Traktat Krzysztofa Kluka „Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historii naturalnej początki i gospodarstwo” — oświeceniowy podręcznik zoologii
Jerzy Biniewicz
Uniwersytet WrocławskiSažetak
The author focuses on the history of the Polish scientific educational style. The 18th century science in is an area for empirical, theoretical, and practical knowledge of the natural world. The article discusses a Polish text by Krzysztof Kluk, Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historii naturalnej początki i gospodarstwo (The beginnings of natural history and husbandry of farmed and wild animals, of domestic animals in particular) (vol. 1, 1779). The author provides us with a basic outline of zoology in 18th century and proposes a lecture on animals living in Poland. His lecture has two narrative planes: scientific and colloquial. In this article, the author proposes a methodology of text analysis. Careful stylistic analysis of 18th century scientific texts shows that Polish handbooks of zoology and economy have features that characterize modern scientific texts, namely bilingual communication, preference for specialist language, rhetorical figures, use of specific verb forms and distinct narrative structure.
Ključne riječi:
scientific discourse, scientific style, genre, textbook, analysis of discourse and style##submission.citations##
Bartmiński J., 1999, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata.– Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 103–120.
Google Scholar
Biniewicz J., 2002, Kształtowanie się polskiego języka nauk matematyczno-przyrodniczych, Opole.
Google Scholar
Biniewicz J., 2007, Podręcznik naukowy jako gatunek mowy.– Gatunki mowy i ich ewolucja,t.4: Gatunek a odmiany funkcjonalne, red. D. Ostaszewska, Katowice, s. 61–68.
Google Scholar
Biniewicz J., 2011a, Opowieść o ciele zwierząt w dziewiętnastowiecznym traktacie zoologicznym Krzysztofa Kluka. – Ciało cielesne, red. K. Konarska, Wrocław, s. 101–111.
Google Scholar
Biniewicz J., 2011b, Rodzenie się polskiego dyskursu naukowego. Pragmatyka, struktura i język traktatu Olbrychta Strumieńskiego „O sprawie, sypaniu i rybieniu stawów”. – Gatunki mowy i ich ewolucja,t.4: Gatunek a komunikacja społeczna, red. D. Ostaszewska, Katowice, s. 111–122.
Google Scholar
Biniewicz J., 2013, Początki polskiego dyskursu naukowego (szesnastowieczne piśmiennictwo naukowe), Zielonogórskie Seminaria Językoznawcze, red. M. Hawrysz, M. Uździcka, Zielona Góra, s. 7–24.
Google Scholar
Brzęk G., 1973, Krzysztof Kluk (1739–1796) jako przyrodnik polskiego Oświecenia.– Ze studiów nad Komisją Edukacji Narodowej i szkolnictwem na Lubelszczyźnie, red. J. Dobrzański, A. Koprukowniak, Lublin, s. 131–166.
Google Scholar
Brzęk G., 1977, Krzysztof Kluk, Lublin.
Google Scholar
Czachur W., 2011, Dyskursywny obraz świata. Kilka refleksji, „Tekst i Dyskurs”, z. 4, s. 79–97.
Google Scholar
Dianni J., 1977, Dzieje dzieła Jana Śniadeckiego „Rachunku algebraicznego teoria zastosowania do linii krzywych” w świetle jego korespondencji, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, t. 1, nr 22, s. 59–72.
Google Scholar
Ficek E., 2012, Współczesny poradnik: próba lingwistycznej charakterystyki gatunku i jego wielorakich aktualizacji, „Linquarum Silva”, t. 1, s. 151–166.
Google Scholar
Heinemann W., 2009, Lingwistyka tekstu kontra lingwistyka dyskursu.– Lingwistyka tekstu w Niemczech, red. Z. Bilut-Homplewicz, W. Czachur, M. Smykała, Wrocław, s. 361–374.
Google Scholar
Hube M., Wstęp do fizyki dla szkół narodowych, Kraków 1783.
Google Scholar
Kluk K., 1779, Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historii naturalnej początki i gospodarstwo. Potrzebnych i pożytecznych domowych chowanie, rozmnożenie, chorób leczenie, dzikich łowienie, oswojenie, zażycie, szkodliwych zaś wygubienie, t. 1, Warszawa.
Google Scholar
Kluk K., 1785, Botanika dla szkół narodowych, Warszawa.
Google Scholar
Kluk K., 1789, Zoologia, czyli zwierzętopismo, dla szkół narodowych, Warszawa.
Google Scholar
Kopczyński O., 1778, Gramatyka dla szkół narodowych na klasę III, Warszawa.
Google Scholar
Lubieniecka J., 1959, Przedmioty matematyczno-przyrodnicze w programie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 2, s. 27–88.
Google Scholar
Lubieniecka J., 1960, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, Warszawa.
Google Scholar
Majorek Cz., Koncepcja wychowania obywatelskiego i patriotycznego w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. 16, s. 69–140.
Google Scholar
Nocoń J., 1997, Polecenia i pytania w podręcznikach do nauki o języku, Opole.
Google Scholar
Nocoń J., 2006, Dialogizacja tekstu monologowego w dyskursie dydaktycznym (na przykładzie podręcznika szkolnego).– Oblicza Komunikacji,t.1: Perspektywy badań nad tekstem, dyskursem i komunikacją, red. I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Zaśko-Zielińska, Wrocław, s. 937–951.
Google Scholar
Nocoń J., 2007, Paradoksy stylu podręczników szkolnych, „ Cšul” 6, s. 63–76.
Google Scholar
Nocoń J., 2009, Podręcznik szkolny w dyskursie dydaktycznym – tradycja i zmiana, Opole.
Google Scholar
Ostaszewska D., 1994, Z zagadnień ewolucji stylu naukowego: XVI-wieczne początki kształtowania się wyznaczników przebiegu procesu myślowego, „Prace Językoznawcze”, t. 22, s. 85–94.
Google Scholar
Piramowicz G., 1889, Mowy miane w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych w latach 1776–1788, wyd. W. Wisłocki, Kraków.
Google Scholar
Rejter A., 2004, Wzorzec gatunkowy staropolskich poradników myśliwskich i jego uwarunkowania.– Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 2, red. D. Ostaszewska, Katowice, s. 246–257.
Google Scholar
Stępień R., 2014, Udział pijarów w pracach Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych.– Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny, red. K. Dormus, B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, R. Ślęczka, Kraków, s. 157–171.
Google Scholar
Śniadecki J., 1800, Początki chemii stosownie do teraźniejszego tej umiejętności stanu, Wilno.
Google Scholar
Średniawa B., Pawlikowska-Brożek Z., 2005, Polskie podręczniki historii fizyki, astronomii i matematyki, „Analecta”, R. 14, z. 1–2, s. 99–125.
Google Scholar
Waga A., 1843, Wzmianka o życiu i dziełach naturalisty naszego księdza Krzysztofa Kluka, „Biblioteka Warszawska”, t. 3.
Google Scholar
Wałęga A., 2014, Autorzy podręczników szkolnych Komisji Edukacji Narodowej. Próba zarysu portretu zbiorowego.– Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny, red. K. Dormus, B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, R. Ślęczka, Kraków, s. 172–187.
Google Scholar
Więsław W., 1997, Matematyka i jej historia, Opole.
Google Scholar
##libcom.authors##
Jerzy Biniewicz##libcom.statistics##
##plugins.generic.usageStats.downloads##
##submission.license##
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
##plugins.generic.recommendByAuthor.heading##
- Jerzy Biniewicz, Początki polskiego stylu naukowego – między teorią naukową a praktyką gospodarczą , Stylistyka: Svezak 24 (2015): Różnorodność kulturowa a styl
- Jerzy Biniewicz, List Jana Pawła II (pragmatyka, struktura, język) , Stylistyka: Svezak 16 (2007): Styl i czas - Style and Time
