Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w wiejskich toponimach (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)

TOMASZ JELONEK

Opublikowane: 2024-12-19

Tom 33 (2024)

Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w wiejskich toponimach (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim)

TOMASZ JELONEK

Abstrakt

This article is devoted to reconstruction of the linguistic-cultural picture of country villages and their inhabitants, which emerges from informal toponyms. The problem that is considered by the author is very important in the context of progressive changes
of rural areas, widespread globalization processes and intergenerational exchange. The present study includes over 60 names of parts of villages, which were collected during the geographical exploration from 2022 to 2023 in the area of Wręczyca Wielka Commune situated next to Kłobuck in the north of Silesian Province. In the analysis of this onimic material, different kinds of ethnographic data, e.g. stories and legends, were used. The first part of the article is devoted to the specificity of the collected
toponyms, basic methodological solutions and studies connected with the issue in question. In the second part – on the strength of language material analysis and the so-called co-linguistic data – it could be claimed that the picture of a country village
as written down in the proper names reflects the environmental and cultural specificity of the region, e.g. little diversified configuration of the area, large scale forestation or value of life in the land. Creators of the names are also distinguished by their
specific reception of the non-verbal reality which is mostly perceived by their sense of sight. Furthermore, the anthropocentric point of view and remembering the past very often accompany inhabitants of villages during nomination acts. They also take care of simplicity and practicality of components of this informal toponimic system.

Słowa kluczowe:

linguistic picture of country vilages, toponym, names of parts of villages, cultural onomastica, Wręczyca Wielka Commune

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

JELONEK, T. (2024). Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w wiejskich toponimach (na przykładzie gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim). Stylistyka, 33, 23–39. Pobrano z https://czasopisma.uni.opole.pl/index.php/s/article/view/5695

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Urzędowe nazwy miejscowości 202 – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 202 (powiat częstochowski), red. W. Taszycki, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie Rady Ministrów, Warszawa (maszynopis dostępny w Pracowni Onomastyki Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie).
Google Scholar

Urzędowe nazwy miejscowości 203 – Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 203 (powiat kłobucki), red. W. Taszycki, Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych przy Urzędzie Rady Ministrów, Warszawa (maszynopis dostępny w Pracowni Onomastyki Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie).
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

Bartmiński J., 2009, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Cieślikowa A., 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata. – Przeszłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 269–276.
Google Scholar

Dejna K., 1956, Terenowe nazwy śląskie, „Onomastica”, II, s. 103–126.
Google Scholar

Garstka R., Lysko A., 2023, Walory kulturowe ziemi częstochowskiej. Obrzędowość doroczna, strój ludowy, tradycyjna zabudowa: w granicach subregionu północnego województwa śląskiego i powiatu zawierciańskiego, Katowice: Instytut im. Wojciecha Korfantego.
Google Scholar

Geoportal, 2023 – Geoportal, https://www.geoportal.gov.pl (dostęp: 17.02.2024).
Google Scholar

Gołębiowska T., 1964, Terenowe nazwy orawskie, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Google Scholar

Górnowicz H., 1983, Nazwy terenowe i ich podział wewnętrzny. – Geografia nazewnicza. Materiały z VII konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów i II posiedzenia Komisji Onomastycznej Komitetu Językoznawstwa PAN, Mogilany, 23–25 IX 1980 r., red. K. Rymut, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 7–17.
Google Scholar

Grochola-Szczepanek H., 2006, Badania fokusowe mowy mieszkańców wsi, „Socjolingwistyka”, XX, s. 19–35.
Google Scholar

Grzelakowa E., 2002, Toponim jako element językowego obrazu świata. – Język polski. Współczesność. Historia, t. II, red. W. Książek-Bryłowa, H. Duda, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 47–55.
Google Scholar

Heromiński I., 1974, Indeks urzędowych nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych powiatu częstochowskiego według stanu na 31.XII.1970 r. – Ziemia Częstochowska, t. 10: Powiat częstochowski. Szkice monograficzne, red. M. Stańczyk, Częstochowa: Towarzystwo Popierania Kultury Regionalnej w Częstochowie, s. 523–548.
Google Scholar

Jelonek T., 2013, Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wręczyca Wielka: Gminny Ośrodek Kultury we Wręczycy Wielkiej.
Google Scholar

Jelonek T., 2014, Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobuckim). – Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 323–330.
Google Scholar

Jelonek T., 2018, Językowo-kulturowy obraz wsi i jej mieszkańców utrwalony w mikrotoponimach, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar

Jelonek T., 2019, Co nazwy terenowe „mówią” o ich twórcach? – Społeczność w języku – język w społeczności, red. K. Lisczyk, M. Maciołek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 43–55.
Google Scholar

Jelonek T., (w druku), Nazwy części wsi w polszczyźnie mieszkańców gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim. Tradycja i zmiana.
Google Scholar

Jurczyńska-Kłosok A., 2010, Językowy obraz Karpat polskich zawarty w mikrotoponimii Gorców, „Onomastica”, XIV, s. 121–138.
Google Scholar

Kaleta Z., 2005, Teoria nazw własnych. – Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 15–36.
Google Scholar

Koper M., 2021, Językowy obraz wspólnoty komunikatywnej w świetle ojkonimii i anojkonimii powiatu tomaszowskiego. – Język w regionie, region w języku 4, red. B. Osowski, J. Kobus, P. Michalska-Górecka, A. Piotrowska-Wojaczyk, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 149–161.
Google Scholar

Kopertowska D., 1984, Nazwy miejscowe województwa kieleckiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy alei, placów, ulic i osiedli mieszkaniowych, Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Kopertowska D., 1994, Nazwy miejscowe województwa radomskiego. Nazwy miast i wsi, nazwy części miast i wsi oraz nazwy osiedli mieszkaniowych, placów, alei i ulic, Kielce: Wydawnictwo Prywatnego Liceum Zarządzania i Administracji.
Google Scholar

Kornaszewski M., 1986, W sprawie klasyfikacji nazw terenowych. Uwagi i propozycje, „Onomastica”, XXX, s. 5–15.
Google Scholar

Krzypkowski T., 2007, Odległa i nieodległa przeszłość mojej małej ojczyzny – rodzinnej miejscowości. Kalej – Szarlejka. Gmina Wręczyca Wielka, Kalej, Szarlejka: b.m.w.
Google Scholar

Kucała M., 1959, Nazwy terenowe z kilku wsi w powiecie myślenickim, „Onomastica”, V, s. 67–100.
Google Scholar

Kucała M., 2008, Nazwy części wsi w Beskidzie Myślenickim, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 51, „Studia Linguistica”, 3, s. 183–188.
Google Scholar

Kulak I., 2022, Ludowy obraz człowieka utrwalony w nazwach roślin (na przykładzie leksyki górali rabczańskich), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Kurek H., 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.
Google Scholar

Lech-Kirstein D., 2013, Śląskie nazwy geograficzne jako przedmiot badań lingwistyki kulturowej, „Onomastica”, LVII, s. 175–184.
Google Scholar

Lech-Kirstein D., 2014, Obraz wsi w śląskiej toponimii. – Polonistyka wobec wyzwań współczesności. V Kongres Polonistyki Zagranicznej Brzeg–Opole, 10–13 lipca 2012 r., t. II, red. S. Gajda, I. Jokiel, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 377–387.
Google Scholar

Lubaś W., 1963, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 1, „Onomastica”, VIII, s. 195–236.
Google Scholar

Lubaś W., 1964, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, cz. 2, „Onomastica”, IX, s. 123–163.
Google Scholar

Mały słownik gwar polskich, 2010, red. J. Wronicz, Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Google Scholar

Mrózek R., 2003, Mikrotoponimy jako językowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej. – Nazwy własne a kultura. Polska i inne kraje słowiańskie, red. Z. Kaleta, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, s. 197–202.
Google Scholar

Mrózek R., 2004, Nazwy własne jako przedmiot badawczy onomastyki. – Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. R. Mrózek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 9–19.
Google Scholar

Mrózek R., 2005, Nazwy terenowe. – Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 231–257.
Google Scholar

Mrózek R., 2016, Sfera onimiczna języka i jej właściwości kategorialno-funkcjonalne, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Google Scholar

Myszka A., 2006, Toponimia powiatu strzyżowskiego, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Oronowicz-Kida E., 2014, Oficjalne nazwy wiejskich ulic w województwie podkarpackim. Studium językowo-kulturowe, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Pabian B., 2005, Dziedzictwo kulturowe Częstochowskiego. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar

Pawłowski E., 1971, Nazwy miejscowości Sądecczyzny, cz. 1: Nazwy miast, wsi, przysiółków oraz dzielnic miejskich i wiejskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Pawłowski E., 1972, Dwuznaczne nazwy miejscowe (na materiale nazw wsi i przysiółków Sądecczyzny), „Onomastica”, XVII, s. 5–26.
Google Scholar

Pelcowa H., 2010, Specyfika i tożsamość gwarowa regionu. – Studia dialektologiczne IV, red. H. Kurek, A. Tyrpa, J. Wronicz, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, s. 63–69.
Google Scholar

Pelcowa H., 2023, Dziedzictwo leksykalne wyznacznikiem tożsamości regionu lubelskiego, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar

Piechnik-Dębiec A., 2012, Mikrotoponimia okolic Zakliczyna nad Dunajcem w ujęciu etnolingwistycznym. – Mundus Verbi. In honorem Sophiae Cygal-Krupa, red. M. Pachowicz, K. Choińska, Tarnów: Wydawnictwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej Biblos, s. 305–314.
Google Scholar

Pilecka L., 2008, Legendy związane z Truskolasami. – L. Pilecka, B. Roszak, S. Wrzesiński, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy: Zespół Szkół im. Stanisława Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka, s. 107–110.
Google Scholar

Pilecka L., Roszak B., Wrzesiński S., 2008, Truskolasy dawniej i dziś, Truskolasy: Zespół Szkół im. Stanisława Ligonia w Truskolasach dzięki wsparciu finansowemu Rady Gminy Wręczyca Wielka.
Google Scholar

Pospiszylowa A., 1980, Nazwy części wsi, przysiółków i tzw. placów oraz formacje pochodne we wsi Istebnej, „Onomastica”, XXV, s. 73–88.
Google Scholar

Rokosa M. C., 2023, Żelazo z doliny rzeki Kostrzyny-Pankówki, t. I: Górnictwo i hutnictwo żelaza, t. II: Społeczeństwo, religie i kościoły, t. III: Aneks, Częstochowa: Marek C. Rokosa.
Google Scholar

Rudnicka-Fira E., 2008, Obraz dawnego świata odbity w nazwach miejscowych, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, 51, „Studia Linguistica”, 3, s. 302–311.
Google Scholar

Rzetelska-Feleszko E., 2006, W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Google Scholar

Wykaz urzędowych nazw, 1980–1982 – Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. I–III, Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa: Wydawnictwa Akcydensowe.
Google Scholar

Wykaz urzędowych nazw, 2019 – Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 października 2019 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części.
Google Scholar

Materiały, https://www.gov.pl/web/mswia/wykaz-urzedowych-nazw-miejscowosci- -i-ich-czesci (dostęp: 17.02.2024).
Google Scholar

Zagórski Z., 1972, Nazwy terenowe z kilku wsi w Złotowskiem (woj. koszalińskie), „Onomastica”, XVII, s. 27–50.
Google Scholar

Zawodzińska-Bukowiec K., 2014, Nazwy części wsi, przysiółków, osad i rumunków – nazwy terenowe czy miejscowe? (na podstawie toponimów ziemi dobrzyńskiej). – Mikrotoponimia i makrotoponimia. Problematyka wstępna, red. A. Gałkowski, R. Gliwa, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 279–288.
Google Scholar

Ziajka B., 2014, Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim), Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner.
Google Scholar