g. little diversified configuration of the area, large scale forestation or value of life in the land. Creators of the names are also distinguished by their
specific reception of the non-verbal reality which is mostly perceived by their sense of sight. Furthermore, the anthropocentric point of view and remembering the past very often accompany inhabitants of villages during nomination acts. They also take care of simplicity and practicality of components of this informal toponimic system.
Keywords:
linguistic picture of country vilages, toponym, names of parts of villages, cultural onomastica, Wręczyca Wielka CommuneReferences
Źródła
Google Scholar
Urzędowe nazwy miejscowości 202 – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 202 (powiat częstochowski), red. W. Taszycki, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie Rady Ministrów, Warszawa (maszynopis dostępny w Pracowni Onomastyki Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie).
Google Scholar
Urzędowe nazwy miejscowości 203 – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 203 (powiat kłobucki), red. W. Taszycki, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie Rady Ministrów, Warszawa (maszynopis dostępny w Pracowni Onomastyki Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie).
Google Scholar
Literatura
Google Scholar
Bartmiński J., 2009, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Cieślikowa A., 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata. – Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 269–276.
Google Scholar
Dejna K., 1956, Terenowe nazwy śląskie, „Onomastica”, II, s. 103–126.
Google Scholar
Garstka R., Lysko A., 2023, Walory kulturowe ziemi częstochowskiej. Obrzędowość doroczna, strój ludowy, tradycyjna zabudowa: w granicach subregionu północnego województwa śląskiego i powiatu zawierciańskiego, Katowice: Instytut im. Wojciecha Korfantego.
Google Scholar
Geoportal, 2023 – Geoportal, https://www.geoportal.gov.pl (dostęp: 17.02.2024).
Google Scholar
Gołębiowska T., 1964, Terenowe nazwy orawskie, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Google Scholar
Górnowicz H., 1983, Nazwy terenowe i ich podział wewnętrzny. – Geografia nazewnicza. Materiały z VII konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów i II posiedzenia Komisji Onomastycznej Komitetu Językoznawstwa PAN, Mogilany, 23–25 IX 1980 r., red. K. Rymut, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 7–17.
Google Scholar
Grochola-Szczepanek H., 2006, Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi, „Socjolingwistyka”, XX, s. 19–35.
Google Scholar
Grzelakowa E., 2002, Toponim jako element językowego obrazu świata. – Język polski. Współczesność. Historia, t. II, red. W. Książek-Bryłowa, H. Duda, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 47–55.
Google Scholar
Heromiński I., 1974, Indeks urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych powiatu częstochowskiego według stanu na 31.XII.1970 r. – Ziemia Częstochowska, t. 10: Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, red. M. Stańczyk, Częstochowa: Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, s. 523–548.
Google Scholar
Jelonek T., 2013, Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wręczyca Wielka: Gminny Ośrodek Kultury we Wręczycy Wielkiej.
Google Scholar
Jelonek T., 2014, Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobuckim). – Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 323–330.
Google Scholar
Jelonek T., 2018, Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar
Jelonek T., 2019, Co nazwy terenowe „mówią” o ich twórcach? – Społeczność w języku – język w społeczności, red. K. Lisczyk, M. Maciołek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 43–55.
Google Scholar
Jelonek T., (w druku), Nazwy części wsi w polszczyźnie mieszkańców gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim. Tradycja i zmiana.
Google Scholar
Jurczyńska-Kłosok A., 2010, Językowy obraz Karpat polskich zawarty w mikrotoponimii Gorców, „Onomastica”, XIV, s. 121–138.
Google Scholar
Kaleta Z., 2005, Teoria nazw własnych. – Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 15–36.
Google Scholar
Koper M., 2021, Językowy obraz wspólnoty komunikatywnej w świetle ojkonimii i anojkonimii powiatu tomaszowskiego. – Język w regionie, region w języku 4, red. B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 149–161.
Google Scholar
Kopertowska D., 1984, Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Kopertowska D., 1994, Nazwy miejscowe województwa radomskiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy osiedli mieszkaniowych, placów, alei i ulic, Kielce: Wydawnictwo Prywatnego Liceum Zarządzania i Administracji.
Google Scholar
Kornaszewski M., 1986, W sprawie klasyfikacji nazw terenowych. Uwagi i propozycje, „Onomastica”, XXX, s. 5–15.
Google Scholar
Krzypkowski T., 2007, Odległa i nieodległa przeszłość mojej małej ojczyzny – rodzinnej miejscowości. Kalej – Szarlejka. Gmina Wręczyca Wielka, Kalej, Szarlejka: b.m.w.
Google Scholar
Kucała M., 1959, Nazwy terenowe z kilku wsi w powiecie myślenickim, „Onomastica”, V, s. 67–100.
Google Scholar
Kucała M., 2008, Nazwy części wsi w Beskidzie Myślenickim, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 51, „Studia Linguistica”, 3, s. 183–188.
Google Scholar
Kulak I., 2022, Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin (na przykładzie leksyki górali rabczańskich), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Kurek H., 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.
Google Scholar
Lech-Kirstein D., 2013, Śląskie nazwy geograficzne jako przedmiot badań lingwistyki kulturowej, „Onomastica”, LVII, s. 175–184.
Google Scholar
Lech-Kirstein D., 2014, Obraz wsi w śląskiej toponimii. – Polonistyka wobec wyzwań współczesności. V Kongres Polonistyki Zagranicznej Brzeg–Opole, 10–13 lipca 2012 r., t. II, red. S. Gajda, I. Jokiel, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 377–387.
Google Scholar
Lubaś W., 1963, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 1, „Onomastica”, VIII, s. 195–236.
Google Scholar
Lubaś W., 1964, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 2, „Onomastica”, IX, s. 123–163.
Google Scholar
Mały słownik gwar polskich, 2010, red. J. Wronicz, Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Google Scholar
Mrózek R., 2003, Mikrotoponimy jako językowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej. – Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, red. Z. Kaleta, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 197–202.
Google Scholar
Mrózek R., 2004, Nazwy własne jako przedmiot badawczy onomastyki. – Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. R. Mrózek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 9–19.
Google Scholar
Mrózek R., 2005, Nazwy terenowe. – Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 231–257.
Google Scholar
Mrózek R., 2016, Sfera onimiczna języka i jej właściwości kategorialno-funkcjonalne, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar
Myszka A., 2006, Toponimia powiatu strzyżowskiego, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar
Oronowicz-Kida E., 2014, Oficjalne nazwy wiejskich ulic w województwie podkarpackim. Studium językowo-kulturowe, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar
Pabian B., 2005, Dziedzictwo kulturowe Częstochowskiego. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Pawłowski E., 1971, Nazwy miejscowości Sądecczyzny, cz. 1: Nazwy miast, wsi, przysiółków oraz dzielnic miejskich i wiejskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar
Pawłowski E., 1972, Dwuznaczne nazwy miejscowe (na materiale nazw wsi i przysiółków Sądecczyzny), „Onomastica”, XVII, s. 5–26.
Google Scholar
Pelcowa H., 2010, Specyfika i tożsamość gwarowa regionu. – Studia dialektologiczne IV, red. H. Kurek, A. Tyrpa, J. Wronicz, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 63–69.
Google Scholar
Pelcowa H., 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Piechnik-Dębiec A., 2012, Mikrotoponimia okolic Zakliczyna nad Dunajcem w ujęciu etnolingwistycznym. – Mundus Verbi. In honorem Sophiae Cygal-Krupa, red. M. Pachowicz, K. Choińska, Tarnów: Wydawnictwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, s. 305–314.
Google Scholar
Pilecka L., 2008, Legendy związane z Truskolasami. – L. Pilecka, B. Roszak, S. Wrzesiński, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy: Zespół Szkół im. Stanisława Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka, s. 107–110.
Google Scholar
Pilecka L., Roszak B., Wrzesiński S., 2008, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy: Zespół Szkół im. Stanisława Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka.
Google Scholar
Pospiszylowa A., 1980, Nazwy części wsi, przysiółków i tzw. placów oraz formacje pochodne we wsi Istebnej, „Onomastica”, XXV, s. 73–88.
Google Scholar
Rokosa M. C., 2023, Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny-Pankówki, t. I: Górnictwo i hutnictwo żelaza, t. II: Społeczeństwo, religie i kościoły, t. III: Aneks, Częstochowa: Marek C. Rokosa.
Google Scholar
Rudnicka-Fira E., 2008, Obraz dawnego świata odbity w nazwach miejscowych, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 51, „Studia Linguistica”, 3, s. 302–311.
Google Scholar
Rzetelska-Feleszko E., 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Google Scholar
Wykaz urzędowych nazw, 1980–1982 – Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. I–III, Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe.
Google Scholar
Wykaz urzędowych nazw, 2019 – Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części.
Google Scholar
Materiały, https://www.gov.pl/web/mswia/wykaz-urzedowych-nazw-miejscowosci- -i-ich-czesci (dostęp: 17.02.2024).
Google Scholar
Zagórski Z., 1972, Nazwy terenowe z kilku wsi w Złotowskiem (woj. koszalińskie), „Onomastica”, XVII, s. 27–50.
Google Scholar
Zawodzińska-Bukowiec K., 2014, Nazwy części wsi, przysiółków, osad i rumunków – nazwy terenowe czy miejscowe? (na podstawie toponimów ziemi dobrzyńskiej). – Mikrotoponimia i makrotoponimia. Problematyka wstępna, red. A. Gałkowski, R. Gliwa, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 279–288.
Google Scholar
Ziajka B., 2014, Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner.
Google Scholar
Statistics
Downloads
License
Copyright (c) 2024 Stylistyka
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
1. Copyrights to published works are held by the University of Opole (to the collective work) and the Authors (to individual parts of the collective work that have an independent meaning).
2. Only previously undistributed works can be published in the scientific journal "Stylistics".
3. The University of Opole does not restrict the possibility of the author's further dissemination of his work on condition that the scientific journal "Stylistics" is indicated as the original place of publication and the consent of the University Publishing House.
4. Consent to the publication of the work in the scientific journal "Stylistics" is tantamount to granting the author a non-exclusive license to the University of Opole, including the right to use the work without territorial restrictions and time limits in the following fields of exploitation:
a) within the scope of recording and multiplication of the work - production of any number of copies of the work in whole or in part using a specified technique, including printing, reprography, magnetic recording and digital technique, introduction of the work into computer memory and computer networks,
b) within the scope of circulation of the original or copies on which the work has been recorded - circulation, lending or hiring of the original or copies,
c) within the scope of dissemination of the work in a manner other than specified in item 2 - making the work or its abstract available on the Internet by enabling the recipients to access the work on-line or enabling them to download the work to their own device that makes it possible to read it, placing the work in electronic databases that disseminate scientific works, including in particular the CEEOL database (Central and Eastern Online Libray) and the abstract in English in the CEJSH database (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) within the scope of creating and distributing dependent works created using the work - using them in the fields of exploitation specified in points 1-3.
5. The author is not entitled to compensation for granting the license to the work.
6. The author agrees that the University may grant further permission to use the work (sublicense) in the fields of exploitation specified in par. 2 paragraph 4.
7. The author agrees that, in connection with the distribution of the work, his or her personal information, that is, name, affiliation, and e-mail address, may be made public.
