Przestrzeń lokalna w prasie górnośląskiej XIX w.
Joanna Przyklenk
Sažetak
The article is devoted to the Upper-Silesian space understood here not as the matter’s physical attribute, but as a cultural fact which delimits the area of incidents that the local press can include. It is an attempt to identify the textual strategies employed to demarcate the local borders – shared by the sender and the receiver. The strategies acknowledged to be the most interesting were those whose teleological dimension was subordinated to the journalistic practice of creating the sense of regional affinity.
The research confirmed the thesis about the stylistic and genre unification of the Upper-Silesian press in the second half of the 19th century as stemming from the sociopolitical and cultural situation of the region, i.e., predominantly from the lack of the receivers’ reading skills, using the press as a political weapon, or publishers’ concern for winning the readers over. All of the above can be, thus, easily observed in the text, where appeals, addresses and persuasive resources are used in abundance.
The analyses were focused on these elements which create the community of the Upper-Silesian region in the structure of the press message in a multifaceted way: the newspaper as a whole – the press column as a text – the press text. A number of newspaper titles were studied, which showed the strongly-stressed identification of the press makers with the local space – the Upper-Silesian one. The emotional style, explicitly expressed relationship with one’s own community and the use of the primarily spoken genre of speech (e.g., legend) in the written form make the bond stronger, whereas the whereas the goal of “taming” foreign topics was realized through, among others, the textual structure of enumeration or the dialogue.
goal of “taming” foreign topics was realized through, among others, the textual structure of enumeration or the dialogue.
Ključne riječi:
press text, text style, text structure, Upper Silesia, the sense of regional affinity##submission.citations##
Gajda S., 1987, Społeczne determinacje nazw własnych tekstów (tytułów). – Socjolingwistyka, t. 6, red. W. Lubaś, Warszawa–Kraków.
Glensk J., 1978, Nakłady prasy polskiej na Śląsku (1789–1939), „Studia Śląskie. Seria nowa”, 34, s. 115–158.
Glensk J., 1989, Rola prasy w budzeniu świadomości narodowej Ślązaków, „Zeszyty Prasoznawcze”, 1 (119), s. 5–14.
Glensk J., 1992, Udział prasy polskiej w odzyskaniu Śląska. – Wszechnica górnośląska, t. 6: Oblicza literackie Śląska, red. J. Malicki, Katowice–Opole–Cieszyn.
Glensk J., 1993, Diariusz prasy polskiej na Śląsku, t. 1: Do 1945 roku, Opole.
Grim E., Prus K., 1924, Paweł Stalmach. Karol Miarka, Katowice.
Grzmil-Tylutki H., 2010, Francuska lingwistyczna teoria dyskursu. Historia. Tendencje. Perspektywy, Kraków.
Kafel M., 1969, Prasoznawstwo. Wstęp do problematyki, Warszawa.
Kowalska A., 1982, Zróżnicowanie socjalne polszczyzny górnośląskiej w drugiej połowie XIX wieku. – Socjolingwistyka, t. 4, red. W. Lubaś, Warszawa–Kraków–Katowice.
Kowalska A., 1992, Szkic do dziejów polskiego języka literackiego na Śląsku do 1922 roku. – Wszechnica górnośląska, t. 6: Oblicza literackie Śląska, red. J. Malicki, Katowice–Opole–Cieszyn.
Madajczyk P., 2005, Obcość jako wyznacznik powstawania i funkcjonowania granic etniczno-narodowych na Górnym Śląsku. – Górny Śląsk wyobrażony: wokół mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych, red. J. Haubold-Stolle, B. Linek, Opole–Marburg.
Malicki J., 1995, Pamięć i trwanie. Obrzeża staropolskiej kultury, Katowice.
Malinowska E., 1984, W dialogu z czytelnikiem. Teksty literackie w polskiej prasie na Górnym Śląsku w latach 1889–1901, Katowice.
Przywecka-Samecka M., Reiter J., 1960, Bibliografia polskich czasopism śląskich (do 1939 roku), Wrocław.
Ratajewski J., 1992, Obraz polskiej prasy na Górnym i Dolnym Śląsku w drugiej połowie XIX wieku. – Książka polska na Śląsku w drugiej połowie XIX wieku. Zarys problematyki, red. M. Pawłowiczowa, Katowice.
Saratowicz-Stolarzewiczowa J., 1967, Sprawy narodowe w „Zwiastunie Górnośląskim”. – Zeszyty Naukowe WSP w Katowicach. Prace Historycznoliterackie. Studia nad piśmiennictwem śląskim, 4 (40), red. H. Zaremba, Katowice.
Siuciak M., 2011, Historyczne podstawy świadomości narodowej Ślązaków, „Białostockie Archiwum Językowe”, 11, s. 223–235.
Szczurek E., 1995, Styl publicystyczny. – Przewodnik po stylistyce polskiej, red. S. Gajda, Opole.
Śnieżko D., 2003, Swojskie i obce w kronice uniwersalnej (przykład Marcina Bielskiego), „Teksty Drugie”, 1, s. 23–40.
Witosz B., 2009, Dyskurs i stylistyka, Katowice.
Wolińska O., 1981, Z badań nad językiem prasy śląskiej drugiej połowy XIX wieku. – Perspektywy badań śląskoznawczych. Językoznawstwo. Piśmiennictwo. Folklorystyka, red. D. Simonides, H. Borek, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
Wolińska O., 1983, Stosunek do języka polskiego i gwary śląskiej w XIX-wiecznych czasopismach górnośląskich. Deklaracje i realizacja. – U. Burzywoda, A. Kowalska, O. Wolińska, Studia z dziejów języka polskiego na Górnym Śląsku w okresie pruskim, Katowice.
Zieniukowa J., 1997, Z badań nad językiem dawnej polskiej prasy Śląska. – Polszczyzna śląska. Historia i współczesność, red. B. Wyderka,
Opole.
##libcom.authors##
Joanna Przyklenk##libcom.statistics##
##plugins.generic.usageStats.downloads##
##submission.license##
##submission.copyrightStatement##
##submission.license.cc.by-nc-sa4.footer##
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
