Historyczne “wyrazy przyrodnicze”', gryka, dzięcielina, świerzop i ich słowiańskie synonimy przekładowe
TEODOZJA RITTEL
Abstract
“Nature words”: gryka, dzięcielina, świerzop are considered from the point of view of the original (the text of Pan Tadeusz by Adam Mickiewicz) and of the translation (various Slavonic translations). In the paper we present consecutively: the origin of the name, duration time, lexical forms (Polish and Slavonic), lexical definition sequences (SWiTL), a selection of translation synonyms corresponding to book 1,1114-22. We consider plant names used in the definition sequence (e.g. gryka, poganka, tatarka) as closer synonyms; the plant names belonging to the same semantic field (e.g. świerzop and ku- roślep or stokłosa as a weed) as farther synonyms; the names which share only the semantic feature of colour found in gryka, dzięcielina or świerzop (eg. mięta and gryka = white; macierzanka and dzięcielina = red; krokus and świerzop = yellow) are classified as the farthest translation synonyms. A complete change of the original semantic field (e.g. Croatian jatam instead of Polish świerzop} is considered here a non-synonymous translation equivalent (a quasi-synonym).
References
A. Komiejenko, 1995, Dlaczego nieprzekładalność jest niemożliwa? - Między oryginałem a przekładem, red. J. Konieczna-Twardzikowa i U. Kropiwiec, Kraków.
G. Lakoff i M. Johnson, Metafory w naszym życiu, przekł. z ang. T.P. Krzeszo- wski, Warszawa 1988.
Makowski, “Bursztynowy świerzop”. Tęcze i świerzopy, Wrocław 1984, s. 219-225.
T. Rittel, 1998, Metafora pejzażowa w słowiańskich przekładach “Pana Tadeusza”, “Stylistyka” VII.
Rittel, 1997, Metaforakułturowa w “Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza, “Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Językoznawcze. IX”, z. 192.
M. Wachowski, Gospodarstwo soplicowskie, Poznań 1957, s. 33-40.
Źródła — Słowniki
Mały słownik słowacko-polski, red. D.Abramowicz, Warszawa 1994.
Mały słownik serbskochorwacko-polski, red. J. Wierzbicki, U. Radnovié, J.Chlabicz, Warszawa 1985.
Podręczny słownik bułgarsko-polski, red. F. Sławski, Warszawa 1963.
Slovensko-poljski slovar, red. B.Ostromęcka-Frączak, T.Pretnar, Lubljana 1996.
Slovnik ćesko-polsky, red. B.Vydra, Praha 1958.
Słownik łacińsko-polski, red. K.Kumaniecki, Warszawa 1986.
Słownik mitów i tradycji kultury, red. W.Kopaliński, Kraków 1991, wyd. IV.
Słownik serbsko-chorwacko-polski, red. V. Francic, Warszawa 1987.
Słownik ukraińsko-połski, red. S.Hrabec i P.Zwoliński, Warszawa 1957.
Teksty
Biblioteka Narodowa: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław: Ossolineum, oprać. S.Pigoń, 1958, 1996. Seria I, nr 83. (wyd.XI).
G.R.Noyes, Pan Tadeusz, Londyn 1949
B.Dimitrova, Pan Tadeusz, Sofia 1959
B.Taraszkiewicz, Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Olsztyn 1984
T.Maretić, Gospodin Tadija, Zagreb 1893
E.Krasnohorska, Pan Tadeusz, Praga 1892, II wyd.
E.Sojka, Pan Tadeusz, Odeon Praga 1969
C.Mar (Aksenovoj), Pan Tadeusz, Moskwa 1968 i 1985.
R.Skukalek, Pan Tadeusz, Bratysława 1962
Inne skróty
Brückner: Słownik etymologiczny, red. A. Bruckner, Warszawa 1970.
L: Słownik języka polskiego, red. S.B.Lindego, t. I-VI, Lwów 1854. Nowa Księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, pod red. J.Krzyżanowskiego, Warszawa 1969-1978, t. I-IV.
SJAM: Słownik języka Adama Mickiewicza, red. K.Górski i S.Hrabc, Wrocław-Warszawa, Kraków 1962-1967, t. I-V.
Sł: Słownik etymołogiczny, red. F.Sławski, t. I-V, Kraków 1952-56.
Sw: Słownik języka polskiego, red. J.Karłowicz, A.Kryński, W.Niedźwiedzki, t. I-VIII, Warszawa 1900.
SWil: Słownik języka polskiego, wyd. przez M.Orgelbranda, Wilno 1861, t.I, II.
Bibliografia botaniczna wraz ze skrótami źródeł
Wisła: Ewa Kamińska, Ziołoznawstwo i ziołolecznictwo w publikacjach etnograficznych E.Orzeszkowej. - Historia leków naturalnych I. Źródła do dziejów etnografii polskiej, Warszawa 1986, s. 25-86, Aneks s.53-86. W wykazie wymienia się łac., poi. i brus, nazwy roślin zastosowanie lecznicze oraz źródło Ludzie i kwiaty nad Niemnem E.Orzesz- kowej ogłoszone w 1.1888-1891 na łamach warszawskiego czasopisma “Wisła”.
ŁRBS: A.I.Kiselevskij, Latino-russko-bełorusskij botanićeskij słovar, Mińsk 1967, izd. Nauka i technika (materiały z lat 1949-1959) obejmujący m.in. terytorium daw. Wileńszczyzny, Grodzieńszczyzny, Mohylewsz- czyzny i Polesia.
Kluk: K.Kluk, Dykcjonarz roślinny, Warszawa 1811 t.111.
SNŁM: S.Makowiecki, Słownik botaniczny łacińsko-małoruski, Kraków 1936 PAU (materiały z lat 1877-1932).
E. Pawłowski: E.Pawłowski, Z badań nad nazwami roślin polskich. Dzięcielina, “Prace Filologiczne” 1974, t. XXV.
Rostafiński: Josephus Rostafiński, Symbola ad historiam naturalem medii aevi. (Średniowieczna historya naturalna w Polsce). Część I. Cracoviae 1900 materiały od XII-XVI w. - Średniowiecze.
Rostafiński i O. Seidl: J.Rostafiński i O.Seidl, Przewodnik do oznaczania roślin, Warszawa 1965.
E. Siatkowska: E.Siatkowska i A.Koszak, Świat roślin, skał i minerałów, przekł. ze słowackiego, Warszawa 1990.
A. Spólnik: A.Spólnik, Nazwy polskich roślin do XVIII w., Wrocław 1990.
A. Spólnik: A.Spólnik, Z historii i geografii nazw roślin (na przykładzie “Nad Niemnem ” Elizy Orzeszkowej). - Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, “Prace Językoznawcze” IX, 1997, s.239-247.
Szafer: T.Szafer, S.Kulczyński, B.Pawłowski, Rośliny polskie, Warszawa 1969.
Authors
TEODOZJA RITTELStatistics
Downloads
License
1. Copyrights to published works are held by the University of Opole (to the collective work) and the Authors (to individual parts of the collective work that have an independent meaning).
2. Only previously undistributed works can be published in the scientific journal "Stylistics".
3. The University of Opole does not restrict the possibility of the author's further dissemination of his work on condition that the scientific journal "Stylistics" is indicated as the original place of publication and the consent of the University Publishing House.
4. Consent to the publication of the work in the scientific journal "Stylistics" is tantamount to granting the author a non-exclusive license to the University of Opole, including the right to use the work without territorial restrictions and time limits in the following fields of exploitation:
a) within the scope of recording and multiplication of the work - production of any number of copies of the work in whole or in part using a specified technique, including printing, reprography, magnetic recording and digital technique, introduction of the work into computer memory and computer networks,
b) within the scope of circulation of the original or copies on which the work has been recorded - circulation, lending or hiring of the original or copies,
c) within the scope of dissemination of the work in a manner other than specified in item 2 - making the work or its abstract available on the Internet by enabling the recipients to access the work on-line or enabling them to download the work to their own device that makes it possible to read it, placing the work in electronic databases that disseminate scientific works, including in particular the CEEOL database (Central and Eastern Online Libray) and the abstract in English in the CEJSH database (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) within the scope of creating and distributing dependent works created using the work - using them in the fields of exploitation specified in points 1-3.
5. The author is not entitled to compensation for granting the license to the work.
6. The author agrees that the University may grant further permission to use the work (sublicense) in the fields of exploitation specified in par. 2 paragraph 4.
7. The author agrees that, in connection with the distribution of the work, his or her personal information, that is, name, affiliation, and e-mail address, may be made public.
Most read articles by the same author(s)
- Teodozja Rittel, Mickiewicz’s Landscape Metaphor (in the Context of Slavonic Translations of "Pan Tadeusz" , Stylistyka: Vol. 7 (1998): Slavic Stylistics
