Porada językowa w XIX wieku (na przykładzie wypowiedzi Fryderyka Skobla)
Abstrakt
The article aims at a genological analysis of language advice offered by Fryderyk Skobel in his book entitled O skażeniu języka polskiego w dziennikach i w mowie potocznéj, osobliwie w Galicji (1871) [On the contamination of the Polish language in diaries and colloquial speech, specifically in Galicia]. It takes into account the four planes of the genre pattern − structural, stylistic, pragmatic and cognitive – as elaborated on by Maria Wojtak. The analysis conducted reveals a number of common features between language advice from the second half of the nineteenth century, the twentieth century and present-day texts. The similarities apply to every aspect of the pattern’s functioning, primarily the thematic threads and stylistic properties. The differences can be found in the linguistic self-presentation of the author, who considers himself an expert and mentor, strongly emphasizing his subjective perspective. Another distinction concerns the level of stylistic expressiveness: the advice under analysis carries a strong emotional tone, which is absent from contemporary texts belonging to this genre.
Słowa kluczowe:
language advice, counseling in the nineteenth century, linguistic genology, text genre, diachronic perspectiveBibliografia
Źródło
Google Scholar
Skobel F., 1872, O skażeniu języka polskiego w dziennikach i mowie potocznéj, wydanie trzecie powiększone, Kraków: Drukarnia Akademicka, pod zarządem K. Mańkowskiego.
Google Scholar
Literatura
Google Scholar
Betlejczyk F., 1861, Kwestye językowe, Warszawa: Drukarnia Karola Karolewskiego.
Google Scholar
Bliziński J., 1888, Barbaryzmy i dziwolągi językowe, Kraków: G. Gebethner i Spółka.
Google Scholar
Br. Z., 1967, O pomnikach dwóch uczonych doby Oświecenia, „Kwartalnik Historii, Nauki i Techniki”, nr 2, s. 440–441.
Google Scholar
Brzezińska A., 1996, Jak dobrze uczyć? Analiza porównawcza modeli kształcenia, „Polonistyka”, nr 10, s. 646–654.
Google Scholar
Ficek E., Przyklenk J., 2014, „Stary” gatunek w nowych mediach, czyli porada językowa wczoraj i dziś. Z badań nad pragmatycznym wymiarem eksperckiej wypowiedzi. – Bogactwo współczesnej polszczyzny, red. P. Żmigrodzki, S. Przęczek-Kisielak, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Google Scholar
Ficek E., Przyklenk J., 2018, Komponent strukturalny porady językowej – wczoraj i dziś (jeszcze o „starym” gatunku w nowych mediach), „Język Polski”, nr 3, s. 65–74.
DOI: https://doi.org/10.31286/JP.98.3.5
Google Scholar
Gajda A., 2020, Polska monografia popularnonaukowa przełomu XIX i XX wieku, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
DOI: https://doi.org/10.18778/8142-666-4
Google Scholar
Ginter J., 2015a, Lekko i z poczuciem humoru. O elementach ludycznych w poradach językowych, „Gdańskie Zeszyty Kulturoznawcze”, nr 1, s. 95–201.
Google Scholar
Ginter J., 2015b, Wpływ Poradni Językowej PWN na kodyfikację pisowni polskiej. – Język w Poznaniu, red. V. Kamasa i in., Poznań: Wydawnictwo Rys.
Google Scholar
Ginter J., 2016a, Internetowe poradnie językowe – kultura języka w nowej odsłonie. – Kultura od nowa. Badania – trendy – praktyka, red. G.D. Stunża, K. Stachura, Gdańsk: Instytut Kultury Miejskiej.
Google Scholar
Ginter J., 2016b, Internetowa porada językowa – próba socjolingwistycznej analizy gatunku. – Rzeczywistość i zapis. Problemy badania tekstów w naukach społecznych i humanistycznych, red. W. Doliński, J. Żurko, S. Męcfal, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
DOI: https://doi.org/10.18778/7969-659-8.08
Google Scholar
Gorlewska E., 2015, Wideoblog Mówiąc inaczej jako wariant gatunkowy wirtualnego poradnictwa językowego, „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna”, nr 4, s. 47–65.
Google Scholar
Klemensiewcz Z., 2015, Historia języka polskiego, wyd. 9, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Knot A., oprac., 1955, Galicyjskie wspomnienia szkolne, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Luto-Kamińska A., 2017, Norma językowa w polszczyźnie historycznej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, nr LXXIII, s. 143–160.
Google Scholar
Miodek J., 2012, O normie językowej. – Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar
Pisarek W., 1963, Pierwsze polskie książki o języku prasy, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 14, s. 75–84.
Google Scholar
Poprawa M., 2010, Pragmatyczny, społeczny i kulturowy wymiar pytań do internetowej poradni językowej. – Dobra rada nie zawada. Rady, porady, poradniki w języku, literaturze i kulturze, red. W. Żarski, B. Staniów, Koszalin: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koszalinie.
Google Scholar
Przyklenk J., 2013, Genus w służbie medium, czyli o (nie)zmienności (?) gatunkowych wyznaczników porady językowej. – Tekst – akt mowy – gatunek wypowiedzi, red. U. Sokólska, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar
Suska D., 2016, Wybrane cechy internetowych porad językowych a świadomość językowa ich użytkowników, „Językoznawstwo”, nr 12, s. 143–156.
DOI: https://doi.org/10.16926/j.2016.12.09
Google Scholar
Starzec A., 1999a, Atrakcyjność współczesnych tekstów popularnonaukowych. – Dyskurs naukowy – tradycja i zmiana, red. S. Gajda, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar
Starzec A., 1999b, Współczesna polszczyzna popularnonaukowa, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar
Szczerbowicz-Wieczór L., 1881, O skażeniu obecnem języka polskiego w prasie, Płock: nakładem Izydora Waserrmana księgarza.
Google Scholar
Walicki A., 1876, Błędy nasze w mowie i piśmie, ku szkodzie języka polskiego popełnione i prowincyonalizmy, Kraków–Warszawa: nakład Gebethnera i Wolffa.
Google Scholar
Wojtak M., 2008, Wzorce gatunkowe wypowiedzi a realizacje tekstowe. – Polska genologia lingwistyczna, red. R. Cudak i D. Ostaszewska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Statystyki
Downloads
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Stylistyka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
Inne teksty tego samego autora
- Bartłomiej Cieśla, Motywy tematyczne we współczesnych przemówieniach funeralnych , Stylistyka: Tom 29 (2020): Styl i religia
