Polska eponimia biblijna: Sodoma. Od urbonimu starożytnego miasta do sodomawirusa
Abstrakt
Sodom (in Polish: Sodoma) does not exist. Although this Palestinian town has been known since prehistoric times and it is mentioned in the Bible, there is no archaeological proof which would confirm its location. In 2011, the name Sodoma was removed from the official list which includes Polish equivalents of geographical names of the world. However, the onym is still used in the Polish language. This name and its derivatives appear mainly in numerous eponyms. We can find here semantic derivatives (eg. sodoma), structural-semantic ones (eg. sodomia, sodomita, sodomizować), phraseological ones (eg. sodoma i gomora, grzech sodomski, jabłko sodomskie, jeden (jedyny) sprawiedliwy w Sodomie i Gomorze), and the ones which were created as a result of transonymisation. Other proper names derived from Sodoma are usually international in their character. The most frequent ones are artiphonyms and titles of various pieces of art – in painting, music, literature, etc. The connotative value of Sodoma is wider than it seems when we take only a cursory look at eponymous forms, but the dominant connotations are sexual ones (from heterosexual practices through homosexual ones to zoophilia). Sodoma is also related to catastrophe, mess, as well as to justice and morality. Probably thanks to its wide range of eponymous forms, the onym Sodoma is still present in Polish dictionaries of proper names. What is more, phraseological associations with Gomorrah (in Polish: Gomora, another biblical town) are so strong that in a few dictionaries the information about the name Sodoma appears only in the entry devoted to Gomora.
Słowa kluczowe:
eponym, proper name, biblism, appellativisation, transonymisation, dictionaryBibliografia
Arndt M., 2011, Pentapol. – Encyklopedia katolicka, t. 15: Pastoralna psychologia – Porphyreon, red. E. Giglewicz, Lublin, szp. 271.
Google Scholar
Atlas biblijny, 1991, Warszawa.
Google Scholar
Bąba S, 1971, Frazeologia biblijna i modlitewna w tytułach utworów literackich, „Język Polski”, 51, nr 5, s. 358–364.
Google Scholar
Bijak U., 2017, Transonimizacja, czyli „wędrówki nazw”, „Folia Onomastica Croatica”, 26, s. 1–14.
DOI: https://doi.org/10.21857/mzvkptz139
Google Scholar
Browning W. R. F., 2005, Słownik Biblii, przeł. J. Slawik, Warszawa.
Google Scholar
Chudorlińska E., Kacieszczenko S., Tomal M., Tsermegas I., Zagórski B. R. (oprac.), 2004, Nazewnictwo geograficzne świata, z. 2: Bliski Wschód, Warszawa.
Google Scholar
Cieślikowa A., 1994, Problemy współczesnej leksykografii onomastycznej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 50, s. 119–127.
Google Scholar
Czeszewski M., Foremniak K., 2011, Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, Warszawa.
Google Scholar
Dąbrowska A., 1996, W adamowym stroju chodzić krętymi drogami. O eufemizmach wywodzących się z języka religijnego, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 33–39.
Google Scholar
Dereń B., 1995, Pochodne nazw własnych w języku i w tekście, Opole.
Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K., 1990, Apelatywizacja biblijnych nazw własnych w języku polskim, Warszawa.
Google Scholar
Doroszewski W. (red.), 1996–1997, Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa.
Google Scholar
Doroszewski W. (red.), 1998, Słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa.
Google Scholar
Doroszkiewicz M., 1992, Antroponomy w rosyjskiej i polskiej botanicznej terminologii gwarowej, „Slavica Wratislaviensia”, 69, s. 89–97.
Google Scholar
Dziadosz J., 2013, Sodoma. – Encyklopedia katolicka, t. 18: Serbowie–Szczepański, red. E. Giglewicz, Lublin, szp. 534.
Google Scholar
Grzenia J., 2003, Słownik nazw własnych, Warszawa.
Google Scholar
Grzenia J., 2008, Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi, Warszawa.
Google Scholar
Jakubowicz M., 2010, Enancjosemia – próba przedstawienia podstawowych problemów, „Język Polski”, 90, nr 1, s. 23–31.
Google Scholar
Jaracz M., 2003, Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich. – Studia językoznawcze, t. 2: Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, red. M. Białoskórska, Szczecin, s. 113–123.
Google Scholar
Kamińska M., Bieńkowska D., 1990, Biblijne i modlitewne frazeologizmy w polszczyźnie łodzian, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 36, s. 117–122.
Google Scholar
Karłowicz J., Kryński A., Niedźwiedzki W. (red.), 1900–1927, Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa.
Google Scholar
Kopaliński W., 1996, Słownik eponimów, czyli wyrazów odimiennych, Warszawa.
Google Scholar
Kopaliński W., 2000, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa.
Google Scholar
Kosyl Cz., 1978, Metaforyczne użycie nazw własnych. – Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, Wrocław, s. 133–143.
Google Scholar
Krauss H., 2001, Skrzydlate słowa biblijne. Słownik zwrotów biblijnych, przekł. i oprac. P. Pachciarek, Warszawa.
Google Scholar
Krzyżanowski J. (red.), 1969–1978, Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–4, Warszawa.
Google Scholar
Lewinson J., 1999, Słownik seksualizmów polskich, Warszawa.
Google Scholar
Linde S. B., 1854–1860, Słownik języka polskiego, wyd. 2, t. 1–6, Warszawa.
Google Scholar
Marcinkiewicz J., Marcinkiewicz R., 2010, Dziwne przypadki doktora Hammonda i pana Mooga, czyli o odimiennych nazwach instrumentów muzycznych w polsko- i anglojęzycznych słownikach eponimów. – Unisono na pomieszane języki, t. 1: O rocku, jego twórcach i dziełach (w 70-lecie Czesława Niemena), red. R. Marcinkiewicz, Sosnowiec, s. 89–102.
Google Scholar
Marcinkiewicz R., 2010, Polska eponimia biblijna (Jerycho). Wartość konotacyjna nazwy własnej i jej odzwierciedlenie w słownikach i onomastykonach. – Etnolingwistyka a leksykografia. Tom poświęcony Profesorowi Jerzemu Bartmińskiemu, red. W. Chlebda, Opole, s. 177–181.
Google Scholar
Metzger B. M., Coogan M. D. (red.), 2004, Słownik wiedzy biblijnej, konsultacja wyd. pol. ks. W. Chrostowski, przekł. A. Karpowicz, T. Kowalska, J. Marzęcki, T. Mieszkowski, B. Olszewska, P. Pachciarek, Warszawa.
Google Scholar
Meynet R., 2006, Binarność, podstawowa cecha języka religijnego, przeł. T. Kot. – Język Biblii a język współczesny. Praca zbiorowa, red. R. Komurka, Kraków, s. 11–22.
Google Scholar
Michalewski K., 1972, Udział imion własnych we wzbogacaniu apelatywnych zasobów słownikowych, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, 18, s. 101–131.
Google Scholar
Orłoś T., 1997, Skrzydlate słowa pochodzenia biblijnego w języku czeskim i polskim. – Problemy frazeologii europejskiej II. Frazeologia a religia, red. A. M. Lewicki, W. Chlebda, Warszawa, s. 123–127.
Google Scholar
Podlawska D., Świątek-Brzezińska M., 2008, Słownik nazw osobowych i miejscowych, Warszawa–Bielsko-Biała.
Google Scholar
Popowski R., 2013, Onomastykon Septuaginty, Warszawa.
Google Scholar
Rospond S., 1985, Elementy biblijne w toponimii słowiańskiej Biblii a język współczesny, „Slavica Hierosolymitana. Slavic Studies Of The Hebrew University”, 7, ed. by D. Segal, W. Moskovich, M. Taube, Jerusalem, s. 153–162.
Google Scholar
Rudnicka E., 2006, Eponimizmy versus eponimy. Eponimizmy jako efekt mechanizmu apelatywizacji eponimów. – Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Białystok, s. 185–199.
Google Scholar
Rutkowski M., 2012, Słownik metafor i konotacji nazw własnych, Olsztyn.
Google Scholar
Rytel D., 1988, Pary wyrazowe w języku niemieckim na tle języka czeskiego i polskiego. – Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej IV, red. M. Basaj, D. Rytel, Wrocław, s. 177–184.
Google Scholar
Sielicki K., 2009, Onomastykon Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu. Systematyzacja zapisu biblijnych nazw własnych, Warszawa.
Google Scholar
Skorupka S., 1996, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa.
Google Scholar
Stomma L., 2000, Słownik polskich wyzwisk, inwektyw i określeń pejoratywnych, Warszawa.
Google Scholar
Treder J., 1985, Nazwy biblijne w polskiej frazeologii, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Filologia Polska. Prace Językoznawcze”, 11, s. 87–96.
Google Scholar
Tronina A., Walewski P., 2009, Biblijne nazwy osobowe i topograficzne. Słownik etymologiczny, Częstochowa.
Google Scholar
Waszakowa K., 2012, Złożony charakter procesów włączania elementów obcych do języka polskiego (na przykładzie zapożyczenia „celebryta”). – Odkrywanie znaczeń w języku, red. K. Mikołajczuk, K. Waszakowa, Warszawa, s. 290–306.
Google Scholar
Zgółkowa H. (red.), 1994–2005, Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 1–50, Poznań.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
