Między scjentyzmem a kognitywizmem: lingwistyka na rozdrożu paradygmatów metodologicznych
Irena Szczepankowska
Abstrakt
The paper diagnoses the condition of the contemporary linguistics from the viewpoint of “the power of discourse” and, specifically, the competition of “paradigms” (according to T. Kuhn’s definition) determining the object, goals and methods of research and the manner of presenting knowledge in the discursive community of linguists. Identifying the basic difficulties hindering a change of a paradigm or at least a reconstruction of the hierarchy of the prevalent methodologies in the contemporary linguistics is the aim of the discussions presented in the paper. The author states that linguistics has been at the crossroads of opposite trends, which – to simplify the issue slightly – can be linked with structuralism on the one hand and cognitivism on the other, for some time now. The former paradigm is related to scientism, which imposes the status of an exact, autonomous science limited to grammar on linguistics; the latter one prefers an interdisciplinary approach with the objective of integrating the study of language with other fields of knowledge, and primarily of the operation of the human brain and the process of communication within a community with the use of linguistic symbols, set for linguists. The author proves that the competition of diverse theories and research methods is a manifestation of the desired creativity and openness of linguistics as a discipline within humanities. Negative effects of a given paradigm’s dominance are concerned more with evaluating research works according to traditional criteria imposed by exact sciences.
Słowa kluczowe:
paradigm’s dominance in linguistics, scientism vs. cognitivism, interdisciplinary approach in the study of languageBibliografia
Bilut-Homplewicz Z., 2013, Między wieloznacznością a uprecyzyjnieniem pojęcia „dyskurs”. Miejsce tekstu w germanistycznych pojęciach dyskursu, „Stylistyka”, XXII, s. 27–46.
Google Scholar
Biniewicz J., Starzec A., 1995, Styl naukowy. – Przewodnik po stylistyce polskiej, red.S. Gajda, Opole.
Google Scholar
Bloom A., 1997, Umysł zamknięty. O tym, jak amerykańskie szkolnictwo wyższe zawiodło demokrację i zubożyło dusze dzisiejszych studentów, przeł. T. Biedroń, Poznań.
Google Scholar
Bogusławski A., 2003, Aspekt i negacja, Warszawa.
Google Scholar
Bytniewski P., 1991, Język i kultura w koncepcji E. Sapira i B.L. Whorfa. – Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, red. J. Puzynina, J. Bartmiński, seria: „Język a Kultura”, t. 2, Wrocław, s. 11–23.
Google Scholar
Duszak A., 1998, Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa.
Google Scholar
Foucault M., 1977, Archeologia wiedzy, przeł. A. Siemek, Warszawa.
Google Scholar
Gajda S., 1982, Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym, Warszawa.
Google Scholar
Gajda S.,1983, Styl jako humanistyczna struktura tekstu, „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 6, Warszawa, t. 2, s. 235–243.
Google Scholar
Gajda S., 1990a, Wprowadzenie do teorii terminu, Opole.
Google Scholar
Gajda S., 1990b, Współczesna polszczyzna naukowa – język czy żargon?, Opole.
Google Scholar
Gajda S., 1993, Styl naukowy – Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław.
Google Scholar
Gajda S., 1999, Język nauk humanistycznych. – Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków.
Google Scholar
Gajda S., 2011, Dyskurs władzy i władza dyskursu. Współczesny dyskurs polityczno językowy. – Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, t. XV: Językowa przeszłość Mazowsza i Podlasia, red. H. Sędziak, D. Czyż, Łomża.
Google Scholar
Grucza F., 1991, Terminologia – jej przedmiot, status i znaczenie. – Teoretyczne podstawy terminologii, red. F. Grucza, Wrocław–Kraków.
Google Scholar
Horgan J., 1999, Koniec nauki, czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej, przeł. M. Tomczyk, Warszawa.
Google Scholar
Jadacka H., 1976, Termin techniczny – pojęcie, budowa, poprawność, Warszawa.
Google Scholar
Jäger S., 2004, Kritische Diskursanalyse. Eine Einfürung, Münster.
Google Scholar
Kiklewicz A., 2014, Zasada kooperacji w krytycznej analizie dyskursów humanistycznych (na przykładzie nauk filologicznych), „Stylistyka”, XXIII, s. 329–356.
Google Scholar
Kuhn T.S., 1968, Struktura rewolucji naukowych, przeł. H. Ostromęcka, Warszawa.
Google Scholar
Lakoff G., 2011, Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne: co kategorie mówią nam o umyśle, red. E. Tabakowska, przeł. M. Buchta, A. Kotarba, A. Skucińska, Kraków.
Google Scholar
Langacker R., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, przeł. E. Tabakowska i in., Kraków.
Google Scholar
Lapaire J.-R., 2010, Préface, w: Linguistique cognitive. Comprendre comment fonctionne le langage, red. N. Delbecque, Bruxelles.
Google Scholar
Maćkiewicz J., 1995, Jak pisać teksty naukowe?, Gdańsk.
Google Scholar
Mikołajczak S., 1990, Składnia tekstów naukowych. Dyscypliny humanistyczne, Poznań.
Google Scholar
Pomorski J., 2004, Punkt widzenia we współczesnej historiografii. – Punkt widzenia w języku i w kulturze, red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, R. Nycz, Lublin.
Google Scholar
Rachwałowa M., 1986, Słownictwo tekstów naukowych, Wrocław.
Google Scholar
Saussure F. de, 2002, Kurs językoznawstwa ogólnego, przeł. K. Kasprzyk, wstęp i przypisy K. Polański, Warszawa.
Google Scholar
Searle J.R., 1995, Umysł, mózg i nauka, przeł. J. Bobryk, Warszawa.
Google Scholar
Swales J.M., 1988, Discourse communities, genres and English as an international language, „Word Englishes”, nr 7(2), 211–220.
DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-971X.1988.tb00232.x
Google Scholar
Szczepankowska I. 2003, Interdyscyplinarność językoznawstwa a problem kompetencji badawczej. – Słowa jak mosty nad wiekami, red. U. Sokólska, P. Wróblewski, Białystok.
Google Scholar
Szczepankowska I., 2007, Czym jest „pojęcie” we współczesnym językoznawstwie?, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 7, s. 169–183.
DOI: https://doi.org/10.15290/baj.2007.07.14
Google Scholar
Szczepankowska I., 2008, Pragmatyczne cele edukacji w zakresie semantyki językoznawczej. – Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, t. XII: Językowa przeszłość i współczesność Mazowsza i Podlasia, red. H. Sędziak, M. Frąckiewicz, Łomża.
Google Scholar
Szczepankowska I., 2010, Materiały dialektologiczne jako źródła do badań dziejów świadomości mieszkańców wsi (na przykładzie „łomżyńskich tekstów gwarowych”). – Polszczyzna Mazowsza i Podlasia, t. XIV: Prace poświęcone Pani Profesor Henryce Sędziak, red. D. Czyż, M. Frąckiewicz, Łomża.
Google Scholar
Szczepankowska I., 2014, Integracyjny wymiar współczesnej analizy dyskursu w świetle prac językoznawczej szkoły francuskiej, „Stylistyka”, XXIII, s. 31–48.
Google Scholar
Waquet F., 2004, Łacina – wyznacznik statusu społecznego. – Łacina jako język elit, red. J. Axer, przeł. D. Oleszczak, Warszawa.
Google Scholar
Wierzbicka A., 2006, Semantyka: jednostki elementarne i uniwersalne, przeł. A. Głaz i in., Lublin.
Google Scholar
Witosz B., 2012, Naukowy język polski wobec metodologii ponowoczesnej. – Oblicza polszczyzny, red. A. Markowski, R. Pawelec, Warszawa.
Google Scholar
Autorzy
Irena SzczepankowskaStatystyki
Downloads
Licencja
1. Prawa autorskie majątkowe do opublikowanych utworów ma Uniwersytet Opolski (do utworu zbiorowego) oraz Autorzy (do poszczególnych części utworu zbiorowego mających samodzielne znaczenie).
2. W czasopiśmie naukowym „Stylistyka” publikowane mogą być jedynie utwory wcześniej nie rozpowszechnione.
3. Uniwersytet Opolski nie ogranicza możliwości dalszego rozpowszechnienia przez Autora jego utworu pod warunkiem wskazania czasopisma naukowego „Stylistyka” jako pierwotnego miejsca publikacji oraz zgody Wydawnictwa UO.
4. Zgoda na publikację utworu w czasopiśmie naukowym „Stylistyka” jest równoznaczna z udzieleniem przez Autora Uniwersytetowi Opolskiemu licencji niewyłącznej, obejmującej prawo do korzystania z utworu bez ograniczeń terytorialnych oraz czasowych na następujących polach eksploatacji:
a) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką dowolnej ilości egzemplarzy utworu w całości lub w części, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową, wprowadzenie utworu do pamięci komputera i sieci informatycznych,
b) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału lub egzemplarzy,
c) w zakresie rozpowszechnienia utworu w sposób inny niż określonych w pkt 2 – udostępnienie utworu lub jego streszczenia w Internecie przez umożliwienie odbiorcom dostępu do utworu on-line lub umożliwienie ściągnięcia utworu do własnego urządzenia pozwalającego na zapoznawanie się z utworem, zamieszczenie utworu w bazach elektronicznych zajmujących się rozpowszechnianiem utworów naukowych, w tym w szczególności w bazie CEEOL (Central and Eastern Online Libray) oraz streszczenia w języku angielskim w bazie CEJSH (The Central Europaen Journal of Social Scienes and Humanites).
d) w zakresie tworzenia i rozpowszechniania dzieł zależnych zrealizowanych przy wykorzystaniu utworu – korzystanie z nich na polach eksploatacji określonych w pkt 1–3.
5. Z tytułu udzielenia licencji do utworu Autorowi nie należy się wynagrodzenie.
6. Autor wyraża zgodę na udzielenie przez Uniwersytet dalszego zezwolenia na korzystanie z utworu (sublicencja) na polach eksploatacji wymienionych w par. 2 ust. 4.
7. Autor wyraża zgodę na upublicznienie, w związku z rozpowszechnieniem utworu, swoich danych osobowych, to jest imienia i nazwiska, afiliacji oraz adresu e-mail.
Inne teksty tego samego autora
- Irena Szczepankowska, Poznawczy i narracyjno-dyskursywny wymiar słowa a model definicji (na przykładzie „śmieci” i formacji pokrewnych) , Stylistyka: Tom 26 (2017): Słowo a styl
- Irena Szczepankowska, Maria Wojtak, Rozłożone gazety. Studia z zakresu prasowego dyskursu, języka i stylu, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2015, 229 s. , Stylistyka: Tom 26 (2017): Słowo a styl
- Irena Szczepankowska, Wartości kapitalistyczne w polskim dyskursie publicznym , Stylistyka: Tom 27 (2018): Styl i aksjologia
- Irena Szczepankowska, Różnorodność kultur i stylów w doświadczeniu emigracyjnym Emila Ciorana i Czesława Miłosza , Stylistyka: Tom 24 (2015): Różnorodność kulturowa a styl
- Irena Szczepankowska, Integracyjny wymiar współczesnej analizy dyskursu w świetle prac językoznawczej szkoły francuskiej , Stylistyka: Tom 23 (2014): Dyskurs i styl
- Irena Szczepankowska, Komunikacja prawno-sądowa z perspektywy retoryki, stylistyki i tekstologii , Stylistyka: Tom 20 (2011): Integracja w stylistyce - Integration in Stylistics
- Irena Szczepankowska, Język dawnych statutów premonstrateńskich. Interpretacje , Stylistyka: Tom 22 (2013): Styl w kulturze
- Irena Szczepankowska, Potoczna i naukowa kategoryzacja świata a poetyckie transgresje (na przykładzie kilku wierszy Wisławy Szymborskiej) , Stylistyka: Tom 22 (2013): Styl w kulturze
