„Myśmy byli przesyceni tą historią, którą nam przekazywano…”1 Między językiem perswazji wojennej a językiem narracji wspomnieniowej – miejsca wspólne
BEATA DUDA
https://orcid.org/0000-0002-1995-6489
JOANNA PRZYKLENK
https://orcid.org/0000-0002-0385-6432
Abstrakt
This article presents the results of comparative analyses of temporally, genologically and discursively diverse texts, i.e. excerpts from underground press published during World War II and 3,400 recollections of participants in the 1944 Warsaw Uprising (collected between 2003 and 2018). The authors draw on memory studies pertaining to the reminiscence effect and apply comparative stylistic analysis alongside corpusbased tools to examine the characteristics of reminiscence discourse. The article aims to highlight the stylistic and lexical convergences between the persuasive language of World War II and the recollections of those who witnessed the events of 1944. It explains the reasons behind these convergences and explores how veterans reflect on shaping their attitudes and beliefs within the context of a shared generational experience. The results suggest that this type of analysis could be valuable for further linguistic inquiry into text and memory, particularly with regard to the memory of history and style, in both diachronic linguistics and memory studies.
Słowa kluczowe:
discourse, reminiscence account//recollection, comparative stylistic analysis, generation, Warsaw UprisingBibliografia
Źródła
Google Scholar
AHM – Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego, https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej.html (dostęp: maj–wrzesień 2022).
Google Scholar
JPW – Wolińska O., 1996, Język polski w walce. – Język polski czasu drugiej wojny światowej (1939–1945), red. I. Bajerowa, Warszawa: Energeia, s. 337–388.
Google Scholar
Literatura
Google Scholar
Artwińska A., Fidelis M., Mrozik A., Zawadzka A., 2016, Pożytki z „pokolenia”. Dyskusja o „pokoleniu” jako kategorii analitycznej, „Teksty Drugie”, 1, s. 347–366.
Google Scholar
Bohn A., Berntsen D., 2011, The Reminiscence Bump Reconsidered: Children’s Prospective Life Stories Show a Bump in Young Adulthood, “Psychological Science”, 22(2), s. 197–202, https://doi.org/10.1177/0956797610395394.
Google Scholar
Chlebda W., 2005, Szkice o skrzydlatych słowach. Interpretacje lingwistyczne, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar
Chlebda W., 2019, O wyzwaniach i zadaniach pamięcioznawstwa lingwistycznego, „LingVaria”, 2(28), s. 147–164, https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.10.
Google Scholar
Draaisma D., 2006, Dlaczego życie płynie szybciej, gdy się starzejemy. O pamięci autobiograficznej, przeł. E. Jusewicz-Kalter, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Draaisma D., 2010, Fabryka nostalgii. O fenomenie pamięci wieku dojrzałego, przeł. E. Jusewicz-Kalter, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Google Scholar
Dubisz S., 2015, Kategoria pokolenia w badaniach lingwistycznych. – Dialog pokoleń w języku potocznym, w języku wsi i miasta, w literaturze, w publicystyce, w tekstach kultury, red. E. Wierzbicka-Piotrowska, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 33–40.
Google Scholar
Fromholt P., Mortensen D.B., Torpdahl P., Bender L., Larsen P., Rubin D.C., 2003, Life-Narrative and Word-Cued Autobiographical Memories in Centenarians: Comparisons with 80-Year-Old Control, Depressed, and Dementia Groups, “Memory”, 11(1), s. 81–88, https://doi.org/10.1080/741938171.
Google Scholar
Gajda A., 2015, Wykład, referat, odczyt, pogadanka, gawęda i ich pokrewieństwo gatunkowe. – Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 5: Gatunek a granice, red. D. Ostaszewska, J. Przyklenk, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 238–245.
Google Scholar
Gajda S., 2001, Stylistyka funkcjonalna, stylistyka pragmatyczna, stylistyka kognitywna… – Stylistyka a pragmatyka, red. B. Witosz, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 15–22.
Google Scholar
Janssen S.M., Chessa A.G., Murre J.M., 2005, The Reminiscence Bump in Autobiographical Memory: Effects of Age, Gender, Education, and Culture, “Memory”, 13(6), s. 658–668, https://doi.org/10.1080/09658210444000322.
Google Scholar
Laskowski R., 1999, Kategorie morfologiczne języka polskiego – charakterystyka funkcjonalna. – Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 151–224.
Google Scholar
Lewandowska S., 1980, Prasa konspiracyjna w okupowanej Polsce (1939–1945): uwagi i refleksje, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej”, 19/1, s. 49–61.
Google Scholar
Pastuch M., 2018, Pamięć jako pojęcie sterujące badaniem dziejów języka. – Wokół dziejów używania polszczyzny – wspólnoty, potrzeby, zachowania komunikatywne, red. M. Hawrysz, M. Uździcka, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 275–283.
Google Scholar
Poprawa M., 2017, Prasa konspiracyjna w służbie kontrpropagandy – funkcje, cele, zjawiska językowe (na przykładzie gazet podziemnych 1939–1945), „Oblicza komunikacji”, 10, s. 57–98.
Google Scholar
Pułaczewska H., 2021, Adolescence as a “Critical Period” in the Heritage Language Use. Polish in Germany, “Open Linguistics”, 7, s. 301–315, https://doi.org/10.1515/ opli-2021-0019.
Google Scholar
Rubin D.C., Rahhal T.A., Poon L.W., 1998, Things Learned in Early Adulthood Are Remembered Best, “Memory & Cognition”, 26(1), s. 3–19.
Google Scholar
Ruszkowski M., 2015, Kategoria pokolenia w polskich badaniach językoznawczych (stan obecny i perspektywy), “Respectus Philologicus”, 27(32), s. 147–155, https://doi.org/10.15388/RESPECTUS.2015.27.32.14.
Google Scholar
Sławkowa E., 2011, Kierunki badań nad słownictwem pisarzy. – Język pisarzy. Problemy słownictwa, t. 3, red. T. Korpysz, A. Kozłowska, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, s. 13–29.
Google Scholar
Szczerbij N., 2022, Hybrydalne formy czasownikowe w języku polskim i ukraińskim, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 147–163, https://doi.org/10.33896/PorJ.2022.1.8.
Google Scholar
Tomasello M., 2002, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, przeł. J. Rączaszek, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Warchala J., 2019, Formy perswazji, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Witosz B., 2005, Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Witosz B., 2012, Badania nad dyskursem we współczesnym językoznawstwie polonistycznym, „Oblicza komunikacji”, 5, s. 61–76.
Google Scholar
Wyka K., 1977, Pokolenia literackie, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Stylistyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
Inne teksty tego samego autora
- Beata Duda, Cyfrowe „miejsca pamięci” z perspektywy badań nad dyskursem miejskim , Stylistyka: Tom 28 (2019): Styl i pamięć
- Beata Duda, Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodologiczne, red. nauk. W. Czachur, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2018, 264 s. , Stylistyka: Tom 28 (2019): Styl i pamięć
- Joanna Przyklenk, Przestrzeń lokalna w prasie górnośląskiej XIX w. , Stylistyka: Tom 22 (2013): Styl w kulturze
