O Michale Bachtinie, ludowej kulturze śmiechu i...
Witold Wojtowicz
Abstrakt
Das zentrale Anliegen der vorliegenden Abhandlung “O Michale Bachtinie, ludowej kulturze śmiechu i ...” beruht darauf, Bachtin’s Theorie auf ihre methodische Stichhaltigkeit zu überprüfen, um bestimmte Probleme, die daraus resultieren, zutage treten lassen.
Bachtin’s Konzeption liegt die Dichotomie zwischen der opressiven feudalen Kultur, die von Kirche und Staat repräsentiert wurde, und der Lachkultur, die als die eigentliche Volkskultur verstanden wurde, zugrunde. Die mittelalterliche wie auch die neuzeitliche Wechselwirkung zwischen - soziologisch gesehen - niederen und höheren Gesellschaftsschichten und Kulturen stellt Bachtin’s Grundannahme in Frage. Abgesehen davon ist “Lachkultur” mit “Volkskultur” schwer identifizierbar. In der Weltanschauung des “Volkes” - Bachtin’s Verstehen bleibt undifferenzierbar und von ihm nicht näher verdeutlicht - findet man kollektive Furcht und Phobien jeglicher Art. Ein Panorama des Schreckens wird in Jean Delumeau‘s Werken in ihrer Nähe aufgedeckt, das mit dem von Bachtin Dargelegten nicht in Einklang zu bringen ist. Die Dichotomie lässt sich mit dem Gesamtzustand der sowjetischen Humanistik besonders in der Stalinära in Zusammenhang bringen (Aron Gurjewitsch). Daher ist sowohl das Prinzip des Klassenkampfes als auch das der wechselseitigen Feindseligkeit, die beide zu den entsprechenden ideologischen Theoremen gehören, in Bachtins Werk vorzufinden.
Gemäß Dietz.-Rüdiger Moser ist es erwiesen, dass Bachtins Verständnis von “Karneval” und “Lachkultur” falsch ist. Zu guter Letzt sollte nicht unerwähnt bleiben, dass hier eine unkritische Verwendung der Begriffe eine große Rolle spielt. Der Bachtin’s Karneval ist nicht in die christliche Liturgie eingebunden, sondern bedeutet eine Lebenshaltung. So kommt es z. B. in Bachtins Verständnis vom Karneval zur absoluten Spontaneität des “Volkes”. Ganz im Gegenteil: Hier und da ist sogar ein Teilnahmezwang feststellbar. Die Annahme spontanen Verhaltens lässt sich damit nicht vereinbaren. Es bleibt auch festzuhalten, dass sich der Charakter des Karnevals mit den von Bachtin erarbeiteten Kategorien wie “Familiarität”, “Exzentrizität”, “Mesalliance” oder “Profanis- ierung” nicht erfassen lässt.
Das Problematische an Moser’s Kritik des Bachtins Werkes stellt die szenisch in drastischer Weise dargestellte Volkskultur. Sie leistet der Auflösung der theologischen Idee Vorschub, fuhrt zum Behagen an der Belustigung, was wiederum auf Kosten der symbolischen Dimension geht, die nur als Vorwand benutzt wird.
Entsprechend zu den Ausführungen von Sergiusz Awierincew ist festzuhalten, dass das Verstehen von “Lachen” “Lachsubjekt” im Sinne von Bachtin keineswegs zu begründen vermag.
Die Probleme, die daraus resultieren, sind dem polnischem Leser kaum bekannt. So fungieren die bachtinischen Oeuvres, insbesondere die Basis seiner Argumentation, als methodologisches “Faktum”. Das Interessanteste daran ist, dass die Grundideen ungeprüft weitergetragen werden. Dies vor allem gerade durch diejenigen Autoren, die sich selbst kritisch mit Bachtin auseinandergesetzt haben, die aber den Kem dieser Theorie als wissenschaftlich erwiesen betrachten. In der vorliegenden Abhandlung wird aber ganz im Gegenteil die Möglichkeit der sinnvollen Umgestaltung des Kernes des bachtinischen Denkens als außerordentlich zweifelhaft und kritikwürdig dargelegt. Die weithin akzeptierte Plausibilität der Konzeption erweist sich daher als nur scheinbar.
Bibliografia
Auerbach E., 1968, Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu, t.1, Warszawa.
Awierincew S., 1994, Bachtin, śmiech i kultura chrześcijańska, “Znak”, nr 9.
Bachtin. Dialog, język, literatura, 1983, red. E. Czaplejewicz, E. Kasperski, Warszawa.
Bachtin M., 1975, Twórczość Franciszka Rabelais 'go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, Kraków.
Bachtin M., 1970, Problemy poetyki Dostojewskiego, Warszawa.
Baibus S., Wstęp. - Bachtin M., 1975, Twórczość Franciszka Rabelais ’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, Kraków.
Baibus S., 1993, Między stylami, Kraków.
Bieńkowski T., 2000, Teoria karnawalizacji a kultura ludowa. Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, red. A. Stoff, A. Skubaczewska Pniewska, Toruń.
Camporesi P., 1994, Bauern, Priester, Possenreißer. Volkskultur und Kultur der Eliten im Mittelalter und in der frühen Neuzeit, Frankfurt am Main/New York.
Danek D., 1997, Bachtin i Freud. Sztuka rozumienia. Literatura i psychoanaliza, Warszawa.
Danek D., 1978, Bachtin i Freud, “Teksty”, nr 1.
Danek, D., 1987, Menipejskość »Dziadów« i Operetki, “Pamiętnik Literacki”, z. 1.
Danek, D., 1989, Mickiewiczowska i Gombrowiczowska miłość do menippei albo Dziady i Operetka i Mozart, “Twórczość”, z. 5.
DavisN. Z., Rytuały przemocy. Cz. 1, “Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1985. cz.2“Od- rodzenie i Reformacja w Polsce” 1987.
Delumeau J.,1994, Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII - XVIII w., Warszawa.
Delumeau J., 1986, Strach w kulturze ZachoduXIV- XVIIIw., Warszawa 1986.
Girard R., 1987, Kozioł ofiarny, Łódź
.
Girard R., 1993, Sacrum i przemoc, Poznań.
GoffLe J., 1987, Eine mehrdeutige Geschichte. Mentalitäten-Geschichte. Zur historischer Rekonstruktion geisitger Prozesse, hrsg. von U. Raulff, Berlin.
Greco-Kaufmann H., 1992, Kampf des Karnevals gegen die Fasten. Peter Breugels Gemälde und die Diskussion um Karneval und Lachkultur, “ Euphorien” 1992, H. 3.
Grochowski G., 1996, Scjentysta i guru, “Przegląd Humanistyczny”, z. 6.
Guriewicz A., 1987, Problemy średniowiecznej kultury ludowej, Warszawa 1987.
Gurjewitsch A., 1991, Bachtin und der Karneval. Zu Dietz-Rüdiger Moser: »Lachkultur des Mittelalters? Michael Bachtin und die Folgen seiner Theorie«, “Euphorion” H. 3/4.
Guriewicz A., 1994, Średniowieczny śmiech na tle strachu. Humor europejski, red. M. Abramowicz, D. Bertrand, T. Stróżyński, Lublin.
Guriewicz, A., 1997, Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy. Exempla XIII wieku, Warszawa.
Gutowski M., 1973, Komizm w polskiej sztuce gotyckiej, Warszawa.
Hausmann F. R., 1991, Rabelais' Gargantua et Pantagruel als Quelle mittelalterlicher Fest und Spieltraditionen. Feste und Feiern im Mittelalter, hrsg. von D. Altenburg, J. Jar- nut, H.-H. Steinhof, Sigmaringen.
Hausmann F. R., 1996, Differente Lachkulturen? - Rabelais und Fischart. Differente Lachkulturen? Fremde Komik und ihre Übersetzung, hrsg. von T. Unger, B. Schultze, H. Turk, Tübingen.
Heers J., 1995, Święta głupców i karnawały, Warszawa.
Huizinga J., 1995, Jesień Średniowiecza, Warszawa.
Jennings L. B., Termin “groteska", “Pamiętnik Literacki”, z. 4.
Johnson L.P., 1990, Poets as Players - Theme and Variation in Late Medieval French Poetry, Stanford.
Jüttner, S.,1972, [recenzja z francuskiego przekładu pracy Bachtina o Rabelais’go, Paris 1970], “Romanistisches Jahrbuch”, 1972.
KaempfeA., 1969, Die Funktion der sowjetischen Literaturtheorie. Bachtin, M., 1969, Literatur und Karneval. Zur Romantheorie und Lachkultur, München.
Karasjew L., 199A, Antyteza śmiechu. Humor europejski, red. M. Abramowicz, D. Bertrand, T. Stróżyński, Lublin.
Kasperski E., 1995, Najnowsza bachtinologia, “Przegląd Humanistyczny” 1995, nr 4.
Klimowa G., 1994, Badania nad dorobkiem Bachtina w Rosji współczesnej, Ogród, nr 3.
Mencwel A., 2001, Kaliningrad moja miłość, “Gazeta Wyborcza, 7-8.04.2001.
Michałowska T., 2000, Średniowiecze, Warszawa.
Mieletinski E., 1981, Poetyka mitu, Warszawa.
Moser D.-R., 1986, Fastnacht-Fasching-Karneval. Das Fest der Verkehrten Welt, Graz - Wien - Köln.
Moser D.-R., 1990, Lachkultur des Mittelalter? Michael Bachtin und die Folgen seiner Theorie, “Euphorion” 1990, Hft. 1.
Moser D.-R., 1991a, Auf dem Weg zu neuen Mythen oder von der Schwierigkeit, falschen Theorien abzuschwören, “Euphorion” 1991, Hft 3/4.
Moser D.-R., 1991b, Fastnacht und Fronleichnam als Gegenefeste. Feste und Feiern im Mittelalter, hrsg. von D. Altenburg, J. Jarnut, H.-H. Steinhof, Sigmaringen.
Moser D.-R., 1993, Bräuche und Feste im christlichen Jahreslauf. Brauchformen der Gegenwart in kulturgeschichtlichen Zusammenhängen, Graz - Wien - Köln.
Moser D.-R., 1994, Schimpf oder Ernst? Zur fröhlichen Bataille über Michael Bachtins Theorie einer »Lachkultur des Mittelalters«. Sprachspiel und Lachkultur. Beiträge zur Literatur- und Sprachgeschichte, hrsg. von A. Bader u. a., Stuttgart.
Nährlich-Slateva E., 1991, Eine Replik zum Aufsatz von Dietz-Rüdiger Moser ‘‘Lachkultur des Mittelalter? ”, “Euphorion” 1991, Hft. 3/4.
Palmer J., 1994, Granice śmiechu. Humor europejski, red. M. Abramowicz, D. Bertrand, T. Stróżyński, Lublin.
Pawluczuk W., 1978, Żywioł i forma. Wstęp do badań empirycznych nad kułturą współczesną, Warszawa.
Shepherd D., 1993, Introduction: (Mis)RepresentingBakhtin. Bakhtin. CarnivałandOther Subjects. edited by D. Shepherd, Amsterdam - Atlanta.
Skubaczewska-Pniewska A., 2000, Teoria karnawalizacji Michała Bachtina. Teoria kar- nawalizacji. Konteksty i interpretacje, red. A. Stoff, A. Skubaczewska Pniewska, Toruń.
Stoff A., 2000, Dlaczego karnawalizacja? Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, red. A. Stoff, A. Skubaczewska Pniewska, Toruń.
Tazbir J., 1993, Okrucieństwo w nowożytnej Europie, Warszawa
Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, 2000, red. A. Stoff, A. Skubaczewska-Pniewska, Toruń.
Taranienko, Z., 1973, Filozofia karnawału, “Literatura na Świecie”, z. 6.
Teubner B., 1988, Karneval als radikaler Dissens, “Merkur” Hft. 6
Teubner B., 1993, Zur Schreibkunst eines Zirkusreiters: Karnevaleske Erzählen im "Goldenen Esel” des Apuleius und die Sorge um sich in der antiken Ethik. Karnevaleske Phänomene in antiken und nachantiken Kulturen und Literaturen, Hrsg S. Döpp, Trier.
Unger T., 1996, Differente Lachkulturen? Eine Einleitung. Differente Lachkidturen? Fremde Komik und ihre Übersetzung,hrsg. von T. Unger, B. Schultze, H.Turk, Tübingen.
Woźny A., 1993, Bachtin. Między marksistowskim dogmatem a formacją prawosławną. Nad studium o Dostojewskim, Wrocław.
Ziomek J., 1976, Renesans, Warszawa.
Zybertowicz A., 1998, MY - “pogubieńcy”, “Teksty Drugie”, z. 4.
Żyłko B., 1987, Polska recepcja Bachtina, “Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Filologia Rosyjska”.
Żyłko B., 1994a, Bachtin w Rosji (popieriestrojce), “Przegląd Humanistyczny”, z. 6.
ZyłkoB., 1994b, Czy Bachtinwziąl sięz prawosławia? (Na marginesie książki Ałeksandra Woźnego), “Ogród” nr 3.
Żyłko B., 1994c, Michaił Bachtin. W kręgu fdozofli języka i literatury, Gdańsk.
Autorzy
Witold WojtowiczStatystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2001 Stylistyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
Inne teksty tego samego autora
- Witold Wojtowicz, O „procesie cywilizacyjnym" i „mieszczańskim” języku poetyckim w Polsce na przełomie XVI i XVII wieku , Stylistyka: Tom 19 (2010): Style a media
