Oryginalność i wtórność. Źródła Zwierciadła Mikołaja Reja w świetle dotychczasowych badań
Anna Kochan
Résumé
Im 19. Jahrhundert wurde das Interesse fur das letzte Werk von Mikołaj Rej mit dem romantischen Bedlirfnis, die Tradition der Herrlichkeit des einstmaligen Polens zu erhalten, wieder erweckt. Adam Mickiewicz erklarte es fur Schatzkammer einstmaliger Sitten, ein Meisterwerk des nationalen Gedankens, eine nlitzliche und brauchbare Lektlire. Lange Zeit betrachtete man es ais ein vollig originelles Gebilde. Erst in der Zeit des Positivismus Uberprlifte man einige das Werk betreffende Meinungen. Die Ahnlichkeit, die zwischen Źwierciadło und dem von ihm alterem Werk De institutione principium von Konrad Lorichius besteht, bemerkte Piotr Chmielowski, der Forscher von Wizerunek, Aleksander Tyszyński verzeichnete dagegen Einfltisse von Zodiacus vitae von Palingenius auch auf Źwierciadlo. Diese Befunde eroffneten zahlreiche Arbeiten, in denen man sich bemlihte, fremde Inspirationen zu finden und zu identifizieren und Werke zu entdecken,
die die Entstehung der Produkte schopferischer Arbeit von Mikołaj Rej beeinflussten oder konnten beeinflusst haben. Vie le unterschiedliche Quellen wurden genannt, es ist jedoch fragwlirdig, <lass Rej alle von den Forschem angegebenen, antiken und neuzeitlichen Werke benutzte, deren Zahl sich bis auf vierzig belauft. Entschieden streichen wir von den Quellen die Lektliren weg, die aufgrund der aus der Poesie angefuhrten Stellen abgeleitet und angegeben wurden (z. B. Vergil, Horaz). Solche Zitate konnten namlich in vielen Poesiesammlungen in der Art von poetarum flores, verschiedenen Handbtichem gefunden werden, sie waren auch im Schulumlauf. Zwierciadło gehort zu einem Typus der Literatur, die im Mittelalter und in der Renaissance popular war. Sie ist also Ausfiihrung eines bestimmten Modells, das sowohl von den festgelegten Ausdrucksarten des lnhalts und der Gestaltenkonstruktion ais auch von den konstanten Kompositionsschemen gekennzeichnet ist. Unter diesem Aspekt steht Rej Plutarch wie Lorichius gleich nah. Es kann sein, <lass aus diesem Grund viele ausgezeichnete Philologen im gleichen Abschnitt des Werkes die Einfllisse verschiedener Autoren bemerkten. Ahnliche Motive durchflochten das ganze Schrifttum des 16. Jahrhunderts. Die Wahl der Exempel und Zitate zeugt davon, <lass der Schriftsteller kein Vertreter eines bestimmten philosophischen Systems war und es ihm eher daran gelegen war, die eigene Meinung mit einer angesehenen Autoritat zu bestatigen und zu beglaubigen, dass er richtig rasoniert. Ais Hauptquelle der Anekdoten kann man mit hoher Wahrscheinlichkeit auf das Werk O wychowaniu przełożonego von Lorichius hinweisen. Unsere Forschungen lieBen uns feststellen, dass unter in Żywot człowieka poczciwego aufgenommenen Anekdoten und Exempeln 61 im Werk von Lorichius, 40 (sic!) unbekannter Herkunft sind, 6 von Lykostenes stammen, 5 aus Gesta Romanorum, je 3 von Valerius Maximus und Folgius, je 2 Zitate und Beispiele von Seneca und Vergil, je eins von Historia Aleksandra, aus der europaischen Wanderliteratur, Horaz, Poggio, Boccacio, Erasmus, Cicero, Asop und Brusonius.
Die Forschungen, die bisher durchgefiihrt worden sind, haben nicht die Antwort auf die Frage gebracht, welches Werk den unmittelbaren EinfluB auf die Entstehung von Źwierciadlo ausgelibt hatte, aber sie lieferten das Materiał, dass das Werk von Rej in eine breitere, europaische Stromung von der Literatur einbeziehen lasst.
Références
Bruchnalski W., 1907, Rozwój twórczości pisarskiej Mikołaja Reja, Kraków.
Bruckner A., 1905, Mikołaj Rej. Studium krytyczne, Kraków.
Chmielowski P., 1877, Dziesięć lat z dziejów wychowania w Polsce, .,Bluszcz".
Chrzanowski I., 1914, Zwierciadło przed sądem potomności.- Rej M., Źwierciadlo, wyd. J. Czubek i J. Łoś, Kraków.
Galle H., 1905, Żywot człowieka poczdwego a Cato maior Cycerona, Warszawa.
Gostomski W., 1889, Mikołaja Reja Żywot człowieka poczciwego, ,,Biblioteka Warszawska", t. I.
Korecki E., 1928, Ze studiów nad źródłami Zwierciadła Reja, Kraków.
Krzyżanowski J., I 956, W stęp. - M. Rej, Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław, BN I 152.
Landau M., 1913, Mikołaja Reja Wizerunek a Żywot, ,,Pamiętnik Literacki", R. XII.
Mickiewicz A, 1843, Kurs pierwszoletni (1840 - 41) literatury słowiańskiej, Paryż.
Plenkiewicz R., 1878, Etyka Mikołaja Reja, ,,Kłosy".
Ptaszycki S., 1882, W kwestii oryginalności Zwierciadła Rejowego, ,,Gwiazda. Kalendarz", Petersburg.
Rej M., 1914, Źwierciadło, wyd. J. Czubek i J. Łoś, Kraków.
Rej M., 1956, Żywot człowieka poczciwego, oprac. J. Krzyżanowski, Wrocław, BN I 152.
Sinko T., 1906, Żródła przykładów w Żywocie człowieka poczciwego, Kraków.
Ślaski J., 1964, Czy jeszcze jedno źródło Żywota?, ,,Pamiętnik Literacki", z. 4.
Windakiewicz S., 1895, Mikołaj Rej z Nagłowic, Kraków.
Authors
Anna KochanStatistics
Téléchargements
Licence
(c) Tous droits réservés Stylistyka 2003
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas d’Utilisation Commerciale - Partage dans les Mêmes Conditions 4.0 International.
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.